Ukazał się nowy numer Biuletynu „ZAiKS. Teatr” (nr 29/ 2022), w którym można przeczytać o jesiennych wydarzeniach teatralnych.

fot. mat. ZAiKS

Szanowni Państwo,

kolejny numer biuletynu „ZAiKS. Teatr” przynosi informacje o jesiennych premierach naszych twórców, ważnych festiwalach (Festiwal Prapremier w Bydgoszczy, Festiwal Rzeczywistość Przedstawiona w Zabrzu, Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski w Radomiu i wiele innych) oraz o finale Międzynarodowego Konkursu Dramatycznego AURORA. W numerze także rozmowa z dramatopisarką, zastępczynią dyrektora ds. programowych w Teatrze Polskim w Bydgoszczy Julią Holewińską.

Życzymy wszystkim owocnej lektury i zapraszamy na naszą stronę www.zaiksteatr.pl, na której mogą się Państwo zapisać na nasz newsletter, dzięki czemu co miesiąc otrzymają Państwo informator „ZAiKS. Teatr. Nowości” z opisami nowych utworów w naszej bibliotece. Przesyłać będziemy również niniejszy biuletyn „ZAiKS.Teatr”, który przynosi wywiady z twórcami, informacje o festiwalach i premierach autorów związanych z ZAiKS-em.

Agnieszka Lubomira Piotrowska

Urodzajna jesień

Jesień w polskim teatrze to karnawał premier i festiwali. W każdym zakątku kraju odbywały się festiwale, konkursy, przeglądy teatralne, o których opowiadamy niżej. Odbyło się też wiele premier naszych twórców.

Premiery

Jesienne premiery to przede wszystkim wielka klasyka. Często przygotowywana z myślą o szkolnym widzu. Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi zaprosił na premierę Zemsty Aleksandra Fredry w opracowaniu i reżyserii Krzysztofa Jasińskiego. Cierpienia młodego Wertera według Johanna Wolfganga Goethego w skupionej na psychologii postaci adaptacji Patrycji Kowańskiej wyreżyserowała Maria Spiss w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie. W oparciu o twórczość Władysława Broniewskiego powstał w Teatrze Dramatycznym w Płocku spektakl Broniewski w reżyserii Julii Mark.

Wystawiono trzy teksty Shakespeare’a w przekładach trzech różnych tłumaczy. Magdalena Piekorz zrealizowała w Teatrze Polskim we Wrocławiu Sen nocy letniej w przekładzie Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Miarkę za miarkę w przekładzie Piotra Kamińskiego w Teatrze Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Płocku przygotował Bogdan Kokotek. Natomiast w Teatrze Starym w Lublinie na jubileusz dwusetlecia placówki Janusz Opryński wyreżyserował monodram Andrzeja Seweryna wg Leara w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka. Powrócili również Moliere i Czechow: Tartuffe w tłumaczeniu Jerzego Radziwiłłowicza w Krakowskim Teatrze STU w reżyserii Krzysztofa Pluskoty i Łukasza Kosa Wiśniowy sad w przekładzie Agnieszka Lubomiry Piotrowskiej w Teatrze im. Wilama Horzycy w Toruniu.

Kolejnej realizacji doczekał się również Sztukmistrz z miasta Lublina wg Isaaca Bashevisa Singera w przekładzie Krystyny Szerer z librettem Michała Komara i Jana Szurmieja oraz songami Agnieszki Osieckiej. Spektakl wyreżyserował Witold Mazurkiewicz w Teatrze Polskim w Bielsku-Białej. W Teatrze Powszechnym w Radomiu w ramach 15. Międzynarodowego Festiwalu Gombrowiczowskiego powstała premiera Zbrodni z premedytacją Witolda Gombrowicza w reżyserii Błażeja Peszka. Twórczość Gombrowicza, a dokładnie adaptacja trzech jego opowiadań Na kuchennych schodach, Dziewictwo i Zbrodnie z premedytacją powróciła w przygotowanej przez duet reżyserski Małgorzata Hajewska-Krzysztofik i Bartek Gelner jako spektakl dyplomowy studentów Wydziału Aktorskiego Szkoły Filmowej Żadnych przedwczesnych wniosków w Teatrze Studyjnym w Łodzi. Opolski Teatr Lalki i Aktora przygotował premierę Szkiców z Becketta na podstawie utworów Akt bez słów I, Katastrofa i Fragment dramatyczny I w przekładzie Antoniego Libery i reżyserii Aleksandra Maksymiaka.

