Najnowszy numer poświęcimy tradycyjnym podsumowaniom zimowych miesięcy: opowiemy o premierach naszych twórców, o ważnych festiwalach teatralnych: 14 edycji Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Boska Komedia w Krakowie, o finale Międzynarodowego Konkursu im. Szymona Szurmieja na Dramat Współczesny o Tematyce Żydowskiej. W związku z wybuchem wojny w Ukrainie porozmawiamy z ukraińską dramatopisarką i reżyserką Ołeksandrą Denisową o jej sytuacji, o jej karierze w Moskwie i życiu uchodźczym w Warszawie.

fot. mat. ZAiKS

Życzymy wszystkim przyjemnej lektury i zapraszamy na naszą stronę www.zaiksteatr.pl

Zima 2021/2022 obfitowała w premiery i wydarzenia. Odbyło się sporo prapremier (w tym prapremier sztuk dla dzieci) i powróciły na sceny sztuki współczesne (w poprzednim kwartale grano głównie klasykę). Można było poczuć powrót „do normalności” po dwóch latach pandemii, zamkniętych teatrów, ograniczeń na widowni. Wybuch wojny w Ukrainie 24 lutego, wkroczenie rosyjskiej armii znacząco wpłynęło na życie codzienne twórców, teatrów a z czasem również na repertuary naszych teatrów. O nowych wiosennych premierach – będziemy pisać w następnym numerze.

Zimowe prapremiery twórców ZAiKS:

W krakowskim Teatrze KTO odbyła się prapremiera komedii Stroiciel grzebieni. Akt II Krzysztofa Niedźwiedzkiego. W 2017 roku autor i reżyser Krzysztof Niedźwiedzki wystawił komedię Stroiciel grzebieni, po latach i sukcesie frekwencyjnym (spektakl do dziś jest obecny w repertuarze Teatru KTO) powraca z kontynuacją swojej komedii.

W Teatrze Juliusza Osterwy w Lublinie przygotowano monodram wg Wniebowstąpienia Andrzeja Dziurawca – zatytułowany Opowieść o naszym wniebowstąpieniu. To historia pewnej wsi na Lubelszczyźnie i jej mieszkańców od I Wojny Światowej do czasów powojennych. Również w Teatrze im. Siemaszkowej w Rzeszowie zrealizowano monodram Następna do raju napisany dla młodej aktorki przez Tomasza Jachimka. Teatr Wilama Horzycy wystawił komedię wg scenariusza Michała Chudzińskiego (jest on też autorem piosenek) i Łukasza Czuja Bareja wieczorową porą. Scenariusz jest inspirowany twórczością filmową Stanisława Barei. W Teatrze im. Jaracza w Olsztynie wystawiono Zezowate szczęście Jana Piszczyka Jerzego Stefana Stawińskiego. Teatr Komedia postawił na farsę Na pełnych obrotach Dereka Benfielda w przekładzie Emilii Miłkowskiej.

W Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu na scenie eksperymentalnej Modelatornia przygotowano spektakl łączący teatr dramatyczny z choreografią współczesną Kuliści z dramaturgią Patrycji Kowańskiej. Natomiast w Teatrze Współczesnym w Szczecinie Michał Buszewicz wystawił swój najnowszy tekst Edukacja seksualna, przyjęty entuzjastycznie przez krytykę i publiczność.

Nie Teatr w Białymstoku wystawił spektakl Jestem baba wg twórczości Anny Świrszczyńskiej.

Premiery

Klasyka na polskich scenach: W Teatrze Narodowym w Warszawie Piotr Cieplak wystawił Wieczór Trzech króli albo Co chcecie Shakespeare w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka, zaś w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie Krzysztof Garbaczewski Sen nocy letniej Shakespeare również w przekładzie Stanisława Barańczaka. W dwóch teatrach przygotowano premiery wg Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa w przekładzie Krystyny Tarnowskiej i adaptacji reżyserów Karoliny Maciejaszek w Teatrze Nowym w Słupsku i Andrzeja Ozgi w Teatrze Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim. Niestety, Teatr w Gorzowie nie umieścił na swojej stronie internetowej nazwiska tłumaczki powieści (może adaptacja powstała na podstawie oryginału i reżyser sam ją tłumaczył?).

