Zwarcie na zadany temat

O „Kto się boi Virginii Woolf?”, premierze Teatru Ochoty w reżyserii Anny Skuratowicz, rozmawiają Jakub Moroz i Przemysław Skrzydelski

Skrzydelski: Po dwóch słabszych premierach w Teatrze Ochoty, które niedawno omawialiśmy, znów możemy powiedzieć, że to scena, przynajmniej na teatralnej mapie Warszawy, wyjątkowa. Ty chyba szczególnie lubisz tam bywać. Podkreślasz to za każdym razem, gdy mamy coś do obejrzenia przy Reja 9.

Moroz: Trafnie odczytujesz moje nastawienie. Idę do Ochoty i wiem, że nie zmarnuję czasu. To znaczy, nawet jeśli zobaczę tam przedstawienie bez większego znaczenia, to i tak nie będę się czuł nabity w butelkę, zaszantażowany czy jako widz wykorzystany. Myślę, że to kwestia szczerych intencji twórców, którzy pracują na scenie Machulskich. Zakładają oni, że warto w teatrze rozmawiać o ważnych sprawach w sposób skromny, kameralny, bez ozdobników, i że warto wykorzystać niewielką przestrzeń, którą dysponują, do zbudowania bliskiego kontaktu z odbiorcami. Sądzę też – i być może to jest kluczowe – że właśnie w tym miejscu podejmuje się próbę realnego dialogu z nieco młodszym dorosłym widzem, który chciałby w końcu zostać przekonany, że teatr to przepis na udany wieczór.

Skrzydelski: I chyba to się udaje. Choć z jednej strony widownię Ochoty zapełnić nie tak trudno, to z drugiej przecież najtrudniej wytworzyć wokół sceny pozytywną energię, która powoduje, że chce się tam wracać i regularnie zaglądać do repertuaru.

Moroz: Poza tym najnowsza premiera, czyli „Kto się boi Virginii Woolf?” Edwarda Albeego, stanowi kolejny dowód na to, że zdolna grupa ludzi trafiła w świetne miejsce, ale także w swój czas. Zespół aktorów i aktorek, których pamiętamy sprzed roku z „Tramwaju zwanego pożądaniem” Williamsa w ujęciu Małgorzaty Bogajewskiego czy „Młodzika” wg Dostojewskiego w wersji Igora Gorzkowskiego, znów wykorzystuje szansę, by powiedzieć coś od siebie, czy może nawet we własnym imieniu, nie tracąc wiele z literackiego materiału.

Skrzydelski: To chyba jest tak, że jeśli ktoś – w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności – chce pokazać, że to, co robi, jest dla niego istotne i widzi w tym cel ukierunkowany na innych, to niemal natychmiast udaje mu się przekonać do tego wszystkich dookoła. I ci wszyscy widzą, że to szczera postawa, że to autentyczne.

Moroz: Autentyczność. Tak. To właściwe słowo, brakowało mi go. Ono bardzo pasuje do atmosfery, która wytworzyła się w Teatrze Ochoty przez ostatnie półtora roku. Ale doprecyzuję: to nie znaczy, że wszystkie realizacje były udane. Nie wszystkie.

Skrzydelski: Tym razem jednak obejrzeliśmy reżyserski debiut sceniczny Anny Skuratowicz, dotychczas związanej z Polskim Radiem, w którym przygotowywała słuchowiska. „Kto się boi Virginii Woolf?” to wybór odważny, jak na pierwszy ogień. Choć nie ma co ukrywać, że Igor Gorzkowski jako opiekun artystyczny tego przedsięwzięcia (sam nazywa tę pomoc mentoringiem reżyserskim) na pewno podpowiedział Annie Skuratowicz, jaki obrać kierunek w poszukiwaniach wokół tego słynnego dramatu. Dramatu, za którym – przyznam – ja specjalnie nie przepadam.

Moroz: A to dlaczego?

Skrzydelski: Wydaje mi się, że tych sześćdziesiąt lat temu miał on w sobie prowokacyjny posmak. To wtedy musiało być czymś nowym, mam tu na myśli tę strategię psychologicznego przetwarzania czy raczej wywlekania na wierzch tematów obyczajowych. Dziś brzmi to już inaczej, bo my sami każdego dnia wywlekamy na publiczny widok dużo więcej. Po prostu żyjemy już w kulturze, w której do pewnego stopnia wypada na oczach znajomych wyciągnąć każdą intymność, a potem ją obgadać może i nawet w większym gronie.

