- Ciągły namysł nad kształtem organizacji, finansowania, warunków pracy oraz sukcesywne wdrażanie rozwiązań systemowych stały się niezbędne, by stawić czoło rzeczywistości w pandemii i po niej - podkreślali zgodnie członkowie Zespołu Eksperckiego ds. sytuacji teatrów podczas piątkowej (23.10) konferencji. Głównymi tematami rozmów były aktualne i najważniejsze wyzwania dotyczące organizacji życia teatralnego w Polsce - zarówno pod względem epidemicznym, finansowym jak i ustrojowym. Zespół, działający przy Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, przedstawił efekty dotychczasowych prac i plany na najbliższe miesiące. Eksperci odpowiadali też na pytania osób uczestniczących w konferencji online.
mat. Instytutu Teatralnego
Głównym zadaniem Zespołu Eksperckiego ds. sytuacji teatrów w czasie pandemii COVID-19 było wypracowanie konkretnych rozwiązań prawnych, mających chronić osoby związane zawodowo ze sceną oraz instytucje i organizacje artystyczne przed negatywnymi skutkami funkcjonowania w sytuacji zagrożenia epidemicznego. W prace Zespołu zaangażowali się praktycy działający w różnych obszarach teatru, muzyki i tańca, przedstawiciele związków zawodowych oraz stowarzyszeń, a także organizatorzy życia teatralnego w Polsce.
Otwierając piątkową konferencję dyrektor Instytutu Teatralnego Elżbieta Wrotnowska-Gmyz wskazywała, jak istotne było i jest skuteczne wykorzystanie czasu pandemii na refleksję oraz zmiany potrzebne kulturze i jej twórcom. - Dziś zadajemy sobie pytania: kiedy to wszystko się skończy? Kiedy wrócimy do normalnego funkcjonowania? Ale jednocześnie chcemy, aby ten czas został przez nas wszystkich dobrze wykorzystany, żeby organizacja życia teatralnego stawała się lepsza - podkreślała.
Co po Funduszu?
Poprowadzony przez Olgę Sobkowicz (kierowniczkę Działu Organizacji Instytutu Teatralnego i koordynatorkę prac Zespołu Eksperckiego) panel finansowy, poświęcony został między innymi uruchomionemu 8 października Funduszowi Wsparcia Kultury, którego budżet wynosi 400 milionów złotych. Środki z FWK mają zrekompensować instytucjom artystycznym, organizacjom pozarządowym oraz przedsiębiorcom prowadzącym działalność kulturalną w obszarze teatru, muzyki lub tańca straty poniesione z powodu pandemii COVID-19 (w okresie od 12 marca do końca 2020). Na innowacyjność tego przedsięwzięcia uwagę zwróciła Hanna Trzeciak, zastępca dyrektora ds. finansowych i rozwoju Teatru Wielkiego Opery Narodowej: - Fundusz Wsparcia Kultury jest nowym instrumentem. Wymagał zaprogramowania od podstaw. Stworzyliśmy autorski, pionierski mechanizm, wypracowany przez cały Zespół, także z ogromnym wysiłkiem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytutu Teatralnego oraz Instytutu Muzyki i Tańca. Poświęcając każdą wolną chwilę pracowaliśmy nad tym projektem, wiedząc, że musimy zrobić wszystko, aby został on wprowadzony jak najszybciej.
W ocenie Agnieszki Komar-Morawskej, dyrektora Departamentu Narodowych Instytucji Kultury MKiDN, określenie "bezprecedensowego narzędzia” przysługuje również samemu Zespołowi Eksperckiemu. - Ta inicjatywa i energia ażeby zebrać przedstawicieli środowisk, instytucji, organizacji pozarządowych i wszystkich innych podmiotów, które są aktywne i których misja została przez epidemię zagrożona, zaproszenie również przedstawicieli Ministerstwa Kultury, to nie jest rzecz zwykła żeby takie fora funkcjonowały w formule współpracy - podkreślała. I dodała: - Chciałabym jako przedstawiciel Ministerstwa przekazać wyrazy podziwu i szacunku dla wszystkich ludzi kultury, którzy walczą z ogromną przeciwnością jaką w funkcjonowaniu świata kultury stał się koronawirus. Jako widz, jako odbiorca kultury, podziwiam odwagę i zdolność działania w tej trudnej sytuacji. Naszą rolą jest dopomóc i będziemy starali się tę rolę wypełnić.