Teatr Polski w Poznaniu sięgnął po powieść Kordian i cham Leona Kruczkowskiego. Adaptowano ją dla polskich scen 8 razy, ostatnia premiera odbyła się w 1983 roku. W Teatrze Dramatycznym w Warszawie rosyjski reżyser, dyrektor artystyczny legendarnego Teatru na Tagance, Jurij Murawicki wystawił sztukę Nikołaja Gogola pod nieco zmodyfikowanym tytułem Rewizor. Komedia w pięciu aktach w nowym przekładzie Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej. Teatr Nowy w Poznaniu przygotował zaś spektakl inspirowany Trzema siostrami Antona Czechowa w przekładzie Natalii Gałczyńskiej pod tytułem Siostry! Autorem scenariusza jest reżyser Piotr Kruszczyński. W Teatrze Nowym w Łodzi Cezary Tomaszewski wystawił Wielki teatr świata Pedro Calderon de la Barca w przekładzie Leszka Białego. We Wrocławiu zimą królował Tadeusz Różewicz. Teatr Współczesny na Scenie na Strychu wystawił Wyszedł z domu. Tak zwana komedia, Teatr Polski wystawił spektakl Czas na mnie w adaptacji Jana Szurmieja, zaś spektakl Kobieta jest jak kobieta wg Różewicza – Teatr Euforion Dolnośląskie Stowarzyszenie Aktywnej Rehabilitacji ART. W Teatrze Wybrzeże wystawiono Bunbury. Komedia dla ludzi bez poczucia humoru Oscara Wilde w nowym specjalnie zamówionym przez teatr tłumaczeniu Macieja Stroińskiego. Teatr Polski w Warszawie wystawił Don Juan Moliera w przekładzie Bohdana Korzeniewskiego, natomiast Teatr Nowy w Łodzi – ten sam tekst w przekładzie Jerzego Radziwiłłowicza i adaptacji reżysera Radosława Rychcika. Krzysztof Jasiński dokonał adaptacji Szewców Witkacego i wyreżyserował w Teatrze STU w Krakowie Cnoty niewieście albo dziwki w majonezie. Teatr im. Jaracza w Olsztynie Lizystrata Arystofanesa w przekładzie Janiny Ławińskiej-Tyszkowskiej.

Premiery współczesnych autorów:

Teatr Kwadrat wstawił do repertuaru Ciotkę Karola 4.1 Brandona Thomasa w przekładzie Cecylii Wojewody – jest to stary tekst, już wystawiany w tym teatrze, tylko z nowym tytułem i z nową obsadą – w dekoracjach i reżyserii ze starej wersji spektaklu. W Teatrze im. Sewruka w Elblągu wystawiono Prawdę Floriana Zellera (to jedenasta realizacja tego tekstu) w przekładzie Barbary Grzegorzewskiej. Również w przekładzie Barbary Grzegorzewskiej w Nie Teatrze w Białymstoku przygotowano Wariacje enigmatyczne Erica Emmanuela-Schmitta. W Teatrze im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim odbyła się premiera nieśmiertelnej komedii Dzień świra Marka Koterskiego. Teatr im. Żeromskiego w Kielcach przypomniał tekst Król Mięsopust Jarosława Rymkiewicza. W Akademii Sztuki i Kultury (Dom Kultury Zacisze) w Warszawie Ewa Małecki wystawiła swój tekst Sceny współczesne. W Teatrze Collegium Nobilium w Warszawie powstał spektakl dyplomowy wg sztuki Top Dogs Ursa Widmera w przekładzie Jerzego Koeniga. W Teatrze Bagatela w Krakowie dyrektor tego teatru Krzysztof Materna wystawił autorski scenariusz Henryk Sienkiewicz. Greatest Hits na podstawie twórczości Henryka Sienkiewicza. W roli Sienkiewicza wystąpił sam Krzysztof Materna. W roku 2011 tekst ten Krzysztof Materna wystawił już w Teatrze IMKA w Warszawie.

