Będąc w kropce

O „Arce i ego”, premierze warszawskiego Teatru Dramatycznego w reżyserii Lucy Sosnowskiej, rozmawiają Jakub Moroz i Przemysław Skrzydelski.

Moroz: Nie da się ukryć: oczekiwania były duże.

Skrzydelski: Po pierwszej, znakomitej premierze w Teatrze Dramatycznym za dyrekcji/niedyrekcji Moniki Strzępki, czyli po „Moim roku relaksu i odpoczynku” w reżyserii Katarzyny Minkowskiej, przebieraliśmy nóżkami na kolejny krok nowej ekipy. I mówię to bez cienia ironii. Po prostu chyba obaj byliśmy ciekawi, co tym razem wydarzy się przy placu Defilad.

Moroz: Zatem to, co nastąpiło, to upadek z dużej wysokości.

Skrzydelski: Rzeczywiście kontrast jest zadziwiający. U Minkowskiej: reżyseria poprowadzona pewną ręką, przemyślane i zindywidualizowane aktorstwo, mądry przekaz, oszałamiająca mieszanina komizmu i goryczy, spójna forma pomimo trudu narracji wybranej dla tego spektaklu. A w „Arce i ego” według koncepcji Lucy Sosnowskiej?… Nie do końca wiem nawet, jak to nazwać. Problem w tym, że możemy się wygłupiać, uciekać w żart czy kpinę, ale tym razem zostałem w teatrze zupełnie pozbawiony energii. I przyznam: pogubiłem się totalnie. Naprawdę nic z tego nie zrozumiałem i mogę jedynie się domyślać, o czym próbowano do mnie mówić.

Moroz: Cóż, trudno, abym mógł stwierdzić cokolwiek innego. Dlatego pomóżmy sobie nawzajem ubrać rzecz w słowa. Najpierw zauważając, że mamy do czynienia z kreacją zbiorową. To przecież nie jest realizacja autorska reżyserki, nawet nie w duecie ze scenarzystką Magdą Kupryjanowicz. Widać, że efekt był wypracowywany zbiorowo…

Skrzydelski: …I przybrał formę aspirującą do eseju teatralnego. Choć to sformułowanie bardzo poważne. A jeśli chodzi o kreację zbiorową… To określenie i metoda pracy kojarzone przede wszystkim z Krystianem Lupą, a niektórzy reżyserzy, wydaje się, bardzo pozazdrościli mistrzowi i są przekonani, że też potrafią zaczarować aktorów we wspólnym procesie twórczym. U Lucy Sosnowskiej aktorzy raz wchodzą w role i zawiązują fabularne sytuacje, raz to przemawiają do nas językiem teorii, raz to pogrążają się w podrygach rodem z przebrzmiałej alternatywy.

Moroz: Zwłaszcza na początku tego seansu możemy zasmakować owej choreografii, która mnie przypominała warsztaty teatralne dla licealistów, kiedy to z wielkim przejęciem odkrywa się i afirmuje cielesność. Ale powiedzmy w końcu, w jakiej sprawie całe to zamieszanie.

fot. Karolina Jóźwiak / mat. teatru

Skrzydelski: Zamieszanie to trafne słowo. Dopowiem tylko, że gdybym w programie do „Arki i ego” nie przeczytał, że w pierwszej scenie chodzi o „taneczne przedstawienie raju”, to oczywiście nie wiedziałbym nic. A tak przynajmniej wiem to jedno. Ale poza tym? Niestety jestem w kropce.

Moroz: Jak to? Nie śledziłeś zapowiedzi?

Skrzydelski: O tym, że najwyższa już pora pożegnać antropocen i dzielnie rozprawić się z antropocentryzmem? Tak, znam te szumne hasła nowej lewicy, walczącej tym razem o to, aby świat przyrody zrzucił z siebie ludzkie kajdany. Tylko jakoś nie składa mi się to wszystko w całość.

Moroz: To znaczy?

Skrzydelski: Po prostu nie bardzo wiem, czy twórcy są za, czy przeciw? Czy dyskusję o uroszczonym uprzywilejowaniu człowieka w kosmosie traktują poważnie, czy może się z niej naśmiewają? Czy to teatr zaangażowany, czy też jego parodia? A może jedno i drugie? Bo jeśli jedno i drugie, to jedno znosi drugie. Bardzo rzadko udaje się uratować obie te konwencje w jednym teatralnym eksperymencie. A już na pewno jest to niewykonalne, kiedy słowa wypowiadane ze sceny równie dobrze można zastąpić innymi. W „Arce i ego” panuje absolutna wolność: każde zdanie, nawet najbardziej przypadkowe, jest istotne tak samo jak fraza wyjęta z podniosłej literatury. Miks nie do wytrzymania, pretensjonalność – nawet jak na polski teatr ostatnich lat – nie do zniesienia.

