9 października minie 100 lat od urodzin Tadeusza Różewicza, patrona roku 2021. Rocznica będzie obchodzona w całej Polsce, w sposób szczególny w Radomsku, Gliwicach i we Wrocławiu - miastach związanych z życiem poety.
fot. Grzegorz Michałowski/ PAP
W Radomsku - rodzinnym mieście poety - odbywa się Różewicz Open Festiwal, jedyny w Polsce festiwal poświęcony Braciom Różewiczom – Januszowi, Stanisławowi i Tadeuszowi. To interdyscyplinarne przedsięwzięcie prezentujące różnorodne dziedziny sztuki: teatr, film, muzykę, plastykę, trwa od kilku miesięcy, jednak główne wydarzenia zaplanowano na 8–10 października. "Podczas festiwalu w Radomsku obejrzeć można sceniczne interpretacje znanych i mniej znanych tekstów Tadeusza Różewicza. Nie brakuje poezji. Życie i twórczość Tadeusza Różewicza osadzona jest w szerokim kontekście, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu, jaki na twórczość Różewicza mieli jego bracia. Ciekawi goście, ważne rozmowy i niebanalne spotkania" - zapowiada radomszczański Miejski Dom Kultury, organizator wydarzenia.
Na 8 października zaplanowano warsztaty scenograficzno-teatralne dla młodzieży, otwarcie wystawy Ogólnopolskiego Pleneru Fotograficznego im. Stanisława Różewicza (Muzeum Regionalne im. Stanisława Sankowskiego), panel dyskusyjny "3 x Różewicz" z udziałem Julii Różewicz, Barbary Osterloff i Jana Stolarczyka, a także widowisko słowno-muzyczne pod tym samym tytułem z udziałem Michała Urbaniaka. 9 października, w 100. rocznicę urodzin poety, odbędzie się m.in. spotkanie z tłumaczem Bernhardem Hartmannem pt. "Nasz starszy brat", spacer "Śladami braci Różewiczów", spotkanie z ks. prof. Andrzejem Dragułą pt. "Tadeusz Różewicz – poeta religijny?" oraz spektakl "Kartoteka rozrzucona" Studia Teatrgalerii w Warszawie. 10 października w Radomsku będzie można zobaczyć spektakle "Klucze do nieba" Pracowni Teatralnej Miejskiego Domu Kultury w Radomsku oraz "Przyszli, żeby zobaczyć poetę" Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana w Warszawie.
Gliwice - miasto, gdzie Różewicz spędził 20 lat - także świętuje rocznicę jego urodzin. Od 30 września na gliwickim rynku prezentowana jest plenerowa wystawa poświęcona poecie "Raport ocalonego", "przedstawiająca meandry życia, które prowadziły Tadeusza Różewicza od rodzinnego Radomska poprzez lata partyzantki w lasach kieleckich, przez Częstochowę, powojenny Kraków twórczych lat studenckich, Gliwice aż do Wrocławia". Na planszach znajdziemy nie tylko komentarz autorski kurator wystawy, Tatiany Hołowni, ale przede wszystkim fragmenty wierszy, poematów, dramatów i opowiadań pisarza. Pojawiające się istotne wątki biograficzne są ujęte problemowo, a nie wyłącznie faktograficznie, tworząc narracyjną osnowę ekspozycji.
9 października w Teatrze Miejskim w Gliwicach odbędzie się premiera "Kartoteki" w reżyserii Pawła Szkotaka. Dramat powstał właśnie w tym mieście. "Za pomocą kilkunastu kresek Różewicz tworzy panoramę ludzi, którzy są niezwykle prawdziwi, możemy zobaczyć ich w całym ich bogactwie, nieomal domyślać się ich życiorysów, tęsknot, pragnień. Praca nad tym tekstem jest dla mnie niezwykłym doświadczeniem" – mówi o spektaklu Paweł Szkotak. Jak poinformował Teatr Miejski, w dniu premiery, a zarazem dokładnie w setną rocznicę urodzin poety i honorowego obywatela Gliwic zostanie ogłoszony Konkurs o Nagrodę Dramaturgiczną im. Tadeusza Różewicza. Nagroda, ustanowiona przez prezydenta Gliwic Adama Neumanna ma na celu wsparcie twórców piszących dla teatru oraz promocję najbardziej wartościowych zjawisk we współczesnej dramaturgii polskiej.
