„Fanny i Aleksander” wg Ingmara Bergmana w reż. Łukasza Kosa w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy, pokaz online na Festiwalu Boska Komedia w Krakowie. Pisze Ewa Bąk na blogu Okiem widza.
Spektakl Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy FANNY I ALEKSANDER według Ingmara Bergmana w reżyserii Łukasza Kosa jest o sile teatru, potędze sztuki. Zawłaszcza całą powierzchnię teatru. Pokazuje cały jego kontekst /teatr wpisany w przestrzeń miasta/. Uruchamia widza, który podąża za aktorami, za akcją. Nie dba o czas, podkreślając w ten sposób, że treści i przesłanie są uniwersalne, aktualne. Nie boi się eksperymentu. Dowodzi, że teatr jest wspólnotą, która jednoczy się wokół spraw i problemów dla ich przepracowania, rozwiązania, oswojenia. Zabawy.
fot. Karol Budrewicz
Jednak przede wszystkim to doskonała inscenizacja, w piękny sposób łącząca czas miniony ze współczesnym. Widzów i aktorów. Miasto i teatr. Wykorzystuje każde możliwe miejsce, bo nie ma podziału na scenę i widownię, dla uzyskania wrażenia, że to nie akcja spektaklu a samo życie toczy się wszędzie. Zwłaszcza że widzowie w naturalny sposób wpisani są w scenografię, stanowią jej znaczące dopełnienie.
Doskonały scenariusz Ingmara Bergmana kreśli dramat konfrontacji dwóch zupełnie różnych światów: wolnego świata sztuki reprezentowany przez rodzinę Ekdahlów i opresyjnego świata wartości biskupa Edvarda Vergérusa. Bardzo to angażuje emocjonalnie widza, który najpierw zaznaje ciepła, serdeczności, bezpośrednich relacji rodzinnych panujących w teatralnym środowisku potem staje się świadkiem brutalnych zdarzeń w domu surowych zasad moralnych biskupa /dowodzenia nieoczywistej winy i bezwzględnego wymierzania kary dziecku/. Pokazuje to, że otwarte, rozluźnione, tolerancyjne warunki panujące w domu artystów, mimo że nie są święci, uruchamiają inicjatywę, budzą wyobraźnię, czynią ich ludźmi szczęśliwymi, ufnymi, wolnymi. Inaczej jest u biskupa. Rygor etyczny, porządek moralny to machina ucisku, przyczyna bólu i zniewolenia. Maska słabości i hipokryzji. Bezduszności. Sposób stosowania kontroli. Metoda ubezwłasnowolniania ludzi. Zderzenie niczym nieskrępowanej swobody, porozumienia, ciepła i miłości, która człowieka uskrzydla, unosi z procesem łamania kręgosłupa niewinności, skrywanej niechęci i nienawiści, która człowieka tłamsi i niszczy iskrzy emocjami. Cały zespół aktorski z maestrią pięknie każdą iskrę, iskierkę tych emocji wygrywa.
Oglądając spektakl online widz pozostaje całkowicie bierny. Z bezsilnością odczuwa dystans, ograniczenia związane z tego typu przekazem, gdy olbrzymia skala wydarzenia, która daje wrażenie rozszerzania się rzeczywistości scenicznej jest stłamszona, zmniejszona, zamknięta w jednym tylko, malutkim wymiarze ekranu laptopa czy telewizora. Nie ma wątpliwości, że teatr to sztuka trójwymiarowa, żywa, wymagająca obecności widza w teatrze. Zwłaszcza że obserwując to wędrowanie widzów i aktorów po budynku teatru w Legnicy, bogactwo formy i treści, poczuć można szczególnie mocno, jak wiele się traci/własna perspektywa, zapachy, szepty, szurumburanie, ocieranie się o rekwizyty, siebie nawzajem, kontakt bezpośredni z aktorami, itp/. Rośnie tęsknota za atmosferą wspólnotowości, wyostrzonym nastrojem akcji w realu, żywym budowaniem w nas napięcia dramatu. Bez dystansu, bez konwencji, w gotowości na niespodziankę, na przygodę. Dusza wyrywa się ku Legnicy, do tak ciekawego Teatru, by podać się mocy tego magicznego przedstawienia. By znaleźć się w oku artystycznego cyklonu.
fot. Karol Budrewicz
Tym bardziej, gdy choć raz uczestniczyło się w podobnym projekcie. Na zaproszenie festiwalu Nowe Epifanie/Gorzkie Żale Łukasz Kos zrealizował w Warszawie w Teatrze Polskim KRÓLA-DUCHA wraz z ostatnim niewystawionym fragmentem dramatycznym Juliusza Słowackiego KSIĄŻĘ MICHAŁ TWERSKI, teatralny eksperyment, wspaniałe spotkanie na wieczór i całą noc ze sztuką. Wolny widz mógł sam błąkać się po teatrze pośród innych widzów i swobodnie wybierał gdzie, co chce zobaczyć, wysłuchać, przeżyć. Zaaranżowane sceny, w niesamowitych kostiumach aktorzy usytuowani w bardzo różnych miejscach teatru /scena, zakamarki, korytarze, pokoje, itd/, zapętleni w swych rolach, czekali na chętnych. Jako integralna część teatru, sztuki trwali. W każdej chwili można było wejść i wyjść. Można też było po kres oglądać tylko jedną, ciągle powtarzaną kwestię. To było szczodre, to było męczące, trudne ale piękne. W pewnym zakresie widz sam decydował o tym, co z tego rogu artystycznej obfitości wybierze, jak sam zmontuje to, co przeżyje i zapamięta. Łukasz Kos w rozmowie z Markiem Troszyńskim w Teatrze* powiedział: "Trzeba zarazić widza, wejść w jego podświadomość, by nie chciał uciec, ale wszedł w ten świat i chciał w nim trwać i trwać". Drogi Reżyserze, udało się, jakże wtedy/w realu/ i teraz/online/ się udało! Weszłam w ten świat i chcę w nim trwać i trwać.
FANNY I ALEKSANDER Ingmar Bergman
przekład - Zygmunt Łanowski
reżyseria - Łukasz Kos
scenografia i światło - Paweł Walicki
kostiumy - Barbara Sikorska-Bouffał
muzyka - Dominik Strycharski
wideo - Kamil Walesiak
konsultacje dramaturgiczne - Hubert Sulima
asystent kostiumografa - Aleksandra Komarzeniec-Piss
DOM EKDAHLÓW
Ewa Galusińska - Pani Helena Ekdahl, wdowa, była aktorka
Rafał Cieluch - Oscar Ekdahl, jej najstarszy syn, dyrektor teatru
Magda Biegańska - Emilia Ekdahl, jego żona
Joanna Gonschorek, Ninel Kos - Fanny, ich córka
Anita Poddębniak, Rema Kos - Amanda, ich córka
Robert Gulaczyk, Ezra Kos - Aleksander, ich syn
Bogdan Grzeszczak - Carl Ekdahl, profesor, drugi syn pani Heleny
Małgorzata Urbańska - Lydia Ekdahl, jego żona
Paweł Wolak - Gustav Adolf Ekdahl, restaurator, kupiec, trzeci syn pani Heleny
Gabriela Fabian - Alma Ekdahl, jego żona
Aleksandra Listwan - Petra, ich córka
Mateusz Krzyk - Ciotka Emma
Małgorzata Patryn - Maj, niania u Emilii i Oscara
Zuza Motorniuk - Panna Ester, pokojowa pani Heleny
Magda Skiba - Panna Vega, kucharka pani Heleny
Katarzyna Dworak - Berta, pokojówka pani Heleny
DOM BISKUPA
Paweł Palcat - Biskup Edvard Vergérus
Katarzyna Dworak - Henrietta Vergérus, jego siostra
Małgorzata Urbańska - Pani Blenda Vergérus, matka Biskupa
Mateusz Krzyk - Elsa Bergius, ciotka Biskupa
Magda Skiba - Malla Tander, kucharka podobna do szczura
Zuza Motorniuk Karna, służąca
Małgorzata Patryn - Selma, służąca
Aleksandra Listwan - Justina, służąca
Zuza Motorniuk i Magda Skiba - Zmarłe córki Biskupa, Paulina i Esmeralda
DOM ISAKA
Łukasz Kos - Isak Jacobi, Żyd, handlowiec
Bartosz Bulanda - Aron, siostrzeniec Isaka
Aleksandra Listwan, Ezra Kos - Ismael, siostrzeniec Isaka
TEATR
Mateusz Krzyk - Pan Mikael Bergman, młody, obiecujący, gra Hamleta
Mariusz Sikorski - Sufler
Bartosz Bulanda - Rekwizytor
oraz Aktorzy i Aktorki
Mariusz Sikorski - Komisarz policji