„Dzieci i ryby”, w reż. Przemysława Jaszczaka, Koprodukcja Teatru Pinokio w Łodzi i Teatru Lalek Arlekin im. Henryka Ryla w Łodzi w ramach Dotknij Teatru 2022. Pisze Klaudia Stępień-Kowalik.

fot HaWa

W łódzkich teatrach dla dzieci i młodzieży coraz częściej omawiane są problemy bohaterów zmagających się ze swoją tożsamością, seksualnością czy brakiem zrozumienia. Tym bardziej ważne jest, by prezentować również problemy dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami, jak i tych krzywdzonych, niedostrzeganych i odrzucanych. Przedstawieniem próbującym ująć powyższe kwestie są Dzieci i ryby – opowieść o tym, że bohaterowie boją się ośmieszenia i odrzucenia przez kolegów lub doświadczają oziębłości i przemocy ze strony rodziców. A w konsekwencji wycofują się ze świata.

Ten niezwykle interesujący spektakl powstał w koprodukcji Teatru Arlekin i Teatru Pinokio w ramach akcji Dotknij Teatru 2022, organizowanej przez Akademicki Ośrodek Inicjatyw Artystycznych. Został wyreżyserowany przez Przemysława Jaszczaka na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z Magdą Żarnecką. Twórcy skupili uwagę na zagadnieniu łamania praw dzieci i młodzieży. Postanowili porozmawiać z widzami o tożsamości społecznej dziecka, emocjonalnym charakterze więzi rodzinnych, o potrzebie bycia razem w trudnych momentach, wierności własnym przekonaniom i poczuciu odpowiedzialności za swoje czyny.

Przed spektaklem odbył się warsztat problemowy, podczas którego edukatorki: Marta Magalska (Teatr Pinokio) i Justyna Rogowska (Teatr Arlekin) rozmawiały z publicznością. Dzieci i dorośli wspólnie opracowali Kartę POP – Praw, Oczekiwań i Potrzeb. Na tablicy wypisano najważniejsze prawa dziecka, zaczynając od tych najbardziej oczywistych, w tym prawa do opieki zdrowotnej, edukacji, bezpieczeństwa, by następnie skoncentrować uwagę na tych najbardziej skomplikowanych – prawie do własnego zdania, bycia kochanym, posiadania wymyślonego przyjaciela. Tak przygotowani widzowie mogli zanurzyć się w świat przedstawiony na scenie.

Głównymi bohaterami Dzieci i ryby są Noko, Aria i Emil – osamotnione dzieci, pragnące miłości, czułości i zrozumienia ze strony rodziców i rówieśników. Noko stara się pojąć istotę przyjaźni i podkreśla, jak ważne jest dla niej posiadanie przyjaciela, któremu mogłaby się zwierzyć. Zadaje wiele pytań Morzu, Słońcu i Rybom, które mimo usilnych starań nie potrafią na nie odpowiedzieć. Księżniczka Aria próbuje osiągnąć doskonałość narzucaną jej przez dorosłych, zatracając przy tym własne pragnienia i marzenia. Emil, smutny, zaniedbany i samotny chłopiec, doświadcza przemocy ze strony ojca.

Spektakl ma formę kolażu. Historie postaci wzajemnie się przeplatają, przedstawiane są etapami, aby widzowie byli świadkami zewnętrznej i wewnętrznej przemiany bohaterów, która dokonuje się nie tylko dzięki ich samodzielnym decyzjom, ale również dzięki wskazówkom innym postaci. Motywują one Noko, Arię i Emila do podjęcia stanowczych kroków. Bohaterowie odnoszą się do przysłowia „dzieci i ryby głosu nie mają”, aby powiedzieć głośno o tym, co jest pomijane i lekceważone przez dorosłych. Ze smutkiem stwierdzają, że nie mogą nic zrobić.

Uwaga widzów zostaje przeniesiona z żywych aktorów na animowane przez nich lalki stolikowe, które ożywają, poruszana za pomocą dołączonych do ich głów i pleców kołeczków. Przemysław Jaszczak stworzył spektakl, który czerpie z wielu form teatralnych. Posłużył się iluzją czarnego teatru. Aktorzy, ubrani w ciemne kostiumy zasłaniające ich twarze, dłonie i sylwetki, na scenie stają się niewidzialni.

Aby wywołać w widzu refleksję na temat inności, twórcy zdecydowali się na przygotowanie lalek o nienaturalnym wyglądzie. Noko i Emil mają wielkie głowy i oczy oraz nienaturalny kolor skóry. Przezroczysta Aria (z widoczną jedynie połyskującą koroną) wraz z podejmowaniem kolejnych śmiałych decyzji odzyskuje swój wygląd na oczach widowni, otrzymując najpierw nogi, sukienkę, a na końcu głowę. Lalki i kolorowe rekwizyty to zasługa Aleksandry Starzyńskiej. Ważną rolę w tworzeniu nastroju widowiska odgrywa oprawa muzyczna przygotowana przez Urszulę Chrzanowską. Muzyka nie tylko buduje dramaturgię spektaklu, podkreślając wrażenie obezwładniającej bezradności i zmęczenia bohaterów, ale zapowiada też kolejne wydarzenia.

W przedstawieniu grają razem aktorzy Teatru Pinokio i Teatru Arlekin, świetnie radząc sobie z trudnym zadaniem wcielania się w kilka różnych ról bohaterów o pozytywnym i negatywnym usposobieniu. Spektakl stanowi niepowtarzalną okazję dla dzieci i dorosłych, aby spróbować zmierzyć się z lękami, smutkami i troskami. Przewodni temat Dotknij Teatru 2022 „Nadzieja?” wpisuje się w podejmowaną tu problematykę praw dziecka do bycia traktowanym z godnością i zrozumieniem. Główni bohaterowie mają wielkie nadzieje na poprawienie swojej sytuacji życiowej – nie będą już odrzucanymi, niekochanymi dziećmi, ale pełnowartościowymi rozmówcami i partnerami dorosłych, którzy winni być ich przewodnikami i opiekunami.

***

Recenzja ukazała się również drukiem w majowym wydaniu Kalejdoskopu.