W Teatrze Polskim w Warszawie przypomniano Czekoladki dla Prezesa Sławomira Mrożka w adaptacji Janusza Majcherka w reżyserii Ewy Domańskiej i Ewy Makomaskiej. Mrożek w latach sześćdziesiątych pisał dla Edwarda Dziewońskiego teksty o prezesie działającej na prowincji spółdzielni „Jasna Przyszłość”. Zostały one opublikowane dopiero w 2018 roku. Janusz Majcherek napisał na ich podstawie scenariusz, w którym sam prezes jest nieobecny, ale wszystko wokół dzieje się dla niego, z jego powodu, wobec niego. Tekst i spektakl wciąż są przenikliwe i aktualne.

Po Dekalog Krzysztofa Kieślowskiego sięgnął Wojciech Faruga, realizując spektakl z dramaturgią Julii Holewińskiej w Teatrze Narodowym w Warszawie (szerzej o tej i innych premierach Holewińskiej w pomieszczonej w tym numerze rozmowie z autorką).

W Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie Marek Pasieczny (to jego druga realizacja tej sztuki) wystawił Diabelski młyn Erica Assousa w przekładzie Barbary Grzegorzewskiej. To historia relacji dwojga ludzi z zaskakującym finałem. Jak zapewnia reżyser, „tekst nie ma ciężaru moralitetu, raczej lekkość farsy”. W Teatrze Miejskim w Nysie (Nyski Dom Kultury) Zbigniew Kułagowski wystawił sztukę węgierskiej dramatopisarki Evy Pataki Edith i Marlene w przekładzie Haliny Rutkowskiej i Andrzeja Rutkowskiego. To już dwunasta realizacja tej sztuki.

Na inaugurację Sceny Kameralnej im. Stanisława Bieniasza w Teatrze Nowym w Zabrzu Krzysztof Prus wyreżyserował Ucieczkę autorstwa patrona sceny we własnej adaptacji. To osadzona w realiach Zabrza czasu stanu wojennego tragikomiczna powieść o wykorzenionym Ślązaku, zdeklasowanym nauczycielu, toksycznym mężu i ojcu, który niespodziewaną szansę na poprawę losu otrzymał za cenę wstąpienia do milicji, a ucieczki od siebie i rzeczywistości poszukuje w alkoholu.

Cieszy duże zainteresowanie nową sztuką Anny Wakulik Grupa krwi. W krótkim czasie doczekała się już dwóch realizacji. W Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie prapremierę wyreżyserowała Agata Biziuk. „Wakulik bierze pod lupę polskie mity, bada ich żywotność, aby na końcu rozbroić je w anarchizujący sposób. Tutaj nic nie będzie tak, jak nam się na początku może wydawać! Dramatopisarka bawi się konwencjami, nawiązuje zarówno do polskiej tradycji, historii, jak i do zjawisk i postaci popkultury. Tekst przesycony jest ironią i absurdalnym poczuciem humoru. Autorka raz puszcza oko do widza, aby za moment poddać wszystko gorzkiej refleksji.” – zapowiada teatr. Częstochowskie wystawienie tej sztuki diametralnie różni się w interpretacji tekstu od premiery zagranej kilka dni później w Teatrze Nowym w Słupsku w reżyserii Macieja Gorszyńskiego: „Grupa krwi prowokuje do postawienia kilku pytań: czy możliwa jest systemowa naprawa niesprawiedliwości, czy raczej przeciąć ją można jednym, anarchicznym działaniem? Czy zło drzemiące w ludziach, nie pozwalające im na porozumienie ma swoje źródło w systemowej przemocy? Jakie są granice szczerości i próby autentyczności w kontakcie z innymi ludźmi? Czy teatr jest w stanie przepracować historyczne krzywdy? Jakie są źródła hierarchii społecznych? I wreszcie czy ważniejsza jest stabilizacja i bezpieczna praca, czy poczucie wolności”? Podczas 4. Kieleckiego Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego (27.09.–13.10.2022) odbyło się też czytanie performatywne tej sztuki.

Prapremiery

Wśród prapremierowych realizacji dominowały polskie sztuki i adaptacje polskiej literatury. Głośne Next level na podstawie książki Marka Millera Sekta made in Poland (dyplom studentów Akademii Sztuk Teatralnych im. Wyspiańskiego w Krakowie w reżyserii Marcina Libera) opowiada historie kilku wspólnot od ich powstania do przeobrażenia w autorytarną sektę.

Praktyka widzenia Michała Buszewicza inspirowana Teorią Widzenia Władysława Strzemińskiego to esej teatralny w reżyserii Wojtka Rodaka w Teatrze Nowym w Łodzi. Spektakl powstał w ramach projektu „Nowy i Młodzi” w koprodukcji z Festiwalem Łódź Czterech Kultur.

Baszert. Dziewczyna z Nowolipek to monodram autorstwa Iwony Kusiak we współpracy z Aleksandrą Engler-Malinowską w reżyserii Darii Anfelli w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim. Spektakl został zrealizowany w ramach programu OFF Polska, organizowanego przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Realizacja wydarzenia objęta jest Honorowym Patronatem Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma.

