Senat RP podjął uchwałę o ustanowieniu roku 2025 Rokiem Wojciecha Jerzego Hasa (1925–2000). W bieżącym roku przypada 100. rocznica urodzin scenarzysty i reżysera „Pożegnań”, „Jak być kochaną” i „Rękopisu znalezionego w Saragossie”.

"W setną rocznicę urodzin Wojciecha Jerzego Hasa Senat Rzeczypospolitej Polskiej postanawia oddać hołd jednemu z najwybitniejszych twórców naszych czasów, który na trwałe wpisał się w polską i światową kinematografię" - informuje Senat RP.

Dorobek Wojciecha Jerzego Hasa jest imponujący, a jego dzieła znane są miłośnikom kina na całym świecie. "Pożegnania", "Jak być kochaną", "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Lalka" i "Sanatorium pod klepsydrą" wpisały się na stałe w historię nie tylko polskiej kinematografii. Senat Rzeczypospolitej Polskiej, przekonany o szczególnym znaczeniu jego dorobku twórczego dla dziedzictwa narodowego i światowego, ogłasza rok 2025 Rokiem Wojciecha Jerzego Hasa" - głosi uchwała.

Wojciech Jerzy Has urodził się 1 kwietnia 1925 r. w Krakowie. Podczas niemieckiej okupacji studiował w Szkole Handlowej w Krakowie, a od 1943r. – w Szkole Przemysłu Artystycznego - zakonspirowanej Akademii Sztuk Pięknych.

W 1945 r. podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1951-1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Od 1955 r. należał do Zespołu Autorów Filmowych "Syrena". "Trzeba wiedzieć, co to jest realizm, co to jest nadrealizm i co to jest socrealizm. Prawda? Trzeba się przemieszczać w tym obszarze" - wspominał wczesne lata 50. w polskiej kinematografii.

20 stycznia 1958 r. zadebiutował psychologicznym dramatem "Pętla" na podstawie scenariusza, który napisał wspólnie z Markiem Hłaską. Główny bohater, Kuba (Gustaw Holoubek) zmaga się z alkoholowym nałogiem. Reżyser "niezwykle sugestywnie odmalowuje na ekranie całą rozpiętość fizycznych i emocjonalnych napięć towarzyszących nałogowemu pijaństwu" - pisał biograf Hasa, Marcin Maron.

Rok później Has zrealizował "Pożegnania" i zdobył nagrodę krytyków FIPRESCI na festiwalu filmowym w Locarno. Scenariusz Has stworzył wspólnie ze Stanisławem Dygatem. W filmie zagrali m.in. Tadeusz Janczar i Bogumił Kobiela. Akcja filmu rozgrywała się w dwóch przełomowych momentach historii - tuż przed wybuchem II wojny światowej i na początku 1945 r. - niedługo przed odwrotem wojsk niemieckich i wkroczeniem armii sowieckiej na ziemie polskie. "Has pozbawia tradycyjne motywy stereotypowych znaczeń. Umieszcza je w zaskakujących kontekstach (...) Pokazał, w jaki sposób historię tworzą nie tylko same fakty i okoliczności, lecz przede wszystkim ich interpretacje – subiektywny punkt widzenia, zbiorowa mitologia, stereotypy, plotka" - oceniał Maron.

Has należał do grona reżyserów, który tworzyli polską szkołę filmową.

"Moje kino, narracja filmowa ma charakter wizualny, jej punktem wyjścia jest zawsze literatura. Operowanie czasem. Skróty czasowe. Skoki w czasie. Jego boczne odnogi i różne warstwy. Domeną malarstwa jest przestrzeń, domeną literatury i filmu – czas. Igraszki z czasem uruchamiają wyobraźnię filmowego odbiorcy. podstawowy dla mnie temat kina – to temat wędrówki" - wspominał.

W 1959 r. wyreżyserował "Wspólny pokój" oparty na motywach powieści obyczajowej Zbigniewa Uniłowskiego, a trzy lata później - "Złoto", którego akcja toczyła się w kopalni odkrywkowej w Turoszowie.

11 stycznia 1963 r. odbyła się premiera wojennego dramatu psychologicznego "Jak być kochaną" według scenariusza Kazimierza Brandysa z Barbarą Krafftówną, Zbigniewem Cybulskim i Wiesławem Gołasem. Krytycy podkreślają, że w odróżnieniu od innych polskich reżyserów Has przedstawił wojenne traumy na zasadzie retrospekcji, wspomnień głównej bohaterki Felicji, która o sobie mówiła, była "siostrą samotnych i żoną owdowiałych".

"Po serii ról, w których byłem wesolutkim i rozkosznym Gołasem, Wojciech Has zaproponował mi rolę gestapowca (...) . Po tej całej galerii sympatycznych bohaterów z całą świadomością zagrałem rolę odrażającego hitlerowca" – wspominał aktor.

W 1964 r. Has zrealizował "Rękopis znaleziony w Saragossie", ze Zbigniewem Cybulskim w roli głównej. Literackim pierwowzorem była powieść osiemnastowiecznego poety, Jana Potockiego. Po latach wybitni amerykańscy reżyserzy Martin Scorsese i Francis Ford Coppola wskazali, że film Hasa należy do ich ulubionych dzieł klasycznej, światowej kinematografii. " Tylko dwaj reżyserzy na świecie potrafili pokazać inny wymiar rzeczywistości: Federico Fellini oraz Wojciech Jerzy Has" – mówił Martin Scorsese. "Rękopis znaleziony w Saragossie" uhonorowany Złotym Piórem - nagrodą Klubu Dziennikarzy Zagranicznych) podczas festiwalu w hiszpańskim San Sebastian.

"Od strony widowiskowej Rękopis... jest najwybitniejszym osiągnięciem w dziejach naszego filmu" pisał Zygmunt Kałużyński.

"Film ten, mimo zakazu władz komunistycznych, został wysłany przez reżysera do Cannes w puszkach z fałszywymi napisami. W konsekwencji Has dostał zakaz kręcenia filmów przez następne osiem lat" - podaje Muzeum Kinematografii.

Z 1968 roku pochodzi zrealizowana przez Hasa kinowa wersja "Lalki" z Mariuszem Dmochowskim i Beatą Tyszkiewicz w głównych rolach.

Kolejny film reżysera - "Sanatorium pod Klepsydrą" (1973) według Brunona Schulza uhonorowane nagrodą jury na festiwalu w Cannes. W latach 80. zrealizował "Nieciekawą historię" (1982), "Pismaka" (1984), "Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany" (1985) oraz "Niezwykłą podróż Baltazara Kobera" (1988).

"To w jego dziełach unieśmiertelniła się scenografia Lidii i Jerzego Skarżyńskich, to w jego filmach wybrzmiewały – tak rzadko pisane dla kina – kompozycje Krzysztofa Pendereckiego. Has wypełniał swe filmy bogatą metaforyką, sięgał po najważniejsze dla dziedzictwa europejskiego teksty kultury, należał do gigantów światowego modernizmu, ale zawsze też wpisywał swe dzieła w aktualne wyzwania kultury polskiej, dialogując z rodzimą mitologią, kompleksami i politycznymi narracjami" - informuje uzasadnienie Senatu RP.

Wojciech Has był wykładowcą łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera. W latach 1989-90 Has był dziekanem wydziału reżyserskiego. W latach 1990-96 pełnił funkcję rektora uczelni. Do grona jego studentów należeli m.in. Małgorzata Szumowska, Władysław Pasikowski i Jacek Bromski.

W 1998 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za osiągnięcia w działalności artystycznej i zasługi w pracy dydaktycznej.

"Tworzył filmy arcypolskie i sięgał po najwybitniejsze, choć często zapomniane, dzieła ojczystej literatury, ale Polskę widział jako tygiel wielu kultur, języków, doświadczeń historycznych i artystycznych ekspresji" - uzasadnia Senat ustanowienie W. J. Hasa patronem 2025 roku.