Teatr Wielki w Łodzi to druga pod względem wielkości scena operowa w Polsce oraz jedna z większych na świecie. Historię przedstawień operowych i baletowych zapoczątkowała Opera Łódzka w 1954 roku, a w 2024 roku mija równo 70 lat, od kiedy melomani mogą cieszyć się ze spektakli wystawianych najpierw w Teatrze im. Stefana Jaracza oraz w Teatrze Nowym a od 1967 roku już w nowej siedzibie przy placu Dąbrowskiego.
fot. Chwalisław Zieliński / mat. teatru
Początki Opery Łódzkiej
Na powstanie pierwszej z prawdziwego zdarzenia Opery Łódzkiej miasto i region musiały czekać aż do 1954 roku. Instytucja ta, oficjalnie powołana do życia 1 lipca decyzją Prezydium Rady Narodowej, była przede wszystkim owocem pasji i zaangażowania prof. Władysława Raczkowskiego – pianisty, organisty, chórmistrza i dyrygenta, który próby zespołu organizował na początku we własnym mieszkaniu. Dyrektorem naczelnym Opery została Sabina Nowicka, wicedyrektor Teatru Wojska Polskiego za czasów Leona Schillera; kierownictwo muzyczne placówki objął Mieczysław Drobner muzykolog, kompozytor i pedagog, wykładowca łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej. Opera Łódzka nie miała swojej stałej siedziby, ale pasja i zaangażowanie dyrekcji i artystów pozwoliła na realizację wspaniałych przedstawień na scenach łódzkich teatrów dramatycznych.
Działalność zainaugurowano 18 października 1954 premierą Strasznego dworu Stanisława Moniuszki, pod batutą właśnie prof. Raczkowskiego. Reżyserował spektakl Jerzy Merunowicz – jeden z członków pierwotnej trupy Teatru Nowego – sceny, która gościła później spektakle Opery na przemian z Teatrem Jaracza. W nowo powstałym zespole znaleźli się młodzi śpiewacy, którzy
z biegiem kolejnych sezonów mieli przyczynić się do znakomitej renomy Opery Łódzkiej.
Znany i ceniony krytyk muzyczny Józef Kański tak wspomina początki Opery: Te przedstawienia z pierwszego okresu działalności Opery Łódzkiej, na dobrą sprawę, nie miały słabych punktów! Wynikało to z prostego faktu, że zarówno w warstwie muzycznej, jak i scenicznej powstawały pod wodzą autentycznych, wybitnych profesjonalistów w operowej materii. Dlatego sceniczne obrazy oraz działania bohaterów prawie zawsze wynikały w naturalny sposób z muzyki oraz treści libretta, co o dzisiejszej praktyce dużych, nawet i renomowanych operowych placówek, rzadko da się powiedzieć. A do tego jeszcze ta młodzieńcza energia, niekwestionowany talent
i zaangażowanie zespołu!…
Na scenie Opery Łódzkiej swoje wielkie – często pierwsze – kreacje tworzyły późniejsze gwiazdy polskiej wokalistyki, artyści tej miary, co m.in. Delfina Ambroziak, Wera Kuźmińska, Zofia Rudnicka, Halina Romanowska, Stanisław Heimberger, Tadeusz Kopacki, Antoni Majak, Andrzej Saciuk, Romuald Spychalski, w reżyseriach m.in. Kazimierza Dejmka, Jerzego Merunowicza, Emila Chaberskiego, Ewy Bonackiej, Antoniego Majaka.
Ważnym rozdziałem w historii Opery Łódzkiej jest wyjątkowa twórczość choreograficzna „ojca” łódzkiego baletu – Feliksa Parnella. Słynne widowiska Parady Parnella – jego autorstwa i z jego udziałem – nie tylko zachwycały krytyków i publiczność, ale stanowiły także milowy krok w choreografii polskiej, w rozumieniu nowoczesnego widowiska baletowego i postrzeganiu języka choreograficznego, jako autonomicznego środka artystycznego wyrazu i równoprawnego narzędzia narracji scenicznej. To właśnie w pracach Feliksa Parnella błysnęły takie wielkie postacie polskiego baletu, jak: Maria Łapińska, Janina Niesobska, Krystyna Zalewska, Eugeniusz Kowalczyk, Włodzimierz Traczewski, Stefan Piątkowski, Bogdan Jankowski.
W ciągu 11 lat działalności Opera Łódzka zrealizowała 26 premier operowych i 10 baletowych. Ostatnią – była premiera opery Daniela Aubera FRA DIAVOLO – 28 sierpnia 1965 roku.
Następny rozdział opery w Łodzi, to – od 19 stycznia 1967 roku – Teatr Wielki w Łodzi, czyli artyści Opery Łódzkiej, ale już w nowym budynku przy placu Dąbrowskiego na własnej, nowoczesnej, drugiej pod względem wielkości scenie w Polsce.
Teatr Wielki w Łodzi
Kolejny rozdział w historii łódzkiej sceny operowej rozpoczęło „mocne uderzenie”: pierwsza dyrekcja Teatru Wielkiego w osobach Stanisława Piotrowskiego (dyrektor naczelny) i Zygmunta Latoszewskiego (dyrektor artystyczny), dała – nie tylko łódzkiej – widowni cztery imponujące realizacje, i to dzień po dniu: HALKĘ Stanisława Moniuszki (19 stycznia 1967), KNIAZIA IGORA Aleksandra Borodina, STRASZNY DWÓR Stanisława Moniuszki i CARMEN Georgesa Bizeta. Począwszy od 1967 roku Teatr Wielki przedstawił publiczności ponad 330 premier, wśród których były klasyczne dzieła operowe i baletowe, musicale i operetki, atakże kompozycje wybitnych współczesnych twórców polskich. Na scenie Wielkiego miały miejsce prapremiery światowe oper Romualda Twardowskiego LORD JIM, MARIA STUART oraz TRAGEDYJA ALBO RZECZ O JANIE I HERODZIE. Tu odbyły się głośne inscenizacje dzieł Krzysztofa Pendereckiego DIABŁY Z LOUDUN i UBU KRÓL. Bogatą historię repertuaru Teatru Wielkiego tworzyli tej miary artyści, co m.in.: reżyserzy: Roman Sykała, Kazimierz Dejmek, Maria Fołtyn, Adam Hanuszkiewicz, Maciej Prus, Marek Weiss-Grzesiński, Ryszard Peryt, scenografowie Henri Poulain, Franciszek Starowieyski, Marian Kołodziej, Marian Stańczak, Andrzej Kreuz-Majewski oraz znakomici dyrygenci: Bohdan Wodiczko, Bogusław Madey, Antoni Wicherek, Tadeusz Wojciechowski, Wojciech Michniewski, Ewa Michnik, Tadeusz Kozłowski i wybitni choreografowie Feliks Parnell, Witold Borkowski, Conrad Drzewiecki, Teresa Kujawa, Ewa Wycichowska, Antal Fodor, Lorca Massine, Gray Veredon, Giorgio Madia.
Żadne jednak sukcesy Teatru nie byłyby możliwe gdyby nie znakomici soliści i poszczególne zespoły, którzy na przestrzeni wszystkich tych lat byli i są jego największą siłą. Dowodem rosnącej rangi Teatru Wielkiego były gościnne występy na jego scenie gwiazd światowej wokalistyki (Victoria de Los Angeles, Fedora Barbieri, Kiri Te Kanawa, Daniela Dessi, Barbara Hendrix, Renato Bruson, Jose van Dam, Placido Domingo, Franco Bonisolli, Andrea Bocelli, Jose Cura), a także zaproszenie Teatru na stagione w Teatro Vittorio Emanuele (m.in.: Aida i Lucia di Lammermoor) oraz w Operze w Lyonie (HALKA i STRASZNY DWÓR).
W 2012 roku, dzięki środkom pozyskanym z Funduszu Europejskiego, budynek Teatru Wielkiego przeszedł gruntowną, pierwszą od ponad 40 lat, modernizację. W tym czasie opera nie zaprzestała działalności i swoje spektakle prezentowała na scenie Teatru im. S. Jaracza, a także w innych miejscach Łodzi. Pierwsza premiera po remoncie odbyła się 6 kwietnia 2013 roku a była nią nigdy w Łodzi nie wystawiana opera Gaetana Donizettiego ANNA BOLENA.
Od 1968 roku Teatr Wielki jest organizatorem międzynarodowego festiwalu sztuki baletowej pn. Łódzkie Spotkania Baletowe. Podczas 27 dotychczasowych edycji (festiwal odbywa się co dwa lata) w Łodzi gościły wszystkie najważniejsze zespoły baletowe z całego świata, a wśród nich m.in.: Balet XX Wieku Maurice Béjarta, Nederlands Dans Theater, Sadler’s Wells Royal Ballet, Ballet Rambert, Cullberg Ballet, Batsheva Dance Company, Balet Teatru Bolszoj z Moskwy, Sanktpetersburski Teatr Baletu Borysa Ejfmana, Ballet Nacional de Cuba Alicji Alonso, a także wszystkie zespoły baletowe polskich teatrów muzycznych.
Wraz z reformą administracyjną kraju począwszy od 1 stycznia 1991 roku Teatr Wielki w Łodzi stał się Instytucją Kultury Samorządu Województwa Łódzkiego, co poprzez stabilizację organizacyjno-finansową stwarza możliwości dalszego rozwoju Teatru Wielkiego i kontynuacji linii repertuarowej, zbudowanej z najwybitniejszych pozycji operowych i baletowych klasyki światowej, a także dzieł kompozytorów współczesnych o najwyższym poziomie artystycznym. We wrześniu 2014 roku Wielką Galą Sezonu na placu Dąbrowskiego przed teatrem rozpoczęliśmy obchody jubileuszu 60-lecia istnienia opery w Łodzi. To wielkie plenerowe widowisko zgromadziło ponad 2000 widzów. Kulminacyjnym punktem obchodów jubileuszu była premiera STRASZNEGO DWORU Stanisława Moniuszki. Tak jak 60 lat temu tak i teraz ta piękna polska opera, tym razem w reżyserii Krystyny Jandy i pod batutą Piotra Wajraka, wzbudziła zachwyt i uznanie publiczności.