Moroz: Masz rację, ale w moim przekonaniu film Mike’a Nicholsa na podstawie tej sztuki nadal robi wrażenie. A powstał niedługo po tym, jak Albee ją napisał.

Skrzydelski: Bo „Kto się boi…” to już w zasadzie szlagier, kojarzy się jako punkt odniesienia wśród dramaturgicznych samograjów. Chyba wolę tego amerykańskiego autora z jego dużo późniejszego okresu. Ale zostawmy to.

Moroz: Właśnie w tym momencie mi przypomniałeś, że przecież niegdyś, bodaj w szczycie pandemicznych obostrzeń, oglądaliśmy inny reżyserski debiut bazujący na Albeem. Maksymilian Rogacki w stołecznym Teatrze Polskim wystawił „Trzy wysokie kobiety”. To było ryzyko jeszcze większe.

Skrzydelski: No tak, ale ryzyko, które podjęła Anna Skuratowicz, wydaje się nawet brawurą w kontekście interpretacji.

fot. Artur Wesołowski / mat. teatru

Moroz: Na scenie widzimy dwie pary w dokładnie tym samym wieku. Jedni są bardzo młodzi… I drudzy również. Albeemu chodziło jednak o to, że starsze małżeństwo, zmęczone wojną na wyczerpanie, którą prowadzi z sobą dzień w dzień, zazdrości młodości – a zatem pewnej szansy na to, że w życiu niekonieczne trzeba we dwoje przegrać – małżeństwu młodszemu. Brak złudzeń kontra szczera naiwność. Psychologiczna gra podlana alkoholem, rozpędzona do granic możliwości. Towarzyskie spotkanie zamienia się właśnie we wspomnianą strategię wywlekania skrywanych prawd o sobie.

Skrzydelski: Zatem Anna Skuratowicz łamie oś dramatu? Czy ma to uzasadnienie?

Moroz: Przy pierwszym spojrzeniu na tę modyfikację przeżywamy może nie szok, ale na pewno niedowierzanie. Jednak już przy drugim ta niespodziewana sytuacja zaczyna się rozwijać zaskakująco naturalnie, spontanicznie. Zostajemy w to wciągnięci, pojawiają się znaczenia, których wcześniej nie braliśmy pod uwagę. Mnie w każdym razie ten pomysł zaintrygował, wydał się nietuzinkowy. Poza tym broni się w odniesieniu do dzisiejszej rzeczywistości, i to polskiej. O tym powiem za moment.

Skrzydelski: Ja także byłem zaskoczony. Ale od razu złapałem się na tym, że nie uwzględniłem kontekstu, który staraliśmy się zrozumieć przy okazji „Tramwaju…” Bogajewskiej. Wówczas chodziło o to, że młodzi aktorzy, dopiero co wchodzący w poważne zadania aktorskie – zadania, za których wykonanie często trzeba zapłacić sporą cenę – ćwiczą na sobie i wobec zgromadzonej publiczności zadane przez reżyser emocje. Sprawdzają, na ile jako wykonawcy są w stanie sobie z nimi poradzić i na ile one coś dla nich znaczą. To był rodzaj metateatru, który twórcy oparli na klasycznym dramacie społecznym. Tym razem jednak nie obserwujemy metateatru, lecz dramaturgiczną zmianę perspektywy, która jest próbą przepracowania tekstu Albeego od początku, na świeżo. Jednak zasadniczo pozostaje tu istotny realizm. Według mnie dobrze zaplanowany, zajmujący, energetyzujący. No i przede wszystkim tak efektywnie (i efektownie) działający pośród tej aktorskiej czwórki.

Moroz: Dokładnie tak jest. Jak dla mnie jednak z tą różnicą, że kiedy oglądaliśmy „Tramwaj…”, chwilami nie mogłem się oprzeć wrażeniu, że niektóre emocje były w tym spektaklu przetwarzane dla nich samych, czasem przeszkadzała mi nadekspresja, choć rzeczywiście to ujęcie na poziomie „meta” było nad wyraz intrygujące. Natomiast „Kto się boi…” na półtorej godziny przyszpiliło mnie w taki podstawowy teatralny sposób: widzę prawdziwą aktorską potyczkę, wystawianie na próbę wytrzymałości scenicznego partnera, no i grę do jednej bramki, bo esencją tego seansu jest – choć brzmi to może staroświecko – zapewnienie widzowi maksymalnej frajdy. Kocham takie zaangażowanie.

