Instytut Teatralny zaprasza 12 grudnia o 18.00 na trzeci wykład z cyklu „Biografie w teatrze polskim XXI wieku. Teksty – preteksty – performanse” zatytułowany „Archiwum życia – transformacje cz. I [Personalistyczny aspekt praktyk biografizowania]”. Wykład poprowadzi dr hab. prof. UŚ Beata Popczyk-Szczęsna. Wstęp bezpłatny, obowiązuje rezerwacja miejsc pod adresem [email protected].
fot. mat. Instytutu Teatralnego
Wykład rozpocznie się refleksją na temat praktyk biografizowania jako przykładu transformacji różnych materiałów źródłowych – zarówno oficjalnych dokumentów, jak i osobistych notatek, pamiętników czy listów.
To właśnie biografie, poddane rozmaitym zabiegom adaptacyjnym, stanowią podstawy omawianych na wykładzie tekstów i spektakli. Twórcy teatralni często sięgają po materiały archiwalne, aby zdemaskować uogólnienia, przemilczenia czy utrwalone stereotypy. Zadają pytania nie tylko o rolę i sposób postrzegania danej osoby w kulturze, ale także o nas samych. W końcu każdy z nas funkcjonuje wśród różnych narracji o przeszłości; jesteśmy „dotknięci” cudzymi biografiami lub przeciwnie – całkowicie obojętni wobec dziedzictwa czyjegoś życia.
Podczas trzeciego wykładu prowadząca omówi te przedstawienia teatralne, w których głównym tematem jest konkretna osoba, a wraz z nią – osobowość jednostki. Wystawienie danej biografii na scenie skutkuje powstaniem przekazu upodmiotowionego, będącego przejawem postawy (auto)biografizowania. Sceniczna rekonstrukcja biegu życia konkretnego człowieka wiąże się w takich przypadkach z silnym doświadczeniem relacyjności, które staje się udziałem zarówno realizatorów (którzy często podkreślają indywidualny, wręcz osobisty związek z bohaterem), jak i odbiorców, skłonnych poddać się wrażeniu „spotkania” z inną osobą.
Niektóre przedstawienia tego typu stanowią przykład kameralnego „teatru w pierwszej osobie” – nasyconego emocjami, konwulsyjnego wręcz przekazu w formie wspomnienia, skargi czy strumienia świadomości. Przykładami takich spektakli są chociażby monodramy biograficzne Agnieszki Przepiórskiej, która wciela się w Zuzannę Ginczankę, Simonę Kossak, Annę Walentynowicz czy Barbarę Sadowską. Istnieją jednak także spektakle bardzo rozbudowane niesłychanie zagęszczone emocjonalnie, o znamionach autorefleksji czy autoterapii – w tym kontekście warto wspomnieć o projektach Krystiana Lupy ze słynnego, niedokończonego cyklu „Persona”.
Cykl wykładów „Biografie w teatrze polskim XXI wieku. Teksty – preteksty – performanse” poświęcony jest twórczości dramatycznej i teatralnej, inspirowanej biografią człowieka jako tematem, gatunkiem i pretekstem przedstawień. Jest to znaczące zjawisko artystyczne, które ze względu na swą intensywność i cykliczność pozwala wnioskować o pojawieniu się nurtu biograficznego w teatrze polskim XXI wieku.
W związku z licznymi przykładami tworzenia/adaptacji/rekonstrukcji biografii w przedstawieniach teatralnych trzeba zadać pytania o powody, formy i recepcję tego rodzaju twórczości. Warto rozważyć również, w jakim stopniu twórczość ta koreluje z dynamicznymi przemianami społeczno-obyczajowymi w naszej kulturze współczesnej, a także – dlaczego stanowi tak istotne świadectwo funkcjonowania teatru jako medium spraw publicznych, jako platformy konfrontacji różnych poglądów czy ujawniania mechanizmów kształtujących tożsamość jednostkową i zbiorową.
Beata Popczyk-Szczęsna
Dr hab. prof. UŚ., pracuje w Instytucie Nauk o Kulturze Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. Badaczka dramatu i teatru współczesnego. Zajmuje się teorią i praktykami lektury tekstu dramatycznego, polską dramaturgią sceniczną, biografią w teatrze XXI wieku oraz problematyką doświadczenia w literaturze i sztukach widowiskowych. Autorka książek: „Postać Judasza w dramacie polskim XX wieku. Potyczki z referencją” (2003); „Dramaturgia polska po 1989 roku” (2013); „Powtórzenia i powroty. O dramaturgii Janusza Głowackiego” (2015).Współredaktorka tomów zbiorowych: „Dramat i doświadczenie” (2014), „Pisanie dla sceny – narracje współczesnego teatru” (2019). Członkini Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych, Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego oraz European Association for the Study of Theatre and Performance (EASTAP). Uczestniczyła w pracach Komisji Artystycznej VI i VII edycji Konkursu na Inscenizację Dzieł Dawnych Literatury Polskiej „Klasyka Żywa”, organizowanego przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego (2020-2021).