Na zaproszenie Ośrodka Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych ROZDROŻA niemiecki artysta Gunter Demnig umieścił pamiątkowe kostki w chodnikach przed dawnymi domami ofiar Zagłady.
fot. Klaudia Olender
Instalacje są częścią 17. edycji Festiwalu Sztuki w Przestrzeni Publicznej OPEN CITY w Lublinie, która odbędzie się w dniach 20 września – 20 października 2025 roku. Wernisaż Festiwalu rozpocznie się już w tę sobotę (20 września) o godzinie 14:00. Spotkamy się na placu przed budynkiem Centrum Kultury w Lublinie (przed siedzibą Ośrodka ROZDROŻA), by wspólnie wyruszyć na spacer szlakiem artystycznych instalacji w asyście kuratorki, artystów i zaproszonych gości.
Stolpersteine to „kamienie pamięci”, które w tłumaczeniu dosłownym znaczą „kostki brukowe, o które można się potknąć” lub krócej „potykacze” czy „wyboje”. Są to niewielkie, mosiężne tabliczki umieszczane w chodnikach przed miejscami, w których przed II wojną światową mieszkali ludzie prześladowani i zamordowani przez nazistów. Każdy kamień nosi imię, nazwisko, datę urodzenia i śmierci oraz krótką informację o losie danej osoby. Projekt, rozpoczęty przez Guntera Demniga w 1993 roku, obejmuje dziś ponad 100 tysięcy kamieni w kilkunastu krajach, tworząc rozproszony po całej Europie pomnik ofiar nazizmu. W Polsce jest ich ponad 80, a pierwsze z nich pojawiły się we Wrocławiu przed domem Edyty Stein i w Słubicach nad Odrą. Stolpersteine „zdobią ulicę” m.in. Warszawy, Zamościa, Oświęcimia, Białegostoku, Zabrza czy Konina, od wtorku będą również w naszym mieście.
W Lublinie w ten sposób upamiętnionych zostało osiem osób – dawnych mieszkańców miasta: Henio (Henryk) Żytomirski – ur. 1933, zamordowany prawdopodobnie w obozie na Majdanku (ul. Szewska 3); Maria Rechtszaft – absolwentka Liceum im. Unii Lubelskiej, jedna z bohaterek wiersza „Koleżanki” Julii Hartwig (ul. Radziwiłłowska 3); Bela (Bajla) Mandelsberg-Szyldkraut – nauczycielka, historyczka, działaczka społeczno-polityczna (ul. Rynek 10); Jakub (Jankiel) Hersz Nisenbaum – dziennikarz i redaktor gazety „Lubliner Tugblat” oraz Bela (Bajla Raca) Szpiro-Nisenbaum, urzędniczka i działaczka społeczna (ul. Rynek 19), kupiec Lejb i Abraham Cygielman (ul. Nowa 17/wsp. Lubartowska 19) oraz Rejzla Rubinfajer, absolwentka Liceum im. Unii Lubelskiej, maturzystka z 1939 roku (ul. Miła 7).
Instalacja Kamieni Pamięci to nie tylko gest upamiętnienia – to także zaproszenie do zatrzymania się, pochylenia i zadania pytań o historię, która rozgrywała się tu, na tej samej ulicy, pośród tych samych domów. Jak mówi Gunter Demnig, „człowiek zostaje zapomniany dopiero wtedy, gdy zapomniane zostaje jego imię”. Teraz imiona dawnych mieszkańców Lublina na nowo wpiszą się w krajobraz miasta.