Do kogo należy Teatr w Kielcach? Ciąg dalszy sporu

Kto przejmie Teatr Żeromskiego? W Kielcach trwa ostry spór między samorządem a MKiDN, a instytucja działa mimo impasu. Stawką jest przyszłość i status jednej z najważniejszych scen w kraju.

fot. mat. teatru

Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach od wielu miesięcy znajduje się w skomplikowanej sytuacji administracyjnej i politycznej. Wokół instytucji toczą się równolegle postępowania sądowe, spór kompetencyjny pomiędzy Województwem Świętokrzyskim a Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także rozmowy z kierownictwem i pracownikami teatru. Choć formalny impas trwa, teatr funkcjonuje: właśnie zatrudniono nowego dramaturga, a instytucja prowadzi działalność repertuarową, edukacyjną i programową oraz przygotowuje kolejne premiery.

1. Stanowisko Urzędu Marszałkowskiego: stabilne finansowanie i brak dialogu ze strony MKiDN

W odpowiedzi na pytania redakcji Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego podkreśla, że finansowanie Teatru Żeromskiego jest stabilne i stanowi dla samorządu priorytet:
„UMWŚ, jako główny organizator, zapewniał dotychczas i zapewniać będzie w dalszym ciągu instytucjom kultury środki niezbędne do prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu.”

W 2025 roku teatr otrzymał: 10 760 378,00 zł dotacji podmiotowej, 900 000,00 zł na 7. Kielecki Międzynarodowy Festiwal Teatralny, 270 405,00 zł dotacji inwestycyjnej oraz z MKiDN dodatkowo 3 753 000,00 zł.

Jednocześnie urząd podkreśla kluczową kwestię finansową:
„Województwo Świętokrzyskie jest jedynym województwem w Polsce, które w ciągu 2025 r. nie zmniejszyło dotacji podmiotowej żadnej z podległych instytucji kultury. (…) W 2026 r. Województwo otrzyma 39 mln zł mniej z budżetu państwa, co ma ogromny wpływ na kondycję finansową regionu. Pomimo tej bardzo trudnej sytuacji finansowej Zarząd wzbrania się przed przyjęciem rozwiązania innych województw, jakim jest zmniejszanie dotacji podmiotowych instytucji kultury w trakcie roku.”

Nie chodzi jednak wyłącznie o kwestie finansowe. UMWŚ wskazuje również:
„W czerwcu 2025 r. Zarząd dopominał się od odchodzącego dyrektora M. Kotańskiego, aby powołał pełnomocnika lub zatrudnił kogoś na stanowisko zastępcy dyrektora, na którym od miesięcy był wakat. Dzięki interwencji Zarządu poprzedni dyrektor zdecydował się powołać pełnomocnika, gdyż bez tego instytucji groziło zamknięcie.”

Oraz:
„Województwo stara się wejść w dialog ze współorganizatorem, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jednak Ministerstwo po wstępnych rozmowach zamknęło się na dialog i nie dopuszcza żadnych rozmów na ten temat. (…) Zamiast rozwiązań dobrych dla teatru wybrano drogę sądowych nacisków na Województwo Świętokrzyskie.”

Zaznaczono także, że w budżecie na 2026 rok zaplanowano środki na 8. odsłonę Kieleckiego Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego. Problem ma więc charakter ustrojowy, a nie finansowy. W tym kontekście pojawia się jedna z najważniejszych deklaracji Urzędu Marszałkowskiego. Zapytany o to, czy w Teatrze występuje „pat instytucjonalny”, urząd odpowiada:
„Nie ma mowy o ‘pacie instytucjonalnym’, gdyż Zarząd Województwa deklaruje pełną gotowość współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jest gotowy do podejmowania wspólnych działań na rzecz dobra Województwa Świętokrzyskiego.”
Wskazano również, że przez ostatnie miesiące kierowano do resortu liczne propozycje spotkań, które – jak czytamy – były konsekwentnie odrzucane.

