Szmul Abo to człowiek, który urodził się z pamięcią Raju - mówi PAP Damian Neć, reżyser „Dus buch fyn Gan Ejdn. Di wunderleche lebns baszrajbung fyn Szmuel Abo Aberwo / Księga Raju, czyli przedziwne żywota opisanie Szmula Abo Aberwo”. Prapremiera na scenie gościnnej Teatru Żydowskiego - w piątek.
fot. mat. teatru
"Ten spektakl opowiada o żydowskim pisarzu i poecie Icyku Mangerze. O tym, jak zakrywał swój świat, co wytwarzał, do jakich światów uciekał, za czym tęsknił" - wyjaśnił reżyser.
"Baśń jako gatunek jest podstawą kreowania świata scenicznego naszego przedstawienia. Podążając za myślą Mangera, zdarzenia fantastyczne, które ściśle wynikają z tradycji żydowskiej, np. wątek Dawida i Bat Szewy, Praojców, Adama i Ewy, Anioła Śmierci, odsłaniać będą uniwersalną prawdę o człowieku, jego marzeniach i rozterkach, miłości i rywalizacji" - powiedział Damian Josef Neć, dodając, iż napisana przez Mangera w 1939 r. powieść "na stałe weszła do kanonu literatury jidysz i opowiada o tęsknocie za miejscem utraconym".
"Gdy budowaliśmy ten jego świat na scenie - dla mnie bardzo ważne było pytanie, czy Raj jest warty tego, by o nim marzyć i co oznacza ten Mangerowski Raj. Czy on rzeczywiście jest miłym miejscem, czy może okazuje się, iż jest coraz gorszy, a ludzie w nim są tak samo nieszczęśliwi, jak na ziemi" - tłumaczył artysta.
Zwrócił uwagę, że "w swojej powieści Manger wykreował niesamowitą rzecz, bo opisał Raj, który jest podzielony granicami". "Tu jest Raj gojów, który Manger przedstawił jako Raj prawosławny, jest Raj muzułmański i Raj żydowski. One graniczą z sobą, ale są sobie obce" - mówił. "Dlatego ten Raj Mangera stanowi soczewkę, przez którą ogląda całe społeczeństwo" - wyjaśnił.
Reżyser i autor adaptacji zaznaczył, że "Dus buch fyn Gan Ejdn. Di wunderleche lebns baszrajbung fyn Szmuel Abo Aberwo / Księga Raju, czyli przedziwne żywota opisanie Szmula Abo Aberwo" to jedyna powieść Mangera, która ukazała się w 1939 r. "Wiemy, że miały powstać trzy części przygód Szmula Abo, ale nie dokończył tego przedsięwzięcia" - mówił. "Ta pierwsza część też się urywa. Dlatego de facto obserwujemy pewien szkic literacki Mangera" - ocenił.
"Nasze przedstawienie nie ma puenty, bo Manger sam nie miał rozwiązań - w tym sensie, że był uwięziony w swojej poezji, w ucieczkowości po Holokauście, w tęsknocie do swojego świata" - mówił. "Myślę, że dlatego on nigdy nie wrócił do swojej trylogii. Bo to dla niego było zbyt bolesne, bo musiałby powrócić do opisywania sztetlu" - powiedział. "Pisał już tylko wiersze" - wyjaśnił Neć, dodając, że "Manger jest wciąż z nami, ale urwany - zawieszony".
"Jest to biografia tragiczna. Wielki, niedoceniony artysta z problemem alkoholowym, który stał się ofiara XX wieku" - podkreślił.
Zaznaczył, że "tytułowa postać Szmula Abo Aberwo to człowiek, który urodził się z pamięcią Raju". "Punktem wyjścia dla tej powieści był dla Mangera midrasz, który mówi o tym, że przed narodzinami człowiek w Raju zna całą Torę, poznał wszelkie nauki i przed zejściem na ziemię dostaje prztyczka w nos - stąd mamy to wgłębienie pod nosem - który powoduje, że zapominamy wszystko, co poznaliśmy przed urodzeniem" - mówił. "Cała akcja w przedstawieniu polega na tym, iż Szmul Abo pamięta i opowiada. Obserwujemy, jak ludzie na ziemi reagują na jego relacje o Raju, który w zasadzie nie różni się niczym od tego, co znają ze swojego życia" - wyjaśnił reżyser.
"W spektaklu szukam podobieństwa między Mangerem i Szmulem Abo - momentu, w którym pisarz przegląda się w głównej postaci swojej powieści. Gram tym, co jest marzeniem Mangera, co jest jego ucieczką" - mówił. "A kiedy ten jego świat, nawet wykreowany, zaczyna się przeciw niemu buntować - pokazuję, do czego to prowadzi" - tłumaczył.