Igor Gorzkowski wystawił w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu Idzie skacząc po górach wg dotychczas nigdy nie widzianej na scenie powieści Jerzego Andrzejewskiego we własnej adaptacji. Akcję powieści rozgrywającą się we Francji w czasach generała de Gaulle’a w przeniesiono do współczesnej Polski, zaś bohater Antonio Ortiza (jego pierwowzorem był Pablo Picasso) staje się Antonim. Główną oś przedstawienia stanowi historia młodego malarza Alaina i jego dziewczyny Suzanne (czyli w adaptacji – Olka i Zuzanny) i zderzenie młodości ze starością, talentu z destrukcyjnym geniuszem.

Agata Duda-Gracz zrealizowała kolejny spektakl w Kłajpedzie, w Klaipédos Dramos Teatras na podstawie własnego tekstu Meilé (Miłość). Akcja spektaklu toczy się w nieznanym zakątku świata – może to być wieś w Polsce albo na Litwie. Żyją tam ludzie biedni, podejrzliwi wobec wszelkich nowinek, tkwiący w swojej chrześcijańsko-pogańskiej mitologii. We wsi pozostało niewielu mieszkańców, a tych, którzy zostali, łączą ze sobą trudne do rozwikłania więzy pokrewieństwa.

Co się stało z nogą Sarah Bernhardt autorstwa Justyny Lipko-Koniecznej w reżyserii Justyny Wielgus to pierwsza część tryptyku, w którym reżyserka bierze pod lupę „uszkodzenia ciała w związkach z tym, co teatralne, nieteatralne i okołoteatralne”.

Z dramaturgii obcej zobaczyliśmy: A komórka dzwoni Sarah Ruhl w przekładzie Małgorzaty Semil i reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie – to obraz rozpadu więzi i relacji międzyludzkich we współczesnym świecie; Syrenę. Anatomię miłości na motywach opowiadania singapurskiej pisarki Amandy Lee Koe (z wydanego w 2020 roku tomu Ministerstwo moralnej paniki) w adaptacji Zuzanny Bojdy i reżyserii Darii Kopiec we Wrocławskim Teatrze Współczesnym. W prowadzonym od pięciu lat przez Teresę i Mirosława Bielińskich Teatrze TeTaTeT w Kieleckim Centrum Kultury Mirosław Bieliński wystawił Teściowe wiecznie żywe Jakuba Zindulki w przekładzie Jana Węglowskiego. Ubiegłoroczny laureat Nagrody Dramaturgicznej Aurory miasta Bydgoszczy – Mikita Ilinczyk wystawił w Teatrze Polskim w Bydgoszczy swoją nową sztukę F***ing in Brussels. Jej główny bohater, Maksima, czuje olbrzymi gniew wobec Europy Zachodniej, wobec struktur UE. Chłopak ze Wschodu wynajmuje mieszkanie w dyplomatycznej dzielnicy, naprzeciw budynku UE i przez aplikację Grindr zaprasza unijnych pracowników na seanse BDSM. Wątki seksualne są jednak przede wszystkim metaforą relacji politycznych. Szeroko dyskutowanym wydarzeniem był spektakl Mai Kleczewskiej, która wraz z dramaturgiem Damianem Josefem Neciem przygotowała adaptację Łaskawych Jonathana Littella w przekładzie Magdaleny Kamińskiej-Maurugeon w Teatrze Śląskim w Katowicach.

Spektakle dla dzieci

W teatrach dla dzieci dużo było nowych sztuk i adaptacji nieśmiertelnych bajek. Wielka wyprawa na drugi koniec miasta Szymona Jachimka w reżyserii Tomasza Valdall-Czarneckiego w Teatrze Nowym w Częstochowie to opowieść o dziewczynce, która wymarzyła sobie na urodziny prezent w postaci biletu autobusowego na pierwszą samodzielną wyprawę przez miasto. Urodzinowy bilet to nie tylko spełnienie jej marzeń, lecz też początek przygody, nowych znajomości i licznych perypetii.

Pasterka i kominiarczyk wg baśni Hansa Christiana Andersena w adaptacji Daniela Arbaczewskiego w reżyserii Arkadiusza Klucznika w Teatrze Dzieci Zagłębia w Będzinie to historia dziejąca się w kredensie wśród porcelanowych figurek. Chińczyk postanawia ożenić małą pasterkę z władcą porcelanowego kredensu, a w jej obronie stają chińska porcelanowa waza i porcelanowy kominiarczyk. To on zabierze pasterkę w podróż po kredensie, odwiedzą królestwo najniższej szuflady i królestwo