2. Praca teatru dziś: działalność pełnoprawna mimo impasu

Pełnomocniczka teatru, Luiza Buras-Sokół, podkreśla:
„Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, choć od ponad pół roku znajduje się w trudnej sytuacji administracyjnej, funkcjonuje na wszystkich polach ujętych w statucie instytucji. (…) Ustępując z funkcji dyrektora, Michał Kotański powierzył funkcję pełnomocniczki teatru Luizie Buras-Sokół i to ona, wraz z nowozatrudnionym na stanowisku dramaturga Wojtkiem Zrałkiem-Kossakowskim, odpowiedzialna jest za linię programową kieleckiej sceny dramatycznej.”

Dalej:
„Bieżący repertuar planowany jest na kilka miesięcy do przodu (obejmuje nie tylko prezentacje spektakli, ale również działania okołoteatralne i edukacyjne). Poczyniono również plany dotyczące bieżącego sezonu teatralnego. 29 listopada odbędzie się premiera spektaklu Potok. Ćwiczenia ze wspólnoty Jolanty Janiczak i Wiktora Rubina. Do końca sezonu zaplanowano trzy kolejne premiery, a 3 grudnia rozpoczną się próby do przedstawienia w reżyserii Radosława Rychcika.”

O przyszłym sezonie:
„Sezon 2026/2027 obejmował będzie pięć premier, co jest liczbą adekwatną do budżetu, liczebności zespołu i skali teatru. W planach jest m.in. wystawienie tekstu klasycznego i spektaklu opartego na współczesnej polskiej powieści.”

O publiczności:
„W ciągu roku, od 25 listopada 2024 roku do tego momentu, instytucję odwiedziło 74 018 osób.”

Te liczby wybrzmiewają szczególnie mocno na tle ostatnich trudności. Teatr ma za sobą największą inwestycję w swojej historii – remont siedziby kosztujący ok. 170 milionów złotych, rozpoczęty w lutym 2021 i zakończony w 2024 roku. Teatr wrócił do odnowionej siedziby we wrześniu 2024 roku. Inwestycję sfinansowano ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego, funduszy EOG, MKiDN oraz samorządu województwa. Modernizacja uczyniła budynek jedną z najważniejszych realizacji architektonicznych w regionie, co potwierdzają wyróżnienia: nominacja do Nagrody Architektonicznej Unii Europejskiej – Mies van der Rohe Awards 2026, Nagroda Złoty Kompas 2025 w kategorii rewitalizacja oraz nominacja do nagrody Życie w Architekturze 2025.

3. Propozycja MKiDN: w Kielcach teatr narodowy od 1 stycznia 2026 r.

Podczas XXI sesji sejmiku wiceminister kultury Marek Krawczyk powiedział:
„Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego za absolutnie kwestię nadrzędną uważa właściwe funkcjonowanie teatru w Kielcach i dostęp do kultury dla mieszkańców regionu. (…) W tym duchu Pani Marta Cienkowska przedstawiła propozycję przejęcia całości teatru przez ministerstwo, tworząc jedną ze scen Teatru Narodowego. (…) Najważniejszym elementem tej propozycji jest przejęcie w całości finansowania teatru. Ta oferta może zostać zrealizowana od 1 stycznia 2026 roku.”

Wiceminister dodał:
„Status teatru narodowego to wielki prestiż (…), szersze zainteresowanie widzów (…), łatwiejsza współpraca z partnerami (…) i dostęp do repertuaru innych teatrów narodowych.”
Zadeklarował również:
„Ministerstwo nie wpływa na repertuar. Jest to wyłącznie kompetencja dyrektora.”

W wystąpieniu nie odniesiono się jednak do kwestii zwrotu nakładów poniesionych przez województwo i mieszkańców Kielc – ok. 170 mln zł zainwestowanych w modernizację siedziby teatru.

4. Głos marszałek Renaty Janik: „to nie jest budka z lodami”

Marszałek Renata Janik podczas tej samej sesji powiedziała:
„To dzięki ogromnym staraniom pana marszałka Bętkowskiego (…) i parlamentarzystów udało się pozyskać ponad 60 milionów złotych z budżetu państwa na remont tego teatru. To była ogromna praca i ogromne środki. Mieszkańcy województwa zainwestowali w ten teatr.”

