Trzema pokazami „Biegunów” 8, 9 i 10 lipca zakończyliśmy bardzo intensywny sezon 2021/2022 w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Za nami 7 premier oraz liczne wydarzenia towarzyszące, spotkania, warsztaty i wyjazdy. Był to pierwszy od dwóch lat sezon, w którym przez większość miesięcy mogliśmy swobodnie grać spektakle w siedzibie z udziałem widowni.

Dziękujemy wszystkim odwiedzającym za wyrozumiałość oraz troskę o wspólne, bezcenne dobro, jakim jest możliwość bezpiecznych i cyklicznych spotkań ze sztuką w większym gronie. W dobie wciąż trwającej pandemii i wojny za naszą wschodnią granicą, instytucje kultury pełnią niezwykle ważną rolę społeczną. Dlatego też zaraz po rozpoczęciu wojennej napaści Rosji na Ukrainę, zaangażowaliśmy się w realną pomoc uchodźcom, również oddając przestrzenie na potrzeby noclegów czy współorganizując zbiórki pieniędzy, żywności i najpotrzebniejszych rzeczy.

Mijający sezon rozpoczęliśmy od gościnnego wyjazdu ze spektaklem „Mein Kampf” do Teatru Vaba Laba w estońskiej Narwie, tuż przy granicy z Rosją. Kilka miesięcy po entuzjastycznym przyjęciu w Estonii i wielu ważnych rozmowach z krytykami sztuki z Ukrainy, Białorusi, Rosji, Uzbekistanu czy Węgier, spektakl „Mein Kampf” był prezentowany aż trzy razy w Królewskim Teatrze Dramatycznym Dramaten w Sztokholmie i spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem widowni oraz dużym zainteresowaniem szwedzkich mediów.

Pierwsza premiera odbyła się 25 września – były to „Opowieści niemoralne” w reżyserii Jakuba Skrzywanka. Inspiracje dla scenariusza autorstwa Weroniki Murek i Jakuba Skrzywanka stanowiły filmy Waleriana Borowczyka, transkrypt rozprawy sądowej Stan Kalifornia vs. Roman Raymond Polański z marca 1977 roku oraz materiały dokumentalne dot. współczesnych fetyszy. Spektakl opowiada o przemocy seksualnej, granicach wolności i zniewolenia, a także o meandrach poprawności. Był też pierwszym spektaklem w polskim teatrze publicznym, przy którym pracowały konsultantki scen intymnych.

3 i 4 grudnia odbyły się pokazy szkicu performatywnego „Nastia” na podstawie opowiadania Władimira Sorokina w reżyserii Jury Dzivakowa. Pracę tę realizowali twórczynie i twórcy z Białorusi, Ukrainy i Polski w ramach projektu „Jesteśmy z Wami”, dzięki wsparciu Instytutu Teatralnego oraz Biura Kultury m. st. Warszawy. Spektakl tworzony w październiku i listopadzie 2021 roku w dużej mierze odnosił się do białoruskiego autorytaryzmu i represji ze strony reżimu Aleksandra Łukaszenki, które u części osób z zespołu „Nastii” spowodowały konieczność emigracji. Po pierwszej prezentacji odbyła się debata „Białoruski teatr i ruchy społeczne wobec kryzysu”. Ostrością diagnozy spektakl wyprzedził trwającą od napaści Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku powszechną dyskusję o wojennej przemocy, ludobójstwie oraz rosyjskiej mentalności imperialnej. Poziom zaawansowania pracy i zaangażowania wszystkich artystów był tak duży, że dyrekcja Teatru Powszechnego zdecydowała o kontynuowaniu pracy nad spektaklem i włączeniu go do stałego repertuaru. Premiera pełnej wersji spektaklu miała miejsce w kwietniu 2022 roku.

Z kolei 13 stycznia 2022 odbyła się premiera „Radia Mariia” w reżyserii Rozy Sarkisian. Koncepcja spektaklu została wybrana w procedurze open call przez międzynarodowe jury europejskiego projektu „Face to Faith”, którego Teatr Powszechny jest jednym z siedmiorga partnerów. Niestety, była to też ostatnia premiera, nad którą mieliśmy okazję pracować z Joanną Wichowską, dramaturżką spektaklu, naszą wieloletnią przyjaciółką i współpracowniczką. Joanna odeszła zaledwie dwa miesiące później, 24 marca. „Radio Mariia” nie zajmuje się rozliczaniem przeszłości czy „rozdrapywaniem ran”, ale jest rodzajem ćwiczenia z radykalnej wyobraźni – w futurystycznej wizji przedstawia rzeczywistość roku 2037, kiedy świętowane mogłoby być 15-lecie upadku Kościoła katolickiego w Polsce. Formuła eksperckiej rozmowy w studiu radiowym, połączona z komediowymi scenami z przyszłości, podsuwa refleksje na temat ideologizacji, społecznych i religijnych konwenansów oraz świeckości państwa demokratycznego.

