Zagraj to jeszcze raz, wolniej

O „Don Juanie”, premierze łódzkiego Teatru Nowego w reżyserii Radosława Rychcika, rozmawiają Jakub Moroz i Przemysław Skrzydelski

Moroz: W całej tej beznadziejnej sytuacji, którą obserwujemy od ponad tygodnia i której jesteśmy uczestnikami, nowy spektakl Radosława Rychcika to szansa na rozluźnienie się. Rychcik, jak to Rychcik, zbyt wielkich wymagań nie stawia. I może to jest istota zagadnienia?

Skrzydelski: To chodźmy do Teatru Kwadrat. Bez przesady. Mimo wszystko – zgodnie zresztą z wcześniejszymi zapowiedziami – pojechaliśmy do łódzkiego Nowego, więc chcieliśmy czegoś innego. Bo „Don Juana” ostatnio nieco doświadczyliśmy.

Moroz: Nie da się ukryć. Niedawne dokonania w tej sprawie, najpierw Mikołaja Grabowskiego, a potem Piotra Kurzawy, nie powiedziały nam o Molierze niczego specjalnego. Gęsto to wyjaśnialiśmy.

Skrzydelski: Z kolei Radosław Rychcik raczej nie pomógł. Choć muszę przyznać, że pobił wszystkich, jeśli chodzi o tempo akcji. Ogląda się tego „Don Juana” jak odcinek gangsterskiego serialu. Jednak nie Netflixowy, gdyż tam wymagania są większe.

Moroz: Uwaga, spojrzałem na zegarek na początku i w finale. Wynik: osiemdziesiąt pięć minut. Ni mniej, ni więcej. Tempo to jedno, ale jeszcze ile tekstu musiało się pożegnać z szansą na wypowiedzenie.

Skrzydelski: Panie redaktorze, normalka, nie ma co przesadzać. Żyjemy w rzeczywistości medialnej, proszę zważyć na szybkość, z jaką przeglądamy strony internetowe. Pomijam już to, jaką ilość informacji przetwarza dziś młodzież, o wiele bardziej niż my przyzwyczajona do smartfonowej powierzchowności. A przecież teatr Rychcika to teatr młodzieżowy.

Moroz: No tak, bo my powierzchowności w ogóle nie trawimy, szczególnie na scenie. Nawet kiedy bywa atrakcyjnie. Na przykład „Ślub” Gombrowicza wystawiony przez Radosława Rychcika w Teatrze Zagłębia był wybitnie atrakcyjny.

Skrzydelski: Ten „Ślub”, co się rozgrywał na stacji benzynowej? Bardzo ujmujący. Tym bardziej że był to „Ślub” z domieszką horroru z przedmieścia. A tempo? Proporcjonalnie do dramatu jeszcze większe niż w tym „Don Juanie”.

Moroz: Trochę sobie dworujemy, lecz jeśli miałbym zestawić Grabowskiego, Kurzawę i Rychcika, to wybrałbym tego trzeciego. Nie żartuję.

Skrzydelski: Cóż, unikam takich klasyfikacji, ale skąd ci to przyszło do głowy?

fot. fot. Natalia Kabanow

Moroz: Rychcik opowiada Moliera po łebkach, pędzi na łeb na szyję, traktując literaturę niczym zbuntowany licealista, który przez przypadek wyczytał w niej coś, co go nagle rozpaliło. Ale jest Rychcik przynajmniej spójny w tym, co chce przekazać widzom oczekującym konkretnych komunikatów.

Skrzydelski: W czym zatem jest spójny?

Moroz: Don Juan (Paweł Kos) to dla niego ktoś, kto chce obalić porządek społeczny, bo przyznano mu do tego prawo. Nie przyznał go sobie sam z siebie, bazując na wyrafinowanej filozofii czy woli zbudowania nowej etyki. Zupełnie nie. Patrząc na to, co robią inni, po prostu może korzystać z życia ile tylko chce, w dowolny sposób.

Skrzydelski: Od razu powiedzmy, że Rychcik ulokował dramat w przestrzeni kościoła, co narzuca oczywisty kontekst.

Moroz: Wszystko staje się klarowne: po co się wysilać, skoro ci, którzy położyli fundamenty pod moralność, stali się groteskowi i nawet się z tym nie kryją? W tak zwariowanych okolicznościach można być już tylko wyluzowanym libertynem, który z uśmieszkiem owija sobie ludzi wokół palca (popijając przy tym coca-colę).

Skrzydelski: Nie przekonałeś mnie. To ma być spójne?

Moroz: Spójne, wyraźne – jak to definiować? Doceniam to, co jest. Przynajmniej nie zasnąłem. Ale, żeby nie było wątpliwości, nie twierdzę, że oglądamy coś wyjątkowego. To kolejne z serii przedstawień, których mogłoby nie być.