Spektakle dla dzieci:

W teatrach dla dzieci oraz teatrach dla dorosłych powstawały głównie prapremierowe realizacje sztuk dla dzieci:

W Teatrze Animacji w Poznaniu odbyła się prapremiera sztuki Gapiszon i Zuzia autorstwa Anity Piotrowskiej na podstawie Bohdana Butenki (i w reżyserii autorki). Lubuski Teatr w Zielonej Górze wystawił prapremierę sztuki Pan Mniam Mniam Kamila Olczaka. Teatr Polski w Bydgoszczy przygotował Czerwonego kapturka wg nowego tekstu Julii Cholewińskiej. To muzyczny spektakl o strachu i odważnym stawianiu mu czoła. To również opowieść o bezinteresownej pomocy i o dobru, które zwycięża ze złem. Teatr Groteska w Krakowie przygotował prapremierowo spektakl wg Wielkiej Księgi Detektywa Pozytywki Grzegorza Kaspedke zatytułowany Detektyw Pozytywka. Teatr Nowy Proxima w Krakowie wystawił Małego Księcia Antoine de Saint-Exupery w tłumaczeniu Ludwika Szwykowskiego i adaptacji Stanisława Siekluckiego. To opowieść o dojrzewaniu, potrzebie bliskości i czułości, a także historia o rozpadającym się świecie, katastrofie klimatycznej i śmierci. Teatr Pinokio w Łodzi wystawił Mój cień jest różowy Scotta Stuarta w tłumaczeniu Michała Rusinka, zaś Teatr Lalki i Aktora Kubuś w Kielcach - Jak zostałam wiedźmą Doroty Masłowskiej w adaptacji Piotra Jędrzejczaka.

Teatry Muzyczne:

Zimą odbyła się tylko jedna premiera muzyczna osoby związanej z sekcją C ZAiKS. Polska Opera Królewska w Łazienkach Królewskich w Warszawie dała premierę Die Zauberflote (Czarodziejski flet) Wolfganga Amadeusza Mozarta z librettem w przekładzie Doroty Sawki.

Teatr Polskiego Radia:

Tradycyjnie, w polskim radio można było wysłuchać wiele nowych słuchowisk: prapremierowe nadanie sztuki Tomasza Lerskiego i Tomasza Zaperta Nokturn na cztery ręce; słuchowisko wg Maxa Frischa Gra w życie w adaptacji Waldemara Modestowicza, Głosy według miniatur Ireneusza Iredyńskiego Radio i Wygrana. Jarosław Tumidajski przygotował słuchowisko Stara kobieta wysiaduje wg Tadeusza Różewicza, zaś Tomasz Man Mesjasz. Bruno Schultz autorstwa Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk. Można było też wysłuchać Matki Stanisława Ignacego Witkiewicza w adaptacji Jerzego Machowskiego, Imieniny Pana Miecia Tomasza Lerskiego i Michała Fogga. Waldemar Modestowicz przygotował adaptację Chorego z urojenia Moliera. Warszawskie Jeruzalem to słuchowisko Doroty Szatters na podstawie tomu poezji pod tym samym tytułem, które przygotowano na Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Powstało też nowe słuchowisko wg poezji Wisławy Szymborskiej Wycinanka z Szymborskiej oraz na podstawie twórczości Władysława Broniewskiego Czarny poemat. Mało znany utwór z 1824 roku Maria. Tragiczna historia wielkiej miłości Antoniego Malczewskiego zabrzmiał w adaptacji Jerzego Machowskiego. Podwórko – Świat autorstwa Oleny Leonenko na podstawie twórczości Janusza Głowackiego (to radiowa wersja spektaklu Oleny Leonenko Ech raz, jeszcze raz…)

Teatr telewizji

W Teatrze Telewizji mieliśmy tylko jedną premierę: Polowanie na karaluchy Janusza Głowackiego.

