"Chciałbym, żeby to nie była galeria, żeby to nie było muzeum. Żeby to było. Nazywamy to - ośrodkiem" - to słowa Tadeusza Kantora, które od 40 lat realizuje Cricoteka. Jaki jest jubileuszowy rok?

Rozmowa z Natalią Zarzecką, dyrektorką Cricoteki

Renata Radłowska: Gdzie jest Kantor?

Natalia Zarzecka: Na pewno w Cricotece, którą sam przecież tworzył. 40 lat temu mało kto myślał o tym, że ona powstanie; tymczasem to Kantor ją wymyślił, nadał jej formułę. Dawał tej instytucji, którą dziś nazywamy ośrodkiem, kilka lat, może 15. A mija 30 lat od śmierci Kantora i ona wciąż istnieje.

Gdzie jeszcze jest Kantor? W naszej codzienności. Sięgał do pamięci, do własnych przeżyć; podkreślał, że indywidualne, każde życie, jest najcenniejsze. A nasze prywatne historie trzeba przefiltrować przez rzeczywistość. W dzisiejszym świecie, który jest tak skomplikowany i atakuje nas ze wszystkich stron, pytania Kantora o nas samych wciąż są aktualne.

Jakie to pytania?

- Pytania, ale i refleksje: najważniejsza jest wolność w sztuce, indywidualne wybory. Motywem przewodnim tegorocznego programu, w tym jubileuszu 40-lecia Cricoteki, jest hasło "Trudne przeszłości. Niepewne przyszłości". Wokół tego tematu krążymy. Był punktem wyjścia do stworzenia wystawy stałej "Tadeusz Kantor. Widma" czy widowiska tanecznego „Kantor. Burza” w reżyserii Sławka Krawczyńskiego i choreografii Anny Godowskiej, inspirowanego spektaklami i happeningami Tadeusza Kantora, a także wielu działań, jakie realizowaliśmy i będziemy realizować w tym roku. Kantor podkreślał wagę indywidualnego życia i codzienności, w której się obracamy.

Poza ideami pozostawił też swój „pokoik wyobraźni” czyli ostatnią pracownię przy ul. Siennej 7/5 na poddaszu, którą od kilku tygodni udostępniamy w formie wirtualnego spaceru, czyniąc ją dostępną pomimo tylu schodów, które dla wielu pozostawały nie do pokonania. To szczególne miejsce, z którego artysta wyszedł w dniu 8 grudnia 1990 roku i już nie wrócił.

Czy dziś Kantor może być na naszych sztandarach?

- Staramy się pokazywać, że Kantor - jego dzieło, przesłanie - jest nadal aktualne. Kantor mówił, że wszelkie kryzysy spowodowane są nierespektowaniem przeszłości i to jest bardzo uniwersalna zasada. Przeszłość ma znaczenie dla naszej teraźniejszości i przyszłości; jest ważna dla pamięci i historii. Wpływa na nasze życie, na to co i jak robimy, gdzie jesteśmy, dokąd podążamy. Przeszłość Kantora miała wpływ na jego twórczość (chociażby wojna), odnajdziemy ją w jego dziełach, które jednak nie były tylko zapisem przeszłości, ale wciągają nas w teraźniejszość i przyszłość.

Trzeba wracać do upiorów przeszłości?

- Kantor w swoim teatrze w sposób niezwykle metaforyczny wracał do największych traum XX wieku, tworzył spektakle używając tekstów Witkacego, a później własnych wspomnień i przeżyć, nie bał się zatem upiorów przeszłości, dialogował z nimi i usiłował na swój sposób się z nimi zmierzyć.

Co z tego przesłania mogą wziąć współcześni trzydziestolatkowie?

- Staramy się tak tworzyć nasze program (wychodzące od twórczości Kantora i jego idei), aby były inspiracją do działań na wskroś autorskich i współczesnych, odwołujących się do aktualnych napięć i tematów ważnych dziś. Przyglądamy się zatem także tym aspektom, które mogą dla młodego pokolenia stać się drogowskazem, ale też próbujemy odnaleźć się w nowej rzeczywistości, w czasach pandemii. Na rok następny wybraliśmy jeden z cytatów z Kantora, wokół którego będziemy budować nasz program „Najlepszą materią do stworzenia dzieła sztuki są czynności codzienne, banalne, nudne, z którymi nikt nie wiąże żadnych nadziei”.

Jubileusz Cricoteki

Epidemia wymusiła ograniczenie imprez jubileuszowych, a część z nich przeniosła się do internetu. To m.in. dyskusja pt. „Gdzie jest Kantor?” (poprowadzi ją Agnieszka Obszańska, 8 grudnia), w której udział wezmą Natalia Zarzecka (dyrektor Cricoteki), Anda Rottenberg i Jarosław Suchan. Internetowe spotkanie będzie okazją, by przyjrzeć się, w jaki sposób instytucja założona przez artystę jako archiwum jego twórczości, może być miejscem żywych idei także po jego śmierci, co dziedzictwo Kantora znaczy dla współczesnego widza, czy wciąż inspiruje kolejne pokolenia twórców? I wreszcie, jakie szanse i wyzwania stoją przed tego typu instytucjami. Transmisja dostępna będzie na FB Cricoteki oraz stronie internetowej www.cricoteka.pl.

Tuż po dyskusji odbędzie się premiera spaceru dźwiękowego „Kantor tu jest”. Skomponowany przez Wojciecha Kiwera utwór jest remiksem archiwalnych nagrań wypowiedzi Tadeusza Kantora na temat Krakowa – jego miejsc, przechodniów, mieszkańców – oraz libretta Agnieszki Jakimiak. Inspiracją będą kantorowskie fotokolaże „Pomniki architektury niemożliwej", w których artysta wprowadzał do przestrzeni Krakowa nietypowe, przeskalowane przedmioty. Prace zaprezentowane w 1971 r. na wystawie w Galerii Foksal Kantor przedstawiały kolosalne krzesło stojące na Rynku Głównym w Krakowie, most-wieszak przerzucony przez Wisłę koło Wawelu oraz żarówkę ustawioną na Małym Rynku.

Wystawy: 

· „Tadeusz Kantor. Widma”, „Między-Czas”, „Pierwszy zmysł” i „Całe życie jest teatrem”;

· „Cargo” Marka Chlandy.

Efektem wymuszonej pandemią kreatywności są „warsztaty na wynos” – w ramach programu dla dzieci „Laboratorium kostiumu" (X-XI). Przygotowane zostały także oprowadzania po wystawie stałej „Tadeusz Kantor. Widma” w formie podcastów dostępnych za pośrednictwem najpopularniejszych platform, jak Spotify. Cricoteka, ul. Nadwiślańska 2-4, Kraków, www.cricoteka.pl

Tadeusz Kantor (1915-1990) - jeden z najwybitniejszych twórców sztuki XX wieku, artysta wszechstronny, malarz, scenograf, poeta, aktor, happener – światową sławę zyskał jako człowiek teatru. Największym osiągnięciem Kantora był teatr „Cricot 2”, którego spektakle – począwszy od Umarłej Klasy (1975) – osiągnęły wymiar arcydzieła.