Skrzydelski: Wydaje mi się, że zachowanie Don Juana nie wynika z tego, czy Kościół jest taki albo inny. On działa na przekór temu, co obserwuje dookoła. Przecież Molier nie napisał komedii o cwaniaku, który wykorzystuje głupotę i hipokryzję bliźnich, i przez to daje się jeszcze bardziej lubić. Napisał komedię o świadomym graczu, który wyróżnia się odwagą i charyzmą. U Rychcika tego nie ma, jego protagonista jest jednym z wielu małomiasteczkowych charakterków załatwiających swoje małe interesy. I tylko Radosław Rychcik uważa, że to może działać, bo dla niego literatura nie istnieje po to, aby na scenie zyskać dodatkową rangę.

Moroz: No dobrze, ale już i tak lepiej być takim Don Juanem, niż jako hrabia Henryk trafić na stację paliw i kłócić się nie wiadomo o co.

Skrzydelski: O tak, to już zdecydowanie bardziej zadowalające położenie. I Paweł Kos je docenił – bawi się świetnie, jednak to za mało; to nazbyt banalne, jednowymiarowe.

fot. Natalia Kabanow / mat. teatru

Moroz: Zauważmy, że wśród tych, jak ich nazwałeś, małomiasteczkowych znajdują się bracia (Michał Kruk, Krzysztof Pyziak) Donny Elwiry (Malwina Jelistratow), którzy wyglądają jak barczyści dresiarze, są też romansujący w konfesjonale księża z księżmi i zakonnice z zakonnicami, zahukany Sganarel (Bartosz Turzyński) z teczuszką pod pachą, przypominający pracownika urzędu; jest i ojciec (Dariusz Kowalski) Don Juana jako poważny pan, może miejscowy polityk, w niemodnym już beżowym płaszczyku z wczesnych lat dziewięćdziesiątych, i jeszcze kilka postaci w dowolnych kostiumach: np. Pan Niedziela (Piotr Seweryński) będący żandarmem albo kapitanem samolotu? Sam nie jestem pewien.

Skrzydelski: W zasadzie to bez znaczenia. Niech i Pan Niedziela domaga się od Don Juana zwrotu pożyczki jako szef ochotniczej straży pożarnej, bracia Donny Elwiry mogą zaś być bokserami albo grabarzami. Zgadzasz się?

Moroz: Zgadzam się. Choć cały problem tkwi w tym, że na scenie wszystko musi coś znaczyć.

Skrzydelski: Mały problem mamy też z Komandorem.

Moroz: Który jest kiczowatym pomnikiem kojarzącym się z wizerunkiem Jana Pawła II albo prymasa Wyszyńskiego. Ale to także pomnik martwy przez to, że odsyła nas do pamięci o czasach, w których moralna siła Kościoła miała znaczenie. Dziś zostały nam tylko monumenty.

Skrzydelski: I dlatego Komandor nie przemawia, jego słowa dopowiada Sganarel, chcąc chyba jeszcze przekonać Don Juana, że istnieje wyższa instancja. Ale to wszystko blef. Jak wiadomo, żyjemy w świecie, w którym metafizyka to bajka dla naiwnych. Z tego powodu protagonista poniesie śmierć inną niż u Moliera.

Moroz: Mało przekonywający finał, lecz przynajmniej pokazujący, że liczy się tylko bezlitosne tu i teraz. Można nawet powiedzieć, że to bardziej sprawiedliwe niż odwoływanie się do niebios. Jednak realizacji Rychcika można też sporo zarzucić z feministycznej strony. Bo Don Juan się wyzwolił i emancypację proponuje innym. Dlatego ginie w akcie linczu dokonanego przez pełen zawiści motłoch (bezlitosne ciosy nożem zadaje jeden z braci Elwiry). Ale w takiej wizji nie ma miejsca na krzywdę kobiet wykorzystanych przez Don Juana. Reżyser sugeruje wręcz, że bohater wyświadcza im przysługę, wydobywając je z krępujących seksualność konwencji. Głos niewiast zdaje się tu nieistotny. Przeszkadza w celebrowaniu wolności.

Skrzydelski: Chyba masz rację. Ja w każdym razie doradzam reżyserowi mniej pośpiechu, i to także w trakcie refleksji nad tym, co w najbliższym czasie warto wystawić. Teatr to nie fast food.

Moroz: Ale może przynajmniej warto się w nim wyluzować?

Skrzydelski: Błagam. Nagle stałeś się bardziej wyrozumiały. Choć rozumiem okoliczności, które tego wymagają.

Ocena: Moroz: 3- / 6; Skrzydelski: 2- / 6