W spektaklu ważną rolę odgrywać będzie scenografia, którą zaprojektował Zbigniew Libera. "Ona nawiązywać będzie do przestrzeni rozległych dóbr Króla Dawida, szeroko opisywanych w powieści" - wyjaśnił Neć.
Projekcje wideo w technice 3D będą w przedstawieniu ilustrować zjawiska fantastyczne. "Na projekcjach widzowie zobaczą np. płonące drzewo poznania dobra i zła. Postanowiliśmy je podpalić w tym Raju, żeby nie było takim zwykłym drzewkiem" - mówił. "W spektaklu pojawią się liczne projekcje, które zaprojektowali Maciej Czuchryta i Patrycja Superczyńska. Będzie też np. rajski las, pałac Króla Dawida" - powiedział. "Te wirtualne przestrzenie de facto będą widzom ukazywać rozmaite miejsca zdarzeń i gry. W projekcjach zostały wygenerowane wszystkie światy, które Manger opisał" - wyjaśnił reżyser.
Neć podkreślił, że Sławomir Kupczak napisał nowe aranżacje do wierszy Mangera zawartych w powieści. "To było zadanie karkołomne, ale udało mu się to. Mamy muzykę wykonywaną na żywo przez aktorów, którzy w pewnym momencie spektaklu staną się anielskim chórem" - zwrócił uwagę. "To będzie prawykonanie prawykonań wszelkich" - dodał.
Wyjaśnił, że w przedstawieniu będzie bardzo dużo muzyki. "Ona ma swoją wewnętrzną dramaturgię, do każdej postaci jest przypisana odpowiednia ścieżka dźwiękowa, która nadaje temu światu albo dynamiki, albo go spowalnia. Jest osobnym bytem" - tłumaczył. "Fonosfera w tym spektaklu - tak samo jak sfera wizualna - są osobnymi bohaterami na scenie" - ocenił.
"W pierwszym polskim wystawieniu Dus buch fyn Gan Ejdn / Księgi Raju w jidysz zależeć nam będzie na wydobyciu piękna Mangerowskiego stylu oraz wykreowaniu makrokosmosu, który umożliwi widzom zgłębienie uniwersalnego, ale nieznanego szerszej publiczności świata Mangera" - podkreślił reżyser.
"Księga Raju jest jak piękny sen. Manger we właściwym sobie stylu łączy humor, polski folklor oraz wątki z Tanachu i Kabały, a także wplata motywy ze swojej wcześniejszej twórczości" - czytamy w zapowiedzi spektaklu.
Adaptacja, dramaturgia i reżyseria - Damian Josef Neć. Scenografia - Zbigniew Libera. Kostiumy zaprojektował Konrad Parol. Muzyka i aranżacje - Sławomir Kupczak. Choreografię opracował Szymon Dobosik. Za wizualizacje i projekcje oraz reżyserię światła odpowiada Maciej Czuchryta. Produkcja środowiska wirtualnego - Patrycja Superczyńska. Transliteracja scenariusza, konsultacje językowe - Aleksandra Król. Konsultacje językowe - Barbara Szeliga (jidysz) i Piotr Siwek (język rosyjski).
Występują: Jerzy Walczak (Icyk Manger), Piotr Chomik (Szmul Abo Aberwo), Henryk Rajfer (Król Dawid/ Fajwel), Marek Węglarski (Święty Piotr/ Abraham), Joanna Przybyłowska (Ewa), Barbara Szeliga (Gwiazda), Ernestyna Winnicka (Matka/ Bat Szewa), Ewa Tucholska (Perele), Marcin Błaszak (Anioł Śmierci/ Szymon Ber), Piotr Sierecki (Adam/Izaak), Piotr Siwek (Dymitr/Jakub), Daniel Antoniewicz (Szczylek), Ewa Dąbrowska (Genedł/ Rachela Auerbach), Joanna Rzączyńska (Berl), Małgorzata Trybalska (Siomka), Monika Chrząstowska (Perele/ Genia Nadir-Manger), Adrianna Dorociak (Miriam/ Szulamis) i Adrianna Kieś (Panna młoda/ Aniela).
Prapremiera w jidysz - 3 lutego o godz. 19 na scenie gościnnej Teatru Żydowskiego w Klubie Dowództwa Garnizonu Warszawa. Kolejne przedstawienia - 4 i 5 lutego.
Na każdym spektaklu będzie dostępne tłumaczenie na język polski.