Moroz: W każdym razie to teatr niezaangażowanego uczestnictwa. Odnosi się wrażenie jakiejś ogromnej dezynwoltury w nastawieniu aktorów do swojej gry. Jakby chodziło o sceniczną obecność tylko zarysowaną, na brudno.

Skrzydelski: To nowy rodzaj dekonstrukcji?

Moroz: Tak, to jej nieodkryty dotąd wymiar. Zdekonstruowany tekst podlega dalszym dekonstrukcjom, gdy tylko aktor uzna, że ten proces właściwie nie ma końca i zawsze można coś jeszcze dopowiedzieć od siebie.

Skrzydelski: Ale w gruncie rzeczy – stałeś się patriotą spójnych, tradycyjnych form teatralnych? Umówmy się, że jesteś znany z otwartości na różnego rodzaju rozchwiane narracje…

Moroz: Jednak zawsze nieodmiennie pytam: dokąd użyte przez twórców środki ich zaprowadziły? Przepraszam za banał i górnolotność.

fot. Fot. Karolina Jóźwiak / Teatr Dramatyczny

Skrzydelski: Strategia tego przedsięwzięcia wydaje się oczywista: to esej, improwizacja, więc możemy pozwolić sobie na wiele i zarazem wymagać od widzów więcej cierpliwości oraz otwartości. Próbujemy, podchodzimy do tematu z różnych stron i przy użyciu różnych poetyk.

Moroz: Zakładamy swobodę i swobody oczekujemy od odbiorcy. W efekcie niekiedy więcej wymagamy od widzów niż od siebie. I, niestety, przy takich okazjach rzadko pada odpowiedź: w imię czego wymusza się na widzach na ten test cierpliwości? Często stoi za tym spora arogancja, nieważne, czy uświadomiona, czy też bezwiednie przejęta wraz z obowiązującymi w środowisku modami.

Skrzydelski: A teraz nieco o tak zwanej fabule czy treści. Jest tu trochę o utopii, w której lew zamieszka z barankiem, a dziecię włoży rękę do paszczy węża, trochę o transgatunkowych mutacjach i metamorfozach; jest i przywołanie słynnego dokumentu Wernera Herzoga o radykalnym miłośniku niedźwiedzi, zagryzionym w końcu przez te zwierzęta, no i są wspomniane układy choreograficzne, którymi próbuje się powiązać kolejne sekwencje. Pojawiają się też królowa Elżbieta II doświadczająca nieoczekiwanej przemiany w Marylin Monroe i „dziewczyna” King Konga, a oprócz nich nadzwyczaj inteligentna kura, która wie wszystko o człowieczej oraz własnej percepcji. Nad wszystkim unosi się zaś wspomniana aura zgrywu, jakby nam sugerowano, że tym, co oglądamy, nie należy się nazbyt przejmować.

Moroz: Nie należy się nazbyt przejmować? I to jest wyjątkowo interesujące, bo mimo wszystko Lucy Sosnowska i jej ekipa starają się – przynajmniej tyle ogólnych wniosków można wyłuskać z tego dzieła – opowiadać o lęku, który towarzyszy człowiekowi w konfrontacji z naturą, i o lęku, który towarzyszy naturze w konfrontacji z człowiekiem. Przynajmniej muzyka Dominika Strycharskiego ten właśnie lęk przez cały czas nam podpowiada. Zatem nic tu się nie zgadza.

Skrzydelski: Ale myślę, że aktorzy jednak mają tego świadomość. W kilku chwilach nawet przyznają się do bezradności, choć zapewne należy to już traktować jako przejaw szczerości, na której musi się opierać prawdziwy teatr.

Moroz: Choć akurat Marta Nieradkiewicz w roli dziewczyny bogatego prezesa firmy, a zarazem fanatycznego miłośnika Alaski i tamtejszej populacji niedźwiedzi, potrafi wyczarować zabawne momenty.

Skrzydelski: Jednak czy to zadania dla tej ciekawej aktorki? I czy coś z tego wynika? Podobnie jak ze scenografii Eli Szurpickiej, zakreślającej sceniczne półkole z jasnymi ścianami w tle oraz z namiotami po prawej i wielką kością dinozaura po lewej stronie? Co do fonosfery – zgadzam się, że właściwie istnieje tu niezależnie.

Moroz: A tak w ogóle, tak na koniec, to chciałbym oficjalnie podkreślić, że naprawdę lubię przekroczenia rozmaitych konwencji i spotkania z nowymi językami sztuki. Ale w przypadku takich projektów jak „Arka i ego” warto zapytać o sens instytucjonalnej opieki nad nimi. Czy każdy może w teatrze publicznym zaproponować dokładnie wszystko i natychmiast być potraktowany jako artysta gotowy do tego, by dać premierę w prestiżowym miejscu?

Skrzydelski: Coś na ten temat było nawet w „Moim roku relaksu i odpoczynku”.

Moroz: Niech więc teatr nadal komentuje sam siebie. Będzie zabawnie, bo dzięki temu sporo się dowiadujemy. To kwestia tej programowej szczerości.

Ocena: 1 / 6