W ramach Festiwalu Nowe Epifanie, 19 marca na Scenie Małej Teatru Powszechnego, odbyła się premiera spektaklu „Filoktet ex machina” w reżyserii Agaty Koszulińskiej. Spektakl luźno oparty na motywach dramatu Sofoklesa opowiada o współczesnych Filoktetach i Filoktetkach – osobach, które na przekór losowi oraz ograniczeniom umysłu, ciała i dzięki nowoczesnym technologiom próbują walczyć z chorobą, spełniać swoje marzenia i zdobywać założone życiowe cele. Twórczynie i twórcy sprawnie wpletli w spektakl przemyślenia dotyczące transhumanizmu i współczesnej medycyny, jej możliwości i systemowych pułapek. Niezwykle twórcza i cenna w tym przedsięwzięciu okazała się współpraca z Kingą Chudobińską-Zdunik, aktorką i reżyserką zmagającą się na co dzień z nieuleczalną chorobą, która opowiada ze sceny o swoim doświadczeniu.

Przełom kwietnia i maja upłynął pod znakiem „Imagine”. Drugi po „Capri – wyspie uciekinierów” spektakl Krystiana Lupy w Teatrze Powszechnym był realizowany w ramach międzynarodowego projektu „Prospero. Extended Theatre” i we wzorcowo zgodnej koprodukcji z Teatrem Powszechnym w Łodzi. Prapremiera odbyła się 23 kwietnia w ramach Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi, a premiera warszawska – 7 maja. Zespół zmierzył się z legendą epoki New Age, czasów kontrkultury, rewolucji seksualnej i duchowej. Przewodnikiem po tym świecie stawała się postać odnosząca się do Antonina Artauda. Po gościnnych, czerwcowych pokazach na Festiwalu Kontakt w Toruniu, ekipa „Imagine” przygotowuje się do powakacyjnych wyjazdów zagranicznych, m.in. do Włoch, Hiszpanii i Belgii.

Czerwiec, czyli miesiąc dumy, zakończyliśmy dwiema premierami. 25 czerwca, kilka godzin po warszawskiej Paradzie Równości, zaprezentowaliśmy „Orlando. Biografie” w reżyserii Agnieszki Błońskiej, czyli spektakl z pogranicza teatru, performansu i tęczowej celebracji. Przedstawienie na motywach powieści Virginii Woolf z 1928 roku i filmu Sally Potter z 1992 roku mówi o inności, potrzebie tolerancji oraz płynnej, nienormatywnej tożsamości. Do obsady oprócz etatowych aktorek i aktorów Teatru Powszechnego (Klary Bielawki, Arkadiusza Brykalskiego i Marii Robaszkiewicz) zaproszono także artystki wizualne, performerki i performerów oraz osoby określające się jako transpłciowe i niebinarne, między innymi: Lullę La Polaca (nazywaną „najstarszą polską drag queen”), artystkę sztuk wizualnych – Katarzynę Kozyrę, artystę i autora wideo – Anu Czerwińskiego, DJ-kę i prawniczkę, prezeskę Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego – Karolinę Kędziorę vel Wyrodną, a także artystę i DJ-ja – Pepe Le Puke oraz artystkę i kuratorkę – Filipkę Rutkowską.

Dzień później, w niedzielę, 26 czerwca, odbyła się premiera „Odpowiedzialności” w reżyserii Michała Zadary, z udziałem Mai Ostaszewskiej, Barbary Wysockiej, Mateusza Janickiego i Piotra Głowackiego. Spektakl dokumentalny omawia sytuację na granicy polsko-białoruskiej oraz cały proces politycznej indoktrynacji i działań prawnych, które doprowadziły do wielomiesięcznego kryzysu humanitarnego. Pyta o konsekwencje z zakresu Kodeksu Karnego, a także o współodpowiedzialność bezmyślnie wykonujących rozkazy oraz milczących i biernych obserwatorów. Spektakl jest koprodukcją CENTRALI i Teatru Powszechnego, zrealizowaną dzięki współpracy z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Fundacją Salam.Lab, a także grupą prawników oraz studentek i studentów Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego.

Bardzo ważnym wydarzeniem był dla nas REFUGEE FEST, czyli tygodniowy festiwal zorganizowany w Teatrze Powszechnym z okazji Światowego Dnia Uchodźcy (20 czerwca) przez Strefę WolnoSłową oraz UNHCR (polskie przedstawicielstwo Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodźców). Program festiwalu wypełniły spotkania, warsztaty taneczne, plastyczne, muzyczne i teatralne oraz performanse prowadzone przez osoby uchodźcze z Ukrainy, Białorusi, Nigerii, Rwandy i Kuby. Zakończeniem był spektakl rowerowy „Zapisz, że jestem” w reżyserii Alicji Borkowskiej. Te wydarzenia wpisują się w wieloletnią współpracę Teatru Powszechnego z Fundacją Strefa WolnoSłowa, skupioną na tematach związanych z migracjami i uchodźstwem. Ważnym elementem wspólnych działań jest realizacja projektu „Dramaturgie społeczne” oraz Ogrodu Powszechnego – inkluzywnej przestrzeni przed budynkiem teatru, do której włączane są również działania Fundacji Zmiana.

W drugiej połowie sezonu rozpoczęliśmy współpracę z Instytutem Sztuk Performatywnych. Kolektyw InSzPer prowadzony jest przez Michała Buszewicza, Martę Keil, Grzegorza Reske, Annę Smolar, Weronikę Szczawińską i Piotra Wawra Jr. W sali Teatru Powszechnego artystki i artyści, kuratorki i kuratorzy, starają się tworzyć „dom pracy twórczej” – miejsce przeznaczone do prezentacji kameralnych spektakli własnych i gościnnych, organizacji warsztatów i spotkań, a także współpracy z uczelniami artystycznymi i organizacjami pozarządowymi.

Końcówka sezonu to również wznowienie działalności Stołu Powszechnego – kawiarni przed teatrem, która w nowej odsłonie proponować będzie także program muzyczny.

PLANY

W nowym sezonie chcemy rozwijać nasz wizerunek teatru, który ma ambicję oddziaływać na rzeczywistość i stawać się laboratorium społecznej zmiany. Teatru demokratycznego, otwartego dla mniejszości, współpracującego z osobami migranckimi i uchodźczymi, inkluzywnego, otwartego i różnorodnego. Tworzenie takiego miejsca to ciągłe poszukiwanie i błądzenie wśród wyzwań, jakie niesie zmieniający się świat. To podejmowanie kolejnych prób głębszego zrozumienia rzeczywistości, tylko po to, by za chwilę wyłoniły się kolejne wyzwania, których wcześniej nikt się nie spodziewał. Nowy sezon 2022/2023 rozpoczniemy już 1 i 2 września od pokazów spektakli „Odpowiedzialność”, „Opowieści niemoralne” oraz „Radio Mariia” w ramach showcase’u „Generation After”. W plenerze natomiast odbędą się działania związane z projektem Michała Salwińskiego – „Śladami niekończącej się opowieści”.

Pierwszym nowym spektaklem w następnym sezonie będą „Grzyby” (tytuł roboczy) we wspólnej reżyserii Weroniki Szczawińskiej oraz Piotra Wawra Juniora (premiera zaplanowana na 19 listopada 2022). Przedsięwzięcie w formie humorystycznej przybliży niesamowite zdolności komunikacyjne i przetrwalnikowe grzybów, a widzowie będą mogli znaleźć zapewne niejedną inspirację w języku i sieciach współpracy podtrzymywanych dzięki koloniom grzybni.

W połowie października (weekend 14-16.10) po raz kolejny zorganizujemy Forum Przyszłości Kultury. Po wiosennej edycji odbywającej się w 12 miastach i miejscowościach w całej Polsce, po wakacjach, podczas trzech intensywnych dni zaprosimy na spotkania z praktykami kultury, artystami, naukowcami i aktywistami. Chcemy wspólnie zastanowić się nad perspektywami rozwoju kultury wobec kryzysu pandemicznego, wojennego i ekologicznego. Jak tworzyć progresywną instytucję kultury? Jak włączać migrantów w życie kulturalne? Jak tworzyć międzyinstytucjonalne i międzysektorowe sieci wsparcia i współpracy? – Odpowiedzi na te pytania postaramy się wypracować wspólnie w Teatrze Powszechnym.

Pod koniec lutego planowana jest premiera „Nadziei w mroku”, spektaklu Pawła Łysaka i Pawła Sztarbowskiego na podstawie książki Rebeki Solnit. W marcu, w ramach Festiwalu Nowe Epifanie, odbędzie się premiera spektaklu pt. „Hałda” w reżyserii Pameli Leończyk. Kontrowersyjną i tragiczną historię Maxwella Itoi, nigeryjskiego imigranta zmarłego tragicznie na terenie dawnego Jarmarku Europa niedaleko Teatru Powszechnego, przedstawi w swoim spektaklu „Itoya” reżyser Wiktor Bagiński. A ostatnią premierą w sezonie będzie „Pętla” w reżyserii Anny Smolar, spektakl inspirowany opowiadaniem Marka Hłaski.

Zespół Teatru Powszechnego w Warszawie