Nasi za granicą:

Kolejny raz wystawiono za granicą sztukę Noc Helvera Ingmara Villquista – tym razem w Teatrze Narodowym w Bukareszcie. W Pradze w Studio Hrdinu Renata Piotrowska-Auffert przygotowała spektakl swojego autorstwa i w swojej choreografii As longas we dance. Nasze miasto Thortona Wildera w tłumaczeniu Julii Rylskiej w Těšínské divadlo w Czeskim Cieszynie – Scena Polska.

Festiwal:

Tradycyjnie w grudniu odbyła się kolejna edycja najważniejszego festiwalu polskiego teatru – Boska Komedia. Przez 10 dni publiczność oglądała najważniejsze produkcje minionego roku w programie Inferno, Paradiso oraz programie pozakonkursowym. Międzynarodowe jury w składzie Oana Cristea Grigorescu, Haris Pasovic, Katerina Evangelatos, Marina Dawydowa i Rolf C. Hemke obsypało nagrodami spektakl z Teatru Ludowego w Krakowie Wujaszek Wania wg sztuki Antona Czechowa w przekładzie Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej (kilka nagród aktorskich oraz Nagroda Główna) argumentując: „Biorąc pod uwagę propozycje konkursowe oraz czasy triumfu teatry post-dramatycznego, chcemy wręczyć Grand Prix spektaklowi cichemu, pozostającemu nieco na uboczu trendów panujących obecnie w teatrze, który jednak został zagrany z wielką szczerością. […] Taką decyzją o nagrodzie chcemy podkreślić, że sztuka dramatyczna nie opiera się na trendach, lecz na wnikliwości i szczegółach, a także, że nowe tematy i nowe podejścia do teatru nie równoważą braku dobrej gry aktorskiej oraz zdolności ograniczania własnych koncepcji, jakkolwiek odważne by one nie były”. Co ciekawe, nagrodę za plastyczną wizję przedstawienia otrzymali scenograf Bartolomaus M. Kleppek, reżyser światła Wolfgang Macher oraz autorka kostiumów Karolina Mazur za spektakl „Tiki i inne zabawy” w reż. Dominiki Knapik z Wrocławskiego Teatru Pantomimy oparty na wybranych wątkach ze sztuk Antona Czechowa w przekładzie Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej. Warto tutaj przywołać słowa obecnej na festiwalu krytyczki teatralnej i kuratorki z Rygi, Jewgienii Szermieniowej, która napisała w łotewskim kwartalniku teatralnym „Teātra Vēstnesis” 1/2022: „Teatr Polski rozwija się i nieustannie poszukuje dróg rozwoju, nie zamykając się w lokalnych interesach, ale też ich nie zaniedbując. Zachowując przywiązanie do profesji, tradycji teatru polskiego, włączając się w procesy międzynarodowe i nie pomijając problemów społecznych i politycznych swojego kraju. Idealna równowaga.“

Konkurs:

16 stycznia w TVP Kultura odbyła się gala wręczania nagród laureatom Międzynarodowego Konkursu im. Szymona Szurmieja na Dramat Współczesny o Tematyce Żydowskiej, którego mecenasem jest Stowarzyszenie Autorów ZAiKS oraz Miasto Stołeczne Warszawa. Nagrodę główną w postaci statuetki oraz 30 tys. złotych wręczyła dyrektorka Teatru Żydowskiego Gołda Tencer i członkini zarządu Sekcji C ZAiKS Agnieszka Lubomira Piotrowska. Laureatką została Elżbieta Łapaczyńska za sztukę Statek Utopia.

