Sieci, algorytmy, sztuczna inteligencja i tolkienowskie palantíry – to główne wątki drugiej edycji biennale, zatytułowanej Widzące kamienie i przestrzenie poza Doliną.
Felix Lenz, Angela Neubauer, Eszter Zwickl, _T he Cleanroom Paradox”, 2021. Fot. FelixLenz.
Jeszcze do niedawna narracje o technologiach czerpały z progresywnego słownika, a wyobraźnię polityczną cyfrowych twórców, ale także użytkowników technologii, organizowały idee zmiany społecznej, postępu i budowania międzyludzkich relacji. Od kilkunastu lat Dolina Krzemowa przeistacza się jednak w reakcyjny ośrodek hołdujący ultrakonserwatywnym wartościom. Cyfrowe technologie coraz rzadziej służą emancypacji, a coraz częściej stają się narzędziem dominacji. Wolność kreacji zastąpiła inwigilacja. W rezultacie mamy do czynienia z paradoksem: nowoczesne, zaawansowane technologicznie przedsiębiorstwa wspierają wsteczne ideologie. Odsłania się dziś to, co wcześniej było ukryte za postępowym przekazem. Coraz częściej widzimy, że technologie cyfrowe stają się najważniejszym polem bitwy o naszą przyszłość. Jakie są główne osie tego konfliktu? Gdzie szukać alternatyw wobec cyfrowego autorytaryzmu? Na te pytania poszukamy odpowiedzi podczas Biennale Warszawa 2022.
Świat fantasy łączy ze światem technologii cyfrowych więcej, niż nam się wydaje. Stworzone przez elfy widzące kamienie – tolkienowskie palantíry – stały się inspiracją dla Petera Thiela, do nazwania swojej firmy, zajmującej się zaawansowaną analityką Big Data, właśnie Palantir Technologies. Przez wiele lat służyła ona celom wywiadowczym i wojskowym, pracując na rzecz agencji rządowych Stanów Zjednoczonych oraz krajów Zachodu, udostępniając platformę analityczną Gotham. Jednym z celów ujętych w strategii przedsiębiorstwa jest obrona interesów świata zachodniego, a tolkienowskie hasło Save the Shire pojawia się na koszulkach pracowników i w wystroju biur firmy. The Shire, zieloną krainą hobbitów – równocześnie idylliczną i konserwatywną, pozostającą w niezmienionym kształcie od wieków – jest oczywiście Zachód. O ile w latach 60. i 70. XX wieku dyskusja o technologiach toczyła się w ramach progresywnego i utopijnego porządku sci-fi, o tyle dzisiaj wyobraźnię twórców technologii z Doliny Krzemowej przenikają obrazy i metafory fantasy. Jak doszło do tego przesunięcia?
Nawiązując do historii Palantiru, łatwo wskazać na ideologiczny zwrot w Dolinie Krzemowej. Za pomocą „widzących kamieni” można też dostrzec niewidoczne elementy splotu technologii i kapitału. Choć metafory opisujące Internet sugerują jego ulotność, niewidzialna fabryka algorytmów ma zupełnie materialne podstawy i infrastrukturę. Składają się na nią kable biegnące po dnie oceanu, wielkie centra przetwarzania danych, satelity oraz maszty przesyłowe, które kształtują współczesną geopolitykę, często wzmacniając dawne relacje kolonialne. Pozorna abstrakcja cyfrowej rzeczywistości opiera się nie tylko na wykorzystywaniu surowców naturalnych potrzebnych do produkcji urządzeń elektronicznych, ale również na eksploatacji naszej pracy i nas samych – naszych emocji, świadomości i nieświadomości, które gromadzone są w postaci danych w wielkich bazach. Odczytująca je sztuczna inteligencja stwarza wrażenie neutralności swoich ocen, a jednocześnie odrzuca wszystko, co nienormatywne.
W jaki sposób przekroczyć ten konserwatywny model cyfrowy?
Czy algorytmy są w stanie uwzględnić te przejawy człowieczeństwa, które nie poddają się behawioralnym obliczeniom?
Dlaczego sztuczna inteligencja potrafi tylko brać, nigdy zaś nie daje nic od siebie?
Podobne pytania zadają sobie artystki i artyści zaproszeni do udziału w Biennale Warszawa 2022.
Obok prac krytycznych pokazujących, jak granice wolności wytyczane są przez technologicznych gigantów, podczas biennale pojawią się również projekty nakierowane na przyszłość i proponujące inne sposoby zarządzania siecią i światem. Zaprezentowane zostaną urządzenia umożliwiające różne formy oporu, jak na przykład klawiatura, dająca dostęp do sieci w miejscach, gdzie państwo stosuje blokady Internetu. Na wystawie znajda się prace artystów i badaczy, którzy wykorzystują własne, zaawansowane algorytmy i oprogramowania, budują systemy kodowania informacji w DNA roślin oraz tworzą prototypy pozwalające zaburzać działanie systemów inwigilacji.
W wystawie oraz zintegrowanym z nią programie publicznym wezmą udział artystki i artyści z całego świata, badacze, projektantki, naukowcy i aktywistki, a także polskie i międzynarodowe instytucje, organizacje oraz przedstawiciele nieformalnych i formalnych inicjatyw. Druga edycja Biennale Warszawa odbędzie się w czerwcu i lipcu 2022 roku.
Organizator: Biennale Warszawa, Instytucja Kultury m.st. Warszawa
Zespół kuratorski: Paweł Wodziński, Bartosz Frąckowiak, Anna Galas-Kosil
Identyfikacja wizualna: Jakub de Barbaro
Architektura: CENTRALA (Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis)
Produkcja: Marta Michalak, Ela Petruk, Ewa Kozik
PR i komunikacja: Agnieszka Tiutiunik, Magdalena Jankowska, Przemek Rydzewski
Partnerzy medialni: „Przekrój”, „Tygodnik Powszechny”, „Szum”, „Notes na 6 Tygodni”, „Le Monde diplomatique”, Going, TOK FM