O sposobie komunikacji ze strony MKiDN:
„Najpierw była konferencja w Warszawie. Później media pytały, czy dostaliśmy propozycję. Dopiero po dwóch godzinach przyszło lakoniczne pismo, z którego niewiele wynikało poza tym, że chcecie Państwo przejąć naszą instytucję kultury. Jakby to była budka z lodami.”

I dalej:
„Proszę o konkretne warunki przejęcia. Do dziś ich nie otrzymaliśmy. Nie mogę wydać rekomendacji radnym w sprawie tak poważnej decyzji, skoro Państwo nie przedstawiliście żadnych szczegółów.”

Podsumowanie

Dyskusja wokół przyszłości teatru toczy się więc na wielu poziomach. Na poziomie administracyjnym mamy spór kompetencyjny między organizatorami i brak decyzji, które pozwoliłyby instytucji przejść do dalszego etapu. Na poziomie infrastrukturalnym i symbolicznym mamy instytucję, która po wieloletniej inwestycji, po znaczących wyróżnieniach i po powrocie do zmodernizowanej siedziby powinna wejść w okres stabilizacji i programowego rozwoju.

Propozycja przejęcia Teatru im. Stefana Żeromskiego przez Ministerstwo Kultury wydaje się inicjatywą ambitną i potencjalnie korzystną dla instytucji. Jednak – jak to zwykle bywa – diabeł tkwi w szczegółach. A tych szczegółów po prostu nie ma. Samorząd województwa podkreśla, że w remont i modernizację teatru mieszkańcy regionu zainwestowali dziesiątki milionów złotych. Budynek jest majątkiem publicznym, a przekazanie go bez jasnych, udokumentowanych warunków wymaga wyjątkowej rozwagi.

Jednocześnie rzeczywistość polskiego teatru jest znacznie szersza niż Kielce. Według danych GUS w Polsce działa blisko 200 teatrów i instytucji muzycznych, z których wiele zmaga się z trudnościami finansowymi, organizacyjnymi lub remontowymi. W odpowiedzi na narastające obciążenia Ministerstwo Kultury w ostatnich latach coraz intensywniej angażuje się we współprowadzenie instytucji teatralnych i muzycznych. Od 2020 roku obserwujemy wyraźny wzrost liczby scen, które resort bierze pod swoje skrzydła. Najpierw dotyczyło to dużych instytucji o znaczeniu ponadregionalnym: Teatru Wielkiego w Łodzi (2020), Teatru Muzycznego w Poznaniu (2022) czy Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie (2023).

Z czasem katalog współprowadzonych instytucji zaczął się poszerzać także o teatry lalkowe — trudne finansowo i często niedoinwestowane. W ostatnich latach do tej grupy dołączyły m.in. Teatr Dzieci Zagłębia w Będzinie (2018), Teatr Lalki i Aktora w Łomży (2023), Teatr Pinokio w Łodzi (2023) i Teatr Lalki Tęcza w Słupsku (2023). W 2023 roku powołano również Teatr Klasyki Polskiej, a na początku 2025 roku lista współprowadzonych instytucji powiększyła się o Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

To pokazuje wyraźny trend: ministerstwo zwiększa swoją obecność w polu instytucji teatralnych. Trend ten jest znaczący, ale nie zmienia kluczowego faktu — wciąż nie mamy w Polsce systemowej polityki dotyczącej instytucji teatralnych i muzycznych. Współprowadzenia pozostają narzędziem punktowym, stosowanym ad hoc, zależnym od decyzji kolejnych ministrów.

W tym kontekście propozycja przejęcia kieleckiego teatru jest wyrazistym gestem, ale nie rozwiązuje problemu systemowego. Dlatego decyzja, którą podejmie sejmik województwa świętokrzyskiego, musi być poprzedzona rzetelną analizą, pełną dokumentacją i jasnymi gwarancjami — finansowymi, majątkowymi i ustrojowymi. Teatr Żeromskiego potrzebuje stabilności: nie deklaracji, lecz precyzyjnych, spisanych ustaleń. Dopiero wtedy będzie mógł w pełni wykorzystać swój potencjał: zmodernizowaną infrastrukturę, aktywny zespół i silne wsparcie publiczności.