Jak pisali organizatorzy: „Celem konkursu było pobudzenie dramaturgów różnych narodowości, kultur i tradycji do podjęcia być może jednego z największych tematów XXI wieku – tematu pamięci, mając przekonanie, że od czule kultywowanej pamięci zależy to, jakimi społeczeństwami jesteśmy, jak rozumiemy swoje obywatelstwo, jaką budujemy teraźniejszość i przyszłość. Organizatorom zależało na pozyskaniu nowych, wartościowych tekstów dramatycznych inspirowanych szeroko pojętą tematyką żydowską oraz promowaniu współczesnej literatury teatralnej, sprzyjającej rozwojowi dialogu i zrozumienia niezależnie od różnic dzielących ludzi ze względu na rasę, płeć, wyznanie i położenie społeczne.”

Na konkurs nadesłano blisko sto sztuk z Polski i ze świata (w języku polskim, angielskim, rosyjskim, jidysz i hebrajskim). Spotkały się w nim utwory pisane z rozmaitych perspektyw, przez autorów wywodzących się z różnych kręgów kulturowych i kilku generacji. Obok tekstów zanurzonych w rytmie współczesności, pojawiły się dramaty nawiązujące do tragedii Holocaustu, doświadczeń Marca 1968 roku, a także utwory zakorzenione głęboko w tradycji żydowskiej, sięgające odległej przeszłości.

6 grudnia 2021 roku, Jury w składzie: Tomasz Miłkowski (przewodniczący), Gołda Tencer (dyrektorka Teatru Żydowskiego, aktorka, reżyserka), Małgorzata Sikorska-Miszczuk (dramatopisarka, członkini zarządu Sekcji C ZAiKS), Jacek Cieślak (krytyk teatralny), Remigiusz Grzela (kierownik literacki Teatru Żydowskiego, dramaturg), Marzena Dobosz (sekretarzyni kapituły, krytyczka teatralna) przyznało nagrody i wyróżnienia:

• Laureatką I NAGRODY (w wysokości 30 tys. złotych) została Elżbieta Łapczyńska za sztukę Statek Utopia

• NAGRODĘ MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO otrzymała Marta Szamani Yacoub za sztukę Czy ktoś widział Hedwig Klein?

• NAGRODA PREZYDENTA MIASTA WARSZAWY została przyznana Iddo Natanyahu za sztukę Don Samuel Abravanel

• NAGRODA DLA SZTUKI POLSKIEJ PRZYZNANA PRZEZ TVP KULTURA – dla Ewy Sułek za Wiosło Jakuba

• NAGRODA MUZEUM GETTA WARSZAWSKIEGO – dla Jarosława Wójcika za Pokój z widokiem

• NAGRODA INSTYTUTU TEATRALNEGO została przyznana sztuce Chair autorstwa Haima Watzmana z Izraela

W Międzynarodowym Konkursie im. Szymona Szurmieja na Dramat Współczesny o Tematyce Żydowskiej zostały przyznane również trzy wyróżnienia Teatru Żydowskiego w Warszawie (każde w wysokości 5 tys. złotych):

• WYRÓŻNIENIE DLA SZTUKI O TEMATYCE MARZEC’68: dla Pawła Mossakowskiego za sztukę Podróżnicy

• WYRÓŻNIENIE dla Richa Rubina za sztukę KAFKA’S JOKE

• WYRÓŻNIENIE DLA SZTUKI W JĘZYKU JIDYSZ: dla Antologii dramatów autorstwa Michaela Felzenbauma

Transmisja Gali Nagrody im. Szymona Szurmieja odbędzie się 19 kwietnia o godz. 20.00, powtórki zaplanowane zostały na 29 kwietnia o 20.00 oraz 30 kwietnia o 18.45.