„Edukacja seksualna” wg scenariusza i w reż. Michała Buszewicza w Teatrze Współczesnym w Szczecinie. Pisze Natalia Karpińska w Teatrze Dla Wszystkich.
fot. Piotr Nykowski
„Edukacja seksualna” w reż. Michała Buszewicza to pozbawiona skrępowania i wstydu, rozsadzająca ramy poprawności obyczajowej, niecodzienna lekcja teatralna. Jej głównym tematem jest niełatwa inicjacja w dorosłość, której często towarzyszy lęk i niepewność. Łącząc elementy społecznej debaty oraz opartej na otwartości i wzajemnej akceptacji swobodnej rozmowy, trzymającej się ram pedagogicznych założeń, realizatorzy wykreowali solidną platformę wymiany doświadczeń, do tworzenia której zachęcają młodzież i dorosłych.
W 2017 roku Anja Rubik, supermodelka i działaczka społeczna, stworzyła kampanię edukacyjną pod nazwą SEXED.PL, której hasło brzmiało „Cała Polska zacznie mówić o seksie”. Powstała niedługo później fundacja i multimedialna platforma postawiła przed sobą nadrzędny cel: zapewnić młodym ludziom „kompleksową, dostosowaną do wieku edukację w zakresie praw człowieka, równości płci, relacji i reprodukcji”. We współpracy z psychologami i seksuologami powstały materiały i treści edukacyjne stanowiące alternatywę, czy może bardziej uzupełnienie luk w standardowej edukacji szkolnej, znanej szerzej pod hasłem zajęć z wychowania do życia w rodzinie.
Do podobnych wniosków doszedł autor sztuki Michał Buszewicz, współtwórcy spektaklu oraz nowy dyrektor Teatru Współczesnego w Szczecinie, Jakub Skrzywanek, którzy „Edukacją seksualną” w lutym 2022 roku rozpoczęli nowy sezon. Komediodramat Buszewicza znalazł się w tegorocznej finałowej piątce Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej. Jury konkursu doceniło jego „wielogatunkowość rozpościerającą się między konwencją horroru, rewii i prywatnego zwierzenia” bohaterów snujących równolegle opowieści o swoich intymnych doświadczeniach związanych z seksem i pierwszymi relacjami z rówieśnikami.
Scena od początku spowita jest w ciemnościach, z których wyłania się ogromna instalacja dmuchanej ośmiornicy, towarzysząca aktorom przez cały spektakl. Aby ułatwić wprowadzenie widzów w tematykę spektaklu, ale także przełamać możliwe bariery, Helena Urbańska – jedna z aktorek – opowiada o swoim debiucie teatralnym, „pierwszym razie” na scenie w szczecińskim Współczesnym. Lęk towarzyszący premierze przywołuje oczywiste skojarzenia ze strachem przed każdym nowym doświadczeniem, w tym inicjacją seksualną. Ciekawość i ekscytacja mieszają się z niepewnością i obawami przed odrzuceniem. Uczucia aktorki wyeksponowane na pierwszy plan, wyjawienie dotąd niewypowiedzianych wątpliwości to komunikat dla odbiorców: w tej inscenizacji odrzucamy pojęcie zagrożenia, napięcia i stresu, mówimy otwarcie o tym, co może wydawać się nam niewygodne i dyskomfortowe. Dzielimy się swoją niewiedzą, aby wspólnie udzielić odpowiedzi na pytania, które do tej pory zbywane były milczeniem.
Aktorzy w wesołych, neonowych, klubowych kostiumach, odnajdując się świetnie w roli pytających dzieci, rozrysowują szereg sytuacji (wykorzystując do tego niezwykle plastyczną choreografię autorstwa Katarzyny Sikory – ruch, taniec, rytm, pantomimę i muzykę), które na pierwszy rzut wydają się mocno żenujące i wstydliwe. Ta ożywiona encyklopedia wiedzy o seksie, wzbogacona o głos mentora (Jacek Piątkowski) symbolizującego rozsądek i rzetelność przekazywanych informacji, prowadzi nas przez kolejne fakty i mity, kłamstwa i stereotypy pojawiające się na internetowych forach czy w relacjach rówieśników. Jak odnaleźć się w chaotycznej plątaninie myśli, porad i obrazów generowanych przez szeroko pojęte media? Jak skutecznie stawiać bezpieczne granice sobie i innym, aby nie krzywdzić i nie dać się skrzywdzić? Jak rozpoznawać swoje potrzeby i potrzeby bliskich osób? Te pytania i wiele innych pojawiają się na scenicznym forum, któremu blisko do wielogłosowego świata karnawału, w którym rządzi humor i groteska, ekscentryzm i odwaga. Swoboda towarzysząca aktorom ugruntowana została przez proces dogłębnego badania podejmowanych tematów i grę opartą na realnych doświadczeniach. Fikcja ustępuje miejsca ucieleśnionym historiom, do grona realizatorów dodano specjalistów wspierających twórców: seksuolożkę Maję Wencierską i Agnieszkę Różyńską – konsultantkę w obszarze intymności i reprezentacji społeczności LGBTQ+. Nad całą realizacją czuwała powołana przez teatr młodzieżowa grupa ekspercka.
Wychodząc od sztuki Buszewicza, realizatorom udało się stworzyć intertekstualny elementarz wypełniony szeregiem definicji i – co najważniejsze – przygotowanymi przez nich samych przypisami. Zapisanymi nie standardowo drobnym druczkiem pod tekstem ale wymalowanymi kolorowymi markerami na samej górze kolejnych stron.
W spektaklu współgrają ze sobą wszystkie elementy: prowadzenie aktorów, scenografia, muzyka i ruch. Towarzyszy im dystans i świadomość twórców, że granica pomiędzy tym, co młodym może wydawać się ciekawe i atrakcyjne, a tym co nudne i przewidywalne, jest bardzo cienka. Na scenie nie ma tematów tabu, brakuje cenzury zastąpionej zabawnymi prowokacjami. Seks oralny, homoseksualizm, masturbacja, filmy porno, mineta – słownik pojęć, który na co dzień zalewa nas swoją obecnością – często w wypaczonym kształcie – w przestrzeni Internetu, filmu czy telewizji, a może częściej zjawia się za zamkniętymi drzwiami szkolnych szatni w czasie rozmów z rówieśnikami, w sztuce pojawia się po to, by wyjaśnić swoje prawdziwe znaczenie. By go zrozumieć i zobaczyć, skonfrontować z nim swoją wrażliwość i ciekawość. Zaproponowana formuła terapii grupowej poszerza pole autoekspresji, umożliwia aktywne uczestnictwo bez wprowadzania elementu oceniania czy doradzania, uczy tolerancji i szacunku. Pokazuje, że każdy z nas jest inny i inaczej przeżywa rzeczywistość.
W jednej ze scen aktorzy odczytują podziękowania i komentarze wysyłane przez widownię na podawany w czasie spektaklu numer telefonu komórkowego. Pojawia się wdzięczność, kolejne pytania, pochwały. „Chcemy upomnieć się o słabość” – mówią bohaterowie, i dopowiadają: upominamy się o prawo do wrażliwości i niepewności, prawo do popełniania błędów i zadawania trudnych pytań. Żądamy edukacji (nie tylko seksualnej) – nowoczesnej i różnorodnej, rzetelnej, nieskrępowanej i dostępnej. Dla nas – naszych dzieci i nauczycieli. Bez wyjątków.