Proces składania wniosków w ramach FWK zakończył się 21 października. W tej chwili dokumenty są poddawane ocenie merytorycznej. Ale równolegle z tymi pracami toczą się inne, zmierzające do przedstawienia konkretnych form pomocy dla kolejnych grup zawodowych wewnątrz teatralnej społeczności. Mowa tu między innymi o specjalnym "Funduszu na start", przeznaczonym dla młodych twórców, absolwentów szkół artystycznych. Zostanie on uruchomiony w Instytucie Teatralnym do końca tego roku. Powstaną także: ogólnopolski program rezydencji artystycznych (w pierwszym etapie będą to rezydencje online) oraz projekt grantowy dla teatrów niezależnych.
Odpowiedzialność i rozmowa przede wszystkim
Podczas panelu pandemicznego, moderowanego przez Andrzeja Hamerskiego (zastępcę dyrektora ds. administracyjnych Teatru Muzycznego w Poznaniu) eksperci omawiali obecną kondycję oraz wyzwania stojące przed teatrami i artystami w kontekście bezpieczeństwa sanitarnego. Uczestnicy panelu przyjrzeli się także obowiązującym wytycznym.
Paweł Abramczyk, dyrektor Departamentu Przeciwepidemicznego i Ochrony Sanitarnej Granic Głównego Inspektoratu Sanitarnego, szczegółowo omówił przesłanki uzasadniające ograniczenia w zakresie organizacji wydarzeń artystycznych. Ekspert GIS wyjaśniał także, dlaczego teatr postrzegany jest przez epidemiologów jako stosunkowo bezpieczne miejsce "spotkań grupowych" w kontekście transmisji wirusa SARS-CoV-2. Chodzi tu nie tylko o podejmowane w teatrach środki zaradcze. - Staramy się podchodzić do sprawy ("branżowych lockdownów") racjonalnie, w oparciu o analizę ryzyka dla danej dziedziny. Czym jest teatr i widz w teatrze, a czym jest spotkanie towarzyskie 20 osób nad Wisłą przy ognisku? Różnica jest zasadnicza. W teatrze, podobnie jak w samolocie, mamy grupę ludzi, którzy wykonują swój zawód oraz grupę, która - potocznie mówiąc - siedzi grzecznie w maseczkach i kosztuje uczty artystycznej. Ale w tej grupie nie ma elementu szaleństwa, przytulania (...). Dlatego pięć osób na imprezie domowej czy w klubie niestety nie, a teatr tak.
Najczęściej powtarzanym postulatem podczas tego panelu była potrzeba współpracy pomiędzy instytucjami, odpowiedzialnego dialogu z widzami oraz troska o samych twórców i pracowników teatrów, spośród których duża część znajduje się w tzw. "grupie większego ryzyka" jeśli chodzi o transmisję wirusa SARS-CoV-2. Jak zauważyła dyrektor Instytutu Muzyki i Tańca Katarzyna Meissner, czas pandemii jest swojego rodzaju "testem na kreatywność" branży teatralnej. Jacek Głomb, dyrektor Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy, zwrócił z kolei uwagę na inne wyzwanie - związane nie z zawężaniem możliwości działania, ale właśnie z powrotem do stanu sprzed pandemii: - Powinniśmy wypracować razem ideę, jak wychodzić z tej sytuacji. Teraz brzmi to jak fantasmagoria, ale kiedyś będziemy mogli wrócić do 50%, 75%, a nawet 100% (wypełnienia) widowni. Tylko kiedy? Chciałbym, żeby ta data nie była loterią, żeby nie decydowali o tym tylko politycy, ale żeby pojawił się nasz wyraźny, wspólny głos w tej sprawie.