Skrzydelski: Czy bliski Albeemu David Mamet nie powiadał, że aktorzy – jakie to oczywiste, choć dziś nieoczywiste – powinni jedynie reagować na siebie, na wzajemne sygnały? I że to w teatrze psychologicznym praktycznie wystarczy?

Moroz: Wiele wskazuje na to, że tak realnie jest.

Skrzydelski: Ale zaraz, zaraz. Chciałeś jeszcze wrócić do tej zmiany perspektywy i odniesienia do polskich problemów.

fot. Artur Wesołowski / mat. teatru

Moroz: Myślę, że zabieg Skuratowicz się broni. Popatrz. Po pierwsze, okazuje się, że starcie między małżeństwami w tym samym wieku podpowiada nam, że dziś wszyscy, niezależnie od rozgoryczenia wynikającego z metryki, już na starcie są przegrani, a zakłamanie i utrata nadziei, również konflikty z dziećmi albo konflikty z powodu ich braku, dotyczą ludzi coraz młodszych. Granice się przesunęły, dystans się skrócił, poza tym – znów trzeba to zauważyć – prawie wszyscy o relacjach damsko-męskich gadają przy każdej okazji, i to bardzo bezpośrednio, nieraz brutalnie (dobrze, że Skuratowicz wykorzystała przekład Jacka Poniedziałka, bo doskonale rymuje się z założeniami reżyser); co więcej, internetowy ekshibicjonizm i propagowanie żargonu psychoterapii obudziły w nas skłonność do babrania się w tym, co czarne. Po drugie, jeśli założyć, że Teatr Ochoty chce młodych właśnie przekonywać do wagi zadań dramatu i sceny, to takie przesunięcie interpretacyjne może sprawić, że oni nie będą się nudzić. Po trzecie wreszcie, zamiana imion bohaterów na polskie i sprytne, dyskretne odwołania do stylu bycia nowobogackich par z luksusowych osiedli powodują, że wszyscy mogą tu poczuć się sprowokowani. To działa. Może nie powala, ale działa na pewno.

Skrzydelski: Przyznam, że nie lubię takich korekt w tkance tekstu, ale tym razem jakoś nie mogę stwierdzić, że szczególnie mi one doskwierały. Przez cały czas czułem, że zaprasza się mnie do rozkładania na czynniki pierwsze ciekawych ludzkich zmagań. No i tempo tych sytuacji nie pozwalało mi pomyśleć o czymkolwiek innym. Główna w tym zasługa Malwiny Laski-Eichmann w roli Marty i Krzysztofa Oleksyna jako Jerzego, czyli niby-starszego małżeństwa, które wykorzystuje to niby-młodsze (Skarbie Irminy Liszkowskiej, Mikołaj Pawła Janysta) jako widzów własnego, prywatnego show.

Moroz: Malwina Laska-Eichmann i Krzysztof Oleksyn wyznaczają rytm napięć poprzez grę pozorów, którą prezentują przed drugą parą, w tym sensie ich zadanie zdaje się atrakcyjniejsze, bo decydują o tym, jak rozwinie się miło rozpoczęty wieczór, i mogą sobie pozwolić na pójście na całość. Według mnie Oleksyn jest w tym naprawdę wyjątkowy. Irmina Liszkowska i Paweł Janyst muszą zaś poruszać się między tym, co niedopowiedziane, niepewne; nie wiedzą, czy ta rozgrywka jest dla nich opłacalna. Siłą rzeczy jednak to Janyst ma tu więcej do powiedzenia jako człowiek świadomy; Skarbie Liszkowskiej to naiwna osobowość, przekonana, że życie jest takim, na jakie wygląda po dwóch kieliszkach wina (zresztą tak napisał tę postać Albee).

Skrzydelski: Nie zapominajmy, że rolą Marty aktorki się wymieniają. Jednego wieczora jest nią Laska-Eichmann, a drugiego Liszkowska. Chętnie zobaczyłbym Martę w ujęciu Liszkowskiej. Zapewne dla obu aktorek ten wariant daje więcej możliwości.

Moroz: Też chciałbym zobaczyć to jeszcze raz. Wtedy dostalibyśmy pełny obraz tej reżyserskiej roboty. Mogę jedynie dodać, że zazdroszczę ekipie z Ochoty. To musi być dla nich fascynujący czas.

Skrzydelski: To taki czas, gdy niemal wszystko składa się w sukces.

Ocena: 4,5 / 6