Krzysztof Rutkowski od wielu lat zapowiadał książkę, która będzie starała się odpowiedzieć na pytanie, „w jakiego Boga wierzył Adam Mickiewicz?”, jednocześnie formułując rodzaj syntetycznej diagnozy dotyczącej polskiej kultury i jej specyficznego miejsca w kulturze europejskiej. Tą książką jest właśnie Bóg Adama.

W znakomitym literackim stylu Krzysztof Rutkowski buduje prawdziwy labirynt ze stosunkowo mało znanych dzieł, zapisków, świadectw i faktów z życia Adama Mickiewicza, by wprowadzając weń i wiodąc jego krętymi korytarzami czytelnika, pozwolić mu na osobiste odkrycie słabo uświadamianej strony polskiego romantyzmu w jego najistotniejszym, Mickiewiczowskim wydaniu i podjąć refleksję nad tym, czy Polacy dość głęboko przemyśleli program, wizje, projekty i usiłowania swojego „narodowego wieszcza” i czy nie zafałszowali jego dziedzictwa. Między powierzchownym kultem a równie powierzchownym odrzuceniem, Rutkowski wytycza zupełnie inną drogę, wskazując na nieodkryte i nieodczytane posłanie romantyzmu, które w czasach zamętu i niepewności może stać się inspiracją do głębokiej odnowy żywej relacji między nim a współczesnością.

W centrum tego Mickiewiczowskiego labiryntu Krzysztof Rutkowski ustanawia scenę dramatu myślenia, na którą jak prawdziwy guślarz przywołuje Adama i tych, którzy w Kole Sprawy Bożej mu towarzyszyli: Mistrza Andrzeja, Xsiężniczkę Xawerę, nieszczęsną Celinę… A także ducha amerykańskiej feministki, która na wyzwanie Adama nie odpowiedziała i spotkała ją śmierć w wodzie. W tej niesamowitej przestrzeni spotykają się też szewc-filozof ze Zgorzelca, niemiecki ikonolog, cudzoziemka wtajemniczająca w misteria Erosa samego Sokratesa i współczesny włoski myśliciel. Słowa Jakuba Bōhmego, Diotymy, Giorgio Agambena i wielu innych myślicieli i myślicielek prześwietlają opowieść o polskim poecie i jego kręgu, by wydobyć pytania rodzimej kultury i czasu, w którym żyjemy – równie nieoczywiste, co podstawowe i dręczące.

A jeśli Towiański miał rację?

Książka ukazuje się dokładnie 4 kwietnia 2021, w rocznicę słynnej „lekcji teatralnej” (wykład XVI kursu trzeciego Literatur słowiańskich) wygłoszonej przez Mickiewicza w COllegege de France 4 kwietnia 1843 roku. Wybraliśmy tę datę, bo chcemy, by publikacja Boga Adama (podobnie jak tamto, niezwykle ważne dla polskiego teatru wystąpienie) stanowiła symboliczne wprowadzenie w okres swoistych rekolekcji przed zbliżającym się jubileuszem romantyzmu, przypadającym w roku 2022, gdy minie już dwieście lat od publikacji pierwszego tomu poezji Adama Mickiewicza zawierającego Ballady i romanse. Żywosłowie. wydawnictwo chce przyczynić się do twórczego odnowienia i reinterpretacji romantyzm w kontekście współczesności. Książka Krzysztofa Rutkowskiego jest dla nas wręcz wymarzonym początkiem realizacji tego zadania.

4 kwietnia 2021 to także Wielkanoc.

O autorze

Krzysztof Rutkowski, pisarz, tłumacz, badacz romantyzmu, do niedawna profesor Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego, od lat zajmuje się zagadnieniami związanymi z szeroko rozumianą duchowością Adama Mickiewicza, w szczególności jego tajemniczym dla wielu związkiem z Andrzejem Towiańskim i jego kręgiem. Poświęcił tym zagadnieniom tak znane swoje prace jak Braterstwo albo śmierć. Zabijanie Mickiewicza w Kole Sprawy Bożej (1988), Stos dla Adama albo Kacerze i kapłani (1994) czy Xsiężniczka. Miejsce Xawery Deybel w rodzinie Mickiewiczów (1998). Także w jego twórczości pisarskiej niezwiązanej bezpośrednio i wyłącznie z Mickiewiczem (np. w Paryskich pasażach, Raptularzu na koniec wieku, Zakochanym Stendhalu czy Ostatnim pasażu) powracają wielokrotnie wątki rozwijające pytania dotyczące sztuki, wiary i praktyk duchowych, stawiane w kontekście krytycznej refleksji nad współczesną kulturą i cywilizacją europejską. 

Z recenzji wydawniczych

Książka Krzysztofa Rutkowskiego jest porażająco piękna: to zbiór esejów, w których precyzja badawcza, umiejętność analizy faktów biograficznych i celność przywołań źródeł będących faktami historycznymi lub tekstami kultury (także tekstami literackimi, krytycznymi, politycznymi) trafia w pole zainteresowania czytelnika niezależnie od tego, czy jest on uczonym humanistą, znawcą romantyzmu, czy po prostu kimś, kto interesuje się zagadnieniami współczesnego i historycznego świata polityki, religii i kultury. 

Umiejętność zaciekawienia kolejnymi częściami, dziennikarskie zaangażowanie w relację o przedstawionym świecie, pasja poszukiwacza nieznanych dotąd źródeł polskiej myśli narodowej (mesjanicznej, millenarystycznej, patriotycznej) sprawia, że trudno przerwać lekturę książki. Jej kolejne strony płyną jak rzeka, by zamienić się w deltę rozmaitych wątków romantyzmu, z których w naszych czasach wszystkie już wezbrały i wlewają się w nasze życie jako narodowo-religijny i mesjaniczno-katolicki potok idei i symulakrum.

Włodzimierz Szturc

Bóg Adama wybitnego znawcy romantyzmu, towianizmu i mickiewiczologa Krzysztofa Rutkowskiego jest kolejnym po kultowej (nie tylko w kręgach polonistycznych) książce Braterstwo albo śmierć podejściem do tajemnicy Koła Sprawy Bożej, ogniskującego w sobie idee polityczne i mistyczne, i angażującego – po różnych stronach – wszystkie ważne postacie polskiej emigracji i polskiej kultury pierwszej połowy XIX wieku. Tytułowy „Bóg Adama” nie jest w sposób oczywisty protagonistą rozprawy Rutkowskiego – chociaż wpisuje się w tematykę rozumienia wiary, religii, Kościoła, chrystologii. Kryptonimuje natomiast cały zakres spraw które można nazwać: „To, Co Najważniejsze”. To co najważniejsze było dla Mickiewicza i powinno być takim dla każdego człowieka, który staje poważnie wobec zagadki powołania życiowego, stara się żyć w zgodzie z rozpoznanym sensem własnego istnienia i ze Źródłem Istnienia. 

Marek Troszyński