Uczestnicy panelu pandemicznego wskazywali także na konieczność włączenia i większego zaangażowania w omawiane kwestie samorządów, które są głównymi organizatorami teatrów dotowanych z publicznych środków.
"Odnowienie przymierza" niemożliwe bez nowych rozwiązań
Panel ustrojowy poświęcono analizie obecnych przepisów regulujących życie teatralne w Polsce oraz pracę artystów teatru. Prowadzący spotkanie Paweł Płoski, dziekan Wydziału Wiedzy o Teatrze w Akademii Teatralnej, przypomniał postulat utworzenia "katalogów dobrych praktyk" w relacjach między poszczególnymi grupami interesariuszy, podkreślając przy tym wagę dialogu i wzajemnej pomocy. Eksperci próbowali także wskazać największe ich zdaniem słabości "Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej", które pandemia odsłoniła jeszcze wyraźniej. Maciej Nowak zwrócił uwagę, że w okresie funkcjonowania ustawy całkowicie zmieniła się struktura życia teatralnego w Polsce. - Ta ustawa sprawdziła się, była zresztą wielokrotnie nowelizowana. Jednak w ciągu blisko 30 lat pojawiły się nowe przestrzenie teatralne, których działalność jest systemowo nieuregulowana. Funkcjonują tu jedynie umowy cywilnoprawne, nieuwzględniające specyfiki działalności twórczej. Jeżeli mamy myśleć o odnowieniu przymierza sprzed 30 lat, to nowym bytom teatralnym należałoby zapewnić bezpieczeństwo i niezależność podobne tym, którymi cieszą się instytucje rządowe czy samorządowe. Jest ich znacznie więcej niż instytucji państwowych. To wielki rezerwuar sił artystycznych - apelował zastępca dyrektora ds. artystycznych w Teatrze Polskim w Poznaniu i pierwszy dyrektor Instytutu Teatralnego.
- W najtrudniejszej sytuacji znalazły się dziś teatry, których budżet w największym zakresie zasilany jest z wpływów z biletów. Paradoksalnie teatry, które dotąd najlepiej sobie radziły, teraz mają się najgorzej. W obowiązującej ustawie nie ma jasności, jakie środki organizator powinien przeznaczyć na rzecz instytucji: koszty stałe, premiery? - wskazywał z kolei reżyser Paweł Szkotak ze Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów. Podczas panelu mówiono także o potrzebie jak najszybszego uchwalenia ustawy o "uprawnieniach artysty zawodowego". W ocenie ekspertów mogłaby ona uregulować przynajmniej część najistotniejszych problemów o charakterze socjalnym, jak choćby czas pracy aktora, kwestie emerytalne, czy te, dotyczące urlopów macierzyńskich/rodzicielskich.
Podsumowując konferencję, dyrektor Elżbieta Wrotnowska-Gmyz przyznała, że dotychczasowy przebieg prac Zespołu oraz piątkowa dyskusja ekspertów pokazała świadomość misji, wielką troskę i poczucie odpowiedzialności za zespoły artystyczne środowiska teatralnego w Polsce. - To także przykład znakomitej samoorganizacji - wskazywała. - Instytut Teatralny zamierza kontynuować konferencje i spotkania. Działalność Zespołu Eksperckiego uważamy za otwarte forum dialogu ze środowiskiem teatralnym.
Dyrektor Instytutu Teatralnego zapowiedziała także stworzenie nowego podstolika w ramach prac Zespołu. Zajmie się on kwestiami komunikacji, promocji i relacji z publicznością.
Konferencja z powodu sytuacji epidemicznej w kraju została zorganizowana w formie online i była transmitowana na stronie internetowej Instytutu Teatralnego, na fanpage’u FB oraz na kanale YouTube IT.