Gdy chcesz coś powiedzieć, mów

O „Chłopaki płaczą”, premierze warszawskiego Teatru Dramatycznego w reżyserii Michała Buszewicza, rozmawiają Jakub Moroz i Przemysław Skrzydelski

Skrzydelski: Chłopaki płaczą?

Moroz: Nie wiem, jak wygląda statystyka męskich szlochów, ale Michał Buszewicz i jego zespół próbują przekonać nas, że czasem powinniśmy zapłakać. I to nie tylko po to, aby złapać równowagę psychiczną, lecz przede wszystkim żeby podkreślić, że to właśnie mężczyźni płaczą za rzadko, bo im nie wolno.

Skrzydelski: „Chłopaki płaczą” na małej scenie warszawskiego Dramatycznego to „feministyczny teatr dla mężczyzn”. Przynajmniej tak twierdzą zamieszani w ten spektakl.

Moroz: To propozycja terapii, w której tłumione męskie emocje mają się ujawnić i – potencjalnie – dokonać w nas oczyszczenia. W związku z tym reżyser i jego sześciu aktorów prowokują sytuację typowego spotkania w męskiej szatni. Ale nie, nie piłkarskiej. Tym razem to szatnia miejskiego basenu.

Skrzydelski: Od słowa do słowa zawiązuje się prowizoryczna wspólnota męskich doświadczeń i przeżyć. Często niewypowiedzianych.

fot. Sisi Cecylia / mat. teatru

Moroz: Każdego z bohaterów poznajemy w kolejnych epizodach, ilustrujących strapienia duszy faceta. Jeden skrywa homoerotyczne uczucia wobec kolegi, drugi inny wstydzi się wyrazić ból z powodu umierającego psa, jeszcze inny cofa się o lata do trudnej wyprawy na ryby z ojcem i opowiada, jak takie zdarzenie mogło zostać zupełnie inaczej przez obu zapamiętane.

Skrzydelski: Tekst podawany przez aktorów przypisano w programie Buszewiczowi, ale raczej widać, że stanowi on też efekt improwizacji zespołu i wykorzystuje jego doświadczenia. Jednak duch „pisania na scenie” w tym przypadku jakoś nie przeraża. Przeciwnie, swobodnie unosi się nad aktorami, dodając im autentyczności. Wiele wskazuje na to, że nikt tu niczego nie kalkulował. Podoba mi się to.

Moroz: Warto zwrócić uwagę na język „Chłopaków”. Wiele w nim kolokwializmów, słów z męskiego idiolektu, jakichś brudów, wziętych wprost z mowy ulicy. Ta retoryka zakorzenia rzecz we współczesności. Ale przecież nie oglądamy żadnego realizmu społecznego z podtekstem interwencjonistycznym, nie napotykamy czwartej ściany. Aktorzy traktują nas jako uczestników terapii, wspólnej sprawy.

Skrzydelski: Która dość niespodziewanie przeradza się w zbiorowe wyznanie słabości. I równie niespodziewanie zostajemy przeniesieni w zupełnie inny rejon narracji, gdzieś wysoko.

Chyba nas obu zaskoczyło to, że w tej prostej formie nagle pojawia się całkiem poetycki nastrój. Jakaż to ulga po dziesiątkach tytułów z elementami improwizacji, pogrążających się w artystowskiej dezynwolturze czy wręcz w bełkocie.

Moroz: Zaraz, zaraz. Nie jest jednak tak różowo. Dla mnie „Chłopaki” proponują nieco zbyt łatwy schemat myślowy, co osłabia ich siłę.

Skrzydelski: Chyba nie odmawiasz ekipie Buszewicza szczerości i szlachetności? Mnie przekonuje ten rodzaj bezpośredniej rozmowy z widzem. Tym bardziej że nie ma w niej reżyserowania od sceny do sceny.

Moroz: Nie odmawiam i dostrzegam nawet nawiązania do rozumienia sztuki jako terapii, zaproponowanego w filmach i tekstach dla teatru przez Marka Koterskiego. Coś z wiwisekcji Adasia Miauczyńskiego - tego everymana, w którego postaci przeglądamy się niczym w lustrze na polskim społecznym tle – jest tu obecne. To ten sam rodzaj zainteresowania jednostką uwikłaną w rutynowe, zbiorowe gry i neurozy, objawiające się w komicznie przerysowanym języku. U Buszewicza wyczuwa się mniej groteski i przerysowania, ale cel reżyser stawia sobie podobny: potrzeba nam odsłonięcia ran powstałych na styku jednostki i społeczeństwa oraz ich uleczenie. Zastrzegę jednak, że diagnoza wydaje mi się zbyt jednostronna.

Skrzydelski: Chodzi ci o to, że w optyce „Chłopaków” głównym problemem mężczyzn jest dziś nieumiejętność rozmowy o swoich problemach i emocjach? To prawda, od co najmniej dekady to część monotonnego przekazu poppsychologii, sączącego się z ekranów, łamów prasowych i ze stron rozmaitych poradników.

Moroz: W dodatku wojna w Ukrainie stawia pytanie, czy aby znów nie potrzebujemy klasycznie rozumianych męskich cech. Zauważając to, nie chcę być pretensjonalny i nie chciałbym przy tym wcale, aby twórcy od razu na tę kwestię odpowiadali. Niech jednak chociaż trochę zmierzą się z dominującymi w mediach feministycznymi rewaloryzacjami męskości, zamiast je bezkrytycznie powtarzać. To byłoby intrygujące.

Skrzydelski: Ale przyznasz, że najbardziej zideologizowany jest w tym wszystkim – zresztą nie pierwszy raz w Dramatycznym - tekst programowy, towarzyszący przedstawieniu. Bo sam spektakl wyrósł, jak się zdaje, z próby przywołania podstawowych sytuacji, z którymi czasem musi się zmierzyć każdy mężczyzna. A ideologię, może nie nachalną, choć wyczuwalną, dorobiono z obowiązku zameldowania się na poprawnościowym froncie.

Moroz: Tak, jednak czy przemilczanie uczuć nie wynika niekiedy z poczucia odpowiedzialności, gdy naprawdę należy unieść ciężar trudnej sytuacji, zamiast koncentrować się na sobie i swoich przeżyciach? Tymczasem „Chłopaki” budują perspektywę, w której opowiadanie o swoich emocjach miałoby być zawsze zbawienne dla psychiki. Doskonale wiemy, że żyjemy dziś w kulturze narcyzmu, w której nieustanne pławienie się we własnych problemach jest tak samo groźne, jak ich ukrywanie. „Chłopcy” dotykają tylko jednej strony tego zjawiska.

fot. Sisi Cecylia / mat. teatru

Skrzydelski: To prawda. Jednak przy wszystkich zastrzeżeniach dotykają również prawdy. Udaje im się zarysować wiarygodne portrety mężczyzn o różnych usposobieniach i na różnych etapach życia. Nikt z nich się nie powtarza, każdy z sukcesem walczy o wyrazistość. Jest i nieco fajtłapowaty inteligent, z trudem radzący sobie z aktywnością fizyczną (Robert Majewski), i ryzykant skazany niemal na tragiczny finał (Mateusz Górski; w tej roli będzie też występował Piotr Siwkiewicz). Jest i starzejący się facet, który wciąż próbuje rozpaczliwie udowodniać, że męska sprawność jeszcze go nie opuściła (Henryk Niebudek).

Moroz: Niebudek tworzy znakomity duet z Pawłem Tomaszewskim w – najmocniejszej dla mnie – scenie wypadu na ryby, kiedy to gra ojca, niby to wtajemniczającego syna w arkana amatorskich, weekendowych połowów, a w istocie zupełnie nim i jego problemami niezainteresowanego. Tomaszewski osiąga w tej scenie naprawdę wiele, bez żadnego sentymentalizmu czy ckliwości pokazując nam świadomość bycia porzuconym, maskowaną przez fanatyczną, naiwnie czystą wierność wobec rodzica.

Skrzydelski: Mnie absolutnie zaskoczył Karol Wróblewski, świetnie radzący sobie z dynamiką ujawniania i skrywania uczuć. Jego postać zapamiętam na dłużej. W istocie jednak wszyscy – łącznie z niewymienionym jeszcze przez nas Waldemarem Barwińskim, od połowy lat dziewięćdziesiątych jednym z najważniejszych aktorów Dramatycznego – zasługują na odnotowanie w rankingach tego sezonu. Nie tylko zresztą za portrety indywidualne, lecz także za zespołowość, umiejętnie przedrzeźniającą klimat chłopackiej paczki.

Moroz: Można nawet pójść dalej i powiedzieć o rysie „chłopięcości” ujawniającej się w tych postaciach. Aktorzy zdają się podsuwać nam pomysł, że wszystkie męskie towarzystwa mają w sobie coś pierwotnie dziecięcego, że męskie formy rywalizacji wiele czerpią z kłótni na podwórku, przed blokiem. Nie wiem, czy to prawda, ale ów gest niewątpliwie wzmacnia przekaz całej szóstki na scenie.

Skrzydelski: W rezultacie dostajemy realizację nieźle wpisującą się w formułę teatru środka, z jakiej scena Dramatycznego słynęła za poprzedniej dyrekcji. Komunikatywność tego przedsięwzięcia na to wskazuje.

Moroz: To trochę paradoks, że radykalna, nowa załoga Dramatycznego odwołuje się do formuły, którą miała przezwyciężyć. Jest raczej łagodnie, pastelowo.

Skrzydelski: Z drugiej strony Monika Strzępka zapowiadała sezon terapeutyczny. W tej perspektywie „Chłopaki płaczą” wyznaczają kolejny krok repertuarowy. Pierwszy, wyreżyserowany przez Katarzynę Minkowską, był wspaniały. O drugim rozmawialiśmy i już o nim zapomnieliśmy. Natomiast ten jest godny szacunku.

Moroz: Terapiami sezon wybrukowany.

Skrzydelski: To dobrze czy źle?

Moroz: Po sezonie sprawdzimy, czy przedawkowaliśmy.

Skrzydelski: Na razie możesz się rozpłakać. Nikt nie będzie patrzył krzywo.

Ocena: 3 + / 6