Kazimierz Braun jest postacią szczególną w polskim teatrze. 87-letni dziś, emerytowany profesor State University of New York w Buffalo, to twórca niezwykle wszechstronny i wciąż aktywny. Był dyrektorem kilku teatrów, reżyserem, tłumaczem, w latach 1967-2023 opublikował 78 książek w kilku językach, na wydanie czeka tomik poezji. Jego niezłomna postawa w czasach próby sprawiła, że za działalność opozycyjną w 1984 r. został zwolniony przez władze z funkcji dyrektora artystycznego i generalnego Teatru Współczesnego we Wrocławiu, którym kierował od 1975 r. Bezpośrednim powodem była legendarna inscenizacja „Dżumy” Alberta Camusa. Od 1985 r. pracuje i mieszka w USA, więcej o jego dokonaniach w biogramie poniżej.
Jerzy Goliński, dyrektor artystyczny Teatru Wybrzeże, powierzył jesienią 1961 r. prapremierę trzech jednoaktówek młodego, bardzo obiecującego autora debiutantowi, którego opiekunem artystycznym był Erwin Axer. 31 grudnia 1961 r. Braun wystawił prapremierowo „Karola”, „Na pełnym morzu” i Strip-tease” Sławomira Mrożka z udziałem Tadeusza Wojtycha, Tadeusz Gwiazdowskiego i Zdzisława Maklakiewicza. Sukces zaowocował zatrudnieniem w Teatrze Wybrzeże. Jesienią 1981 r. Halina Słojewska zatelefonowała do Kazimierza Brauna z zapytaniem, czy byłby zainteresowany objęciem stanowiska dyrektora Teatru Wybrzeże. Z podobnym zapytaniem zgłosił się po ponad dwudziestu latach do Kazimierza Brauna Jerzy Kiszkis. W obu przypadkach odbyły się rozmowy z zespołem, ale kulisy tych spotkań były różne, o czym mówi na filmie Kazimierz Braun:
Kazimierz Braun (ur. 29.VI.1936) studiował polonistykę na Uniwersytecie Poznańskim (magisterium, 1958) i reżyserię w PWST w Warszawie (magisterium sztuki, 1962). Doktoryzował się na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu (1971), habilitował na Uniwersytecie Wrocławskim (1975) oraz w PWST Warszawa (1988). Został mianowany profesorem w USA w 1989 r., a w Polsce w 1992 r. na podstawie uchwały Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego z 1984 r. wówczas zablokowanej przez władze komunistyczne.
Reżyserował w teatrach Gdańska, Warszawy, Torunia, Łodzi, Lublina, Krakowa, Wrocławia, Tarnowa. Był kierownikiem artystycznym Teatru im. Osterwy (1967-1974) oraz również jego dyrektorem (1971-1974). W latach 1975-1984 był kierownikiem artystycznym i dyrektorem Teatru Współczesnego we Wrocławiu, skąd został zwolniony w trybie nagłym z powodu działalności opozycyjnej. Wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim (1974-1985), w PWST w Krakowie i Wrocławiu (1978-1985), oraz na uczelniach amerykańskich, w tym w New York University, University of California, State University of New York w Buffalo. Prowadził też warsztaty reżyserskie na kilkunastu uniwersytetach amerykańskim, w Irlandii i w Wielkiej Brytanii.
Debiutował jako reżyser w 1961 r. prapremierą jednoaktówek Mrożka, Karol, Na pełnym morzu, Strip-Tease w Teatrze Wybrzeże. Od tamtego czasu wyreżyserował 155 przedstawień teatralnych i telewizyjnych, z tego kilkadziesiąt za granicą ─ w USA, Irlandii, Kanadzie, Niemczech, Bułgarii i i in. krajach. W jego dorobku reżyserskim znajdują się cykle tekstów Norwida (15 realizacji), Różewicza (19 realizacji, w tym światowe, polskie i amerykańskie prapremiery jego sztuk) i Szekspira (12 realizacji). Wyreżyserował pierwsze przedstawienie sztuki Różewicza w Bułgarii – Kartoteka (Sofia 1978) i w Irlandii – Stara kobieta wysiaduje, (Dublin 1983). Dwukrotnie reżyserował Dziady (Wrocław, 1978 – pierwsza realizacja całego tekstu, oraz 1982 – w oparciu o cz. III i poematy Ustępu). Do jego znanych przedstawień należały m.in.: Anna Livia wg Joyce’a (Wrocław, 1976), Operetka Gombrowicza (Wrocław, 1977), Dżuma wg Camusa (Wrocław 1983 i Chicago 1988), Szewcy Witkiewicza (Los Angeles 1987), Bal manekinów Jasieńskiego (Buffalo, 1997), Europa Jerzego Brauna (Tarnów, 2003). Reżyserował również swoje sztuki – m.in. Znak komety (Swarthmore 1986), Królowa Emigrantka, (Dublin 1990), Dzieci Paderewskiego (Buffalo, New York 2004), oraz cykl sztuk o wielkich Polkach w Teatrze Nowotarskiej w Toronto w Kanadzie (w latach 1994-2020).
fot. Piotr Wyszomirski
W latach1967-2023 opublikował 78 książek w kilku językach, w tym Teatr wspólnoty (Kraków 1972), Druga Reforma Teatru? (Wrocław 1979) i Druga Reforma Teatru. Ludzie – idee – zdarzenia (Warszawa, 2022), Wielka Reforma Teatru w Europie (Wrocław 1984), A History of Polish Theatre, 1939-1989 (Westport – London1996), A Concise History of the Polish Theatre from the Eleventh to the Twentieth Centuries (Wewiston 2003), Krótka historia teatru amerykańskiego (Poznań, 2005). Wydał podręcznik Wprowadzenie do reżyserii (Warszawa, 1998); po angielsku: Theatre Directing. Art—Ethics—Creativity (Lewiston 2000); po hiszpańsku: Dirreción teatral: Arte, Etica y Creatividad (Mexixo City 2015). Publikował też utwory poetyckie, m.in. Tajemnice codzienne (Pelplin, 1998), Oczekiwanie (Częstochowa, 2022) oraz powieści, m.in Pomnik (Paryż, 1989), Pożegnanie z Alaską (Warszawa, 1996), Dzień świadectwa (Bytom 1999, Toronto 2002, Poznań 2005), Dzwon na trwogę (Warszawa 2016), Próba Apokalipsy (Toruń 2018), Zagłada (Warszawa, 2022) oraz utwory wspomnieniowe, m.in. Pamięć. Wspomnienia (Toruń, 2015). Piramida. Wspomnienia nie tylko teatralne (Warszawa 2022). Wraz z żoną, Zofią Reklewską-Braun opublikował m.in. Dobrzy księża (Pelpin 2012), a wraz córką, Justyną Braun, The Great Reform of Theatre in Europe (Lewiston 2019). Pisał utwory dramatyczne, m.in. Rzecz o Modrzejewskiej, American Dreams, Tamara L., Powrót Norwida, które były wystawiane i publikowane w Polsce, USA, Kanadzie, Irlandii. Ukazały się dwie jego rozmowy-rzeki – ze Stanisławem Beresiem, Rozdarta kurtyna (Londyn 1993) i z Tadeuszem Różewiczem, Języki Teatru (Wrocław 1989). Tłumaczył z języka angielskiego, francuskiego i włoskiego na polski, oraz z polskiego, rosyjskiego i francuskiego na angielski.
Otrzymał odznaczenia państwowe, m.in. Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2016), Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2007), Medal z okazji 25-lecia Solidarności (2005), a także szereg nagród artystycznych i naukowych w kraju, m.in. na festiwalach teatralnych w Toruniu, Kaliszu, Wrocławiu, oraz za granicą, m.in. w Austrii, Niemczech, Japonii, USA, Kanadzie, w tym nagrody Fundacji Guggenheima, Fulbrighta, Turzańskich oraz Fundacji Japońskiej. Od 1985 r. mieszka i pracuje w Stanach Zjednoczonych.
Zobacz także: Kazimierz Braun na wikipedii, i na culture.pl