Hucznie rocznicę urodzin poety będzie obchodził Wrocław, gdzie Różewicz mieszkał ponad 40 lat. Instytut im. Jerzego Grotowskiego przygotował cykl pt. "Archipelag Tadeusza Różewicza". To już druga odsłona cyklu – pierwsza odbyła się w 2006 r. W październiku zaprezentowane zostaną trzy spektakle przygotowane specjalnie z okazji Roku Różewicza: dwie premiery oraz wersja plenerowa przedstawienia Sceny Plastycznej KUL. 7 i 8 października będzie można zobaczyć spektakl "Złowione" Teatru ZAR w reż. Jarosława Freta, który odnosi się do idei reminiscencji, która łączy Grotowskiego i Różewicza. 11–12/10 prezentowany będzie "Staruszek" - przedstawienie przygotowywane w ramach współpracy Instytutu im. Grotowskiego z Wydziałem Lalkarskim Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie Filii we Wrocławiu w reż. Eweliny Ciszewskiej. Spektakl, oparty na motywach dramatu "Śmieszny staruszek" Różewicza, jest surrealną mową obrończą tytułowego staruszka. "Im dłużej staruszek przekonuje o swojej niewinności, tym bliżej jesteśmy uznania go winnym, choć jego naiwność i życiowe niedopasowanie kruszą obraz winowajcy" - zapowiadają twórcy realizacji, którzy wizualnie odnoszą się do legendarnego przedstawienia w reż. Wiesława Hejny, zapraszając do udziału lalkę projektu wybitnej artystki związanej przez lata z Wrocławskim Teatrem Lalek, Jadwigi Mydlarskiej-Kowal.
Od 15 do 16 października na wrocławskich Krzykach, w parku Południowym będzie prezentowane przedstawienie "Odchodzi" Sceny Plastycznej KUL w reż. Leszka Mądzika. "Koncepcja, wizja i obraz spektaklu jest próbą zderzenia przyrody – parku Południowego we Wrocławiu (częste miejsce odwiedzin pisarza) – z przesłaniem, jakie niesie Matka odchodzi Tadeusza Różewicza. Uczucie, jakie łączyło Tadeusza Różewicza z Mamą, silnie mnie dotknęło. Szukałem obrazu dla tych przestrzeni i dla tego poematu" - zapowiada Leszek Mądzik. W wersji plenerowej spektaklu we Wrocławiu udział wezmą studenci Pracowni Scenografii Teatralnej Wydziału Architektury Wnętrz, Wzornictwa i Scenografii Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu.
W dniach 20–22 października we Wrocławiu będzie się odbywać inny projekt realizowany w związku z Rokiem Różewicza. „Bohater.dok” to przegląd spektakli plenerowych, które tworzone są za pomocą metod teatru dokumentalnego. Twórcy starają się zbudować portret dzisiejszego "everymana". Na podstawie wywiadów, badań terenowych i pracy dramaturgicznej powstały realizacje twórczo nawiązujące do dzieł Tadeusza Różewicza i Różewiczowskiego bohatera. "To opowieści o nas samych, wrocławianach, snute w okolicach miejsc, w których mieszkał Tadeusz Różewicz: kamienicy na ul. Januszowickiej 13, willi na ul. Promień 16, bloku na ul. Glinianej 55" - zapowiada Instytut Grotowskiego, który z okazji 100. rocznicy urodzin poety organizuje także Turniej Poetycki "Róże Różewicza". Do konkursu można zgłaszać utwory o dowolnej tematyce i formie poetyckiej. „Jesteśmy przekonani, że właśnie taka otwarta formuła, której celem jest szeroko rozumiana popularyzacja twórczości poetyckiej, ma sens w kontekście pamięci o Tadeuszu Różewiczu” – podkreślają organizatorzy. Aby wziąć udział w konkursie, należy przesłać maksymalnie dwa własne utwory poetyckie, nigdzie dotąd niepublikowane i niezgłaszane do innych konkursów. Teksty będą przyjmowane wyłącznie listownie do 3 listopada. Nadesłane prace oceni jury pod przewodnictwem Bogusława Kierca. Laureaci otrzymają nagrody pieniężne, przewidywane są również nagrody specjalne. Uroczyste ogłoszenie wyników odbędzie się 27 listopada w Dolnośląskim Centrum Filmowym.
9 października we wrocławskim Muzeum Pana Tadeusza zostanie otwarta wystawa stała poświęcona poecie. "Będzie można na niej zobaczyć wybór materiałów pochodzących z obszernego archiwum przekazanego Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich, obejmującego nie tylko bezcenne rękopisy, ale także dokumenty i przedmioty codziennego użytku oraz imponujący księgozbiór. W gablotach znajdą się też scenariusze filmowe, które współtworzył Różewicz, jego zeszyty szkolne, świadczące o plastycznym talencie, debiut z gazetki szkolnej ("Do moich wielbicieli"), listy od fanów, kolaże od Wisławy Szymborskiej, polemiczne wiersze Czesława Miłosza, słowa zachęty dla młodego poety od Juliana Przybosia, pasterskie napomnienie od prymasa Stefana Wyszyńskiego i podziękowanie za zorganizowanie okularów od Leopolda Staffa" - zapowiadają organizatorzy z Zakładu im. Ossolińskich (Muzeum Pana Tadeusza jest częścią Ossolineum).
Organizatorzy ekspozycji podkreślają, że wystawa poświęcona Różewiczowi "stanowi pomost między częścią literacką a historyczną Muzeum Pana Tadeusza, czyli prezentacją Rękopisu Pana Tadeusza oraz kontekstów Mickiewiczowskiej epopei i ekspozycją Misja: Polska". "Opowiada o bohaterze XX wieku, przedstawicielu pokolenia Kolumbów, który tak jak Jan Nowak-Jeziorański i Władysław Bartoszewski walczył z bronią w ręku w II wojnie światowej, ale po jej zakończeniu stronił od polityki. Chciał stać się głosem anonimowego człowieka, będąc jednocześnie wnikliwym obserwatorem i komentatorem rzeczywistości oraz wybitnym poetą" - zaznaczono.
"Stara kobieta wysiaduje" Tadeusza Różewicza w reżyserii Grzegorza Brala to najnowsza premiera Teatru Polskiego we Wrocławiu. Ma ona być kulminacją obchodów Roku Różewicza na tej scenie. Dyrektor artystyczny teatru Jan Szurmiej podkreślił, że realizowany przez Grzegorza Brala dramat jest pełen metafor. "Ten spektakl zawsze będzie aktualny, a zwłaszcza w naszych czasach. Wielkie śmietnisko, jakie cywilizacja nam funduje, i skutki, które mogą okazać się tragiczne dla ludzkości, są zawarte w wizji Różewicza" – mówił.
W Roku Różewicza nie zabraknie też nowości książkowych. Ossolineum ma w jesiennych planach premierę "Wyboru prozy" pisarza w opracowaniu prof. Wojciecha Browarnego z Uniwersytetu Wrocławskiego.
W listopadzie ukaże się książka "Braterstwo poezji. Korespondencja, wiersze i inne dialogi 1947–2013”, dokumentująca ponad 50 lat korespondencji Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. To wspólny projekt Wydawnictwa Literackiego i wydawnictwa Warstwy zbierający korespondencję poetów oraz wybór ich wierszy, esejów, rozmów, zapisków intymnych i innych utworów, w których obaj wybitni twórcy wypowiadali się o sobie nawzajem, w tym teksty - także wiersze - dotąd niepublikowane. "Wiele z tych materiałów rzuca całkowicie nowe światło na utrwalony w powszechnej świadomości obraz ich relacji, przełamując monopol odczytań eksponujących często przede wszystkim antagonizmy. Dzięki temu o wiele głębiej jesteśmy w stanie wniknąć w istotę ich przyjaznych sporów, w istotę ich poezji" - zapowiadają wydawcy. Materiały składające się na książkę zebrał, scalił i opracował Emil Pasierski, całość wstępem opatrzył Andrzej Franaszek.
4 października ukazał się album "Kartoteka. Fotograficzna podróż z Różewiczem" (wydawnictwo Warstwy/ Wrocławski Dom Literatury) prezentujący wyjątkowe fotografie autorstwa Adama Hawałeja, który towarzyszył próbom zespołu teatralnego przygotowującego się do premiery "Kartoteki rozrzuconej" w Teatrze Polskim we Wrocławiu. "Poznajemy nową twarz Tadeusza Różewicza – nie tylko poety, pisarza i dramaturga, ale także reżysera, wcielającego swoje literacko-teatralne koncepcje w sceniczne życie" - piszą wydawcy, którzy na grudzień przygotowują publikację książki "W drodze. Literacki przewodnik po Wrocławiu śladami Tadeusza Różewicza". To publikacja pod redakcją Wojciecha Browarnego. Przewodnik przedstawia miejsca w dziełach i biografii poety związane z przestrzenią, instytucjami oraz znakami krajobrazu (realnego i symbolicznego) miasta. Stronę graficzną publikacji stanowią fotografie, rysunki poety oraz mapka z punktami topograficznymi, po których wiodą "przechadzki".