"To kamienie będą za nas mówić” – to tytuł widowiska poświęconego uczniom jarosławskiej „Budowlanki”, którzy w maju 1940 roku zostali aresztowani i wywiezieni do KL Auschwitz. Byli pierwszymi polskimi więźniami obozu.

Zapis widowiska można będzie od czwartkowego wieczoru - 6 maja, czyli rocznicy pierwszych aresztowań, obejrzeć na profilu Fb Szkoły Budowlanej w Jarosławiu. Jego zwiastun dostępny jest pod adresem https://rzeszow.tvp.pl/28322276/z-jaroslawia-do-auschwitz?fbclid=IwAR16uXoNQsYx29kNNxunt3nOPRKaibUCBKNSmvJGFFYwksW7FtEzzahPQ30

Jak wyjawił PAP Konrad Sawiński ze starostwa powiatowego w Jarosławiu, które jest partnerem wydarzenia, widowisko przybliża historię młodych chłopców, wkraczających w dorosłość, od chwili ich aresztowań, wywóz do Auschwitz, ich pobyt i przesłuchania w obozie, aż po sceny końcowe, gdy spotykają się ówcześni uczniowie ze współczesnymi.

W widowisku wystąpili głównie obecni uczniowie jarosławskiej „Budowlanki”, którzy wcielili się w role aresztowanych. W rolach Niemców, w tym Franza Schmidta, nazywanego „katem Jarosławia”, przedwojennego mieszkańca miasta, a w czasie wojny gestapowca, który był wykonawcą akcji aresztowania uczniów i ich wysyłki do obozów w Tarnowie i Oświęcimiu, wystąpią członkowie grupy rekonstrukcyjnej. W innych rolach, m.in. rodzin aresztowanych chłopców można zobaczyć emerytowanych nauczycieli.

Honorowym patronatem widowisko objął prezydent RP Andrzej Duda.

W pierwszych dniach maja 1940 roku gestapo rozpoczęło aresztowania młodych ludzi, uczniów jarosławskich szkół podejrzewanych o udział w ruchu oporu. 6 maja wszystkich uczniów, którzy byli w budynku „Budowlanki” gestapo wyprowadziło na zewnątrz (część uczniów, chcąc uniknąć aresztowania, uciekła przez okna i ukrywała się przez kilka dni, obawiając się aresztowania).

Aresztowanych przewieziono do więzienia w Jarosławiu. Tam przez dwa dni bito ich do nieprzytomności, aby wydobyć informacje na temat ulotek. Po dwóch dniach większość aresztowanych zwolniono, z wyjątkiem trzech, których wywieziono pierwszym transportem do KL Auschwitz.

Wielu uczniów zostało zabranych do obozu w późniejszym terminie; część z nich zginęła śmiercią męczeńską, część przetrwała obóz i później podzieliła się wspomnieniami z obozowego życia.

Partnerami wydarzenia są: powiat jarosławski i IPN w Rzeszowie, którzy współfinansowali to przedsięwzięcie oraz Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących w Jarosławiu, który od wielu lat pielęgnuje pamięć tamtych czasów i bohaterów, a także Przemyskie Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej „X D.O.K.”, które zrealizowały spektakl.

Kilka lat temu na pomysł utrwalenia na taśmie filmowej tragicznych losów uczniów jarosławskiej „Budowlanki” wpadła grupa nauczycieli z tej szkoły wraz z wicedyrektorką. Premiera fabularyzowanego dokumentu odbyła się w maju 2017 r.

Później ci pasjonaci historii zawiązali Stowarzyszenie „Ocalić przeszłość dla przyszłości” w Jarosławiu, które ma na swoim koncie m.in. realizację jeszcze trzech innych filmów: dokumentalnego o życiu codziennym w czasie okupacji w Jarosławiu, o pierwszych dniach wojny w tym mieście, widzianych oczyma ówczesnych dzieci, oraz fabularyzowany dokument „Kidałowice. Zapomniana historia” o kilkorgu młodych członkach AK rozstrzelanych latem w 1944 r. w kidałowickim lesie niedaleko Jarosławia.

Wszystkie te filmy współfinansował powiat jarosławski.