Pochodzący z Budapesztu poeta, publicysta, tłumacz Gyorgy Gomori został uhonorowany londyńską Nagrodą Literacką Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za popularyzowanie literatury polskiej na świecie. Nagrodę za książkę roku 2024 r. otrzymała Ewa Sapieżyńska.

Po raz 73. zostały przyznane londyńskie Nagrody Literackie Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie.

"Gyorgy Gomori został doceniony za popularyzowanie literatury polskiej w świecie. Od siedemdziesięciu lat jest niezwykłym ambasadorem polskiej kultury, dla której stał się jednocześnie: krytykiem, popularyzatorem oraz tłumaczem. Natomiast Nagrodę za książkę Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii o największej mniejszości narodowej w Norwegii otrzymała Ewa Sapieżyńska" – poinformowała PAP dr Aleksandra Ziółkowska-Boehm, która jest członkinią jury Nagrody.

Gyorgy Gomori, urodzony w Budapeszcie 3 kwietnia 1934 roku, jest poetą, publicystą, eseistą. Przez 32 lata (do roku 2001) był wykładowcą literatury polskiej w Instytucie Wschodnioeuropejskim Cambridge. Studia na hungarystyce i polonistyce rozpoczął w 1953 roku na Uniwersytecie Loranda Eotvosa w Budapeszcie. Na początku studiów związał się z gazetą uniwersytecką "Egyetemi ifjusag". Był organizatorem studenckiego strajku, który dał początek rewolucji węgierskiej 1956 roku. Po krwawym stłumieniu powstania przez Rosję, dwudziestodwuletni Węgier zmuszony był wyemigrować. Otrzymał stypendium w Anglii, i kontynuował studia na Uniwersytecie Oksfordzkim, które ukończył w 1962 roku.

Należał do aktywnych, intelektualnie chłonnych humanistów, co ułatwiło mu szybkie nawiązanie licznych kontaktów ze światem naukowym i artystycznym. Wczesne zainteresowanie i fascynacja literaturą i kulturą polską, pogłębione przez stypendium i odwiedziny w naszym kraju już w 1953 roku, otworzyły mu drogę do rozmów i przyjaźni z mieszkającymi w zachodniej Europie emigracyjnymi pisarzami.

Wspomnienia z ówczesnych spotkań z lat 50. XX wieku utrwalił w niedawno wydanej książce Moi polscy pisarze i poeci.

Młody węgierski literaturoznawca zaimponował Czesławowi Miłoszowi świetną znajomością języka angielskiego, dlatego autor Ocalenia zaproponował mu swoje zastępstwo na Uniwersytecie w Berkeley, kiedy sam musiał udać się do Europy. Po powrocie zaprotegował go na Uniwersytecie Harvarda.

Gyorgy Gomori współpracował z redaktorem paryskiej "Kultury" Jerzym Giedroyciem, który po Węgierskim Październiku nawoływał w listach do przyjaciół: "Szukam, kto znałby ten piekielny język". Dążył bowiem do tego, aby "Kultura" stała się nie tylko pismem polskim, ale wschodnioeuropejskim.

Giedroyc znalazł w Gomorim doskonałego współpracownika, który nie tylko drukował w "Kulturze", ale był najważniejszym źródłem informacji w sprawach węgierskich. "Ich korespondencja stanowi podstawowe źródło współpracy polskiej i węgierskiej emigracji politycznej na Zachodzie po II wojnie światowej" – napisano w wydanym w 2018 roku tomie Polski redaktor i węgierski polonista. Korespondencja Jerzego Giedroycia i Georga Gomoriego 1958-2000.

Pierwszą monografię dotyczącą polskiej i węgierskiej poezji Polish and Hungarian Poetry 1945 to 1956 opublikował w 1966 roku w Oksfordzie.

Trzydzieści lat po węgierskim powstaniu Gomori zebrał w antologii wiersze polskich poetów sympatyzujących ze zrywem powstańczym swoich rodaków Polscy poeci o węgierskim październiku. Spośród autorów, których tłumaczył na język węgierski – a byli to m.in.: Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Marek Hłasko – najwięcej miejsca poświęcił Norwidowi. Już w 1962 roku do publikacji emigracyjnej Norwid żywy, przygotował szkic Norwid – poeta nowoczesny, a w nowojorskiej oficynie Twayne Publishers wydał w 1974 roku monografię Cyprian Norwid. W Waszyngtonie opublikował autorską antologię polskiej poezji współczesnej Az ismeretlen (Nieznane drzewo), a w Londynie w 2000 Magnetic Poles.

Gyorgy Gomori otrzymuje londyńską nagrodę w jubileuszowym, 90. roku swojego życia. Na początku grudnia 2024 odbyła się w Budapeszcie promocja jego autobiografii pod tytułem Soknyelvu eletem (Moje wielojęzyczne życie).

Jury uhonorowało też Ewę Sapieżyńską, przyznając Nagrodę za książkę 2024 r. jej reportażowi literackiemu Nie jestem twoim Polakiem. Reportaż z Norwegii o największej mniejszości narodowej w Norwegii. Autorką przekładu jest Ilona Wiśniewska; publikacja ukazała się nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej, Warszawa 2023.

"Chcę wam opowiedzieć, odważyć się powiedzieć to na głos, jak może smakować bycie Polakiem w Norwegii" – zaznacza autorka książki, w której zastanawia się, dlaczego w wiadomościach i serialach telewizyjnych pokazuje się dość jednostronny obraz Polaków: głównie jako tych okupujących doły drabiny płacowej, rymujących "katolik" z "alkoholik". Jako najniższą warstwę społeczną w kraju, który lubi nazywać się "bezklasowym".

Sapieżyńska próbuje zrozumieć, jak to się stało, że Polacy stanowią dziś największą mniejszość w tym słabo zaludnionym kraju i dlaczego, określenie "polakk" stało się tam tak pojemne, że zaczęło znaczyć – pracownik cudzoziemiec z Europy Wschodniej. I jak to się stało, że "polakk" jest określeniem pejoratywnym, przezywają się tak nawet uczniowie gimnazjów i liceów. A gorzej opłacanych cudzoziemców nazywa się dziś w Norwegii "polakker".

Autorka nie wystawia rachunku krzywd, lecz przypomina, jakie zmiany zachodziły w sposobie postrzegania Polaków w Norwegii jako "zbieraczy truskawek", "budowlańców", a także "roznosicieli wirusów".

"Chcę powiedzieć, że książka nie jest pełną autobiografią, bo pokazuje tylko momenty, dzięki którym mogę w pierwszej osobie wyjaśnić temat wyobcowania. Życie to o wiele więcej niż trudności. Jest w nim tyle wątków, rozchodzących się ścieżek" – zaznacza autorka książki.

"Niewielka, ale gęsta od znaczeń, daleka od oskarżeń i łatwych uogólnień książka. Szacunek dla faktów i dbałość o formę wypowiedzi" – można przeczytać w uzasadnieniu jury.

Jury, które wyłoniło nagrody 2024 roku, obradowało w składzie: przewodnicząca Regina Wasiak-Taylor, prezes ZPPnO, Wielka Brytania; ks. prof. Janusz Ihnatowicz, Houston, USA; dr Aleksandra Ziółkowska-Boehm, Wilmington, USA i dr Adam Wierciński, Uniwersytet Opolski, Polska.

Wręczenie nagród i dyplomów odbędzie się w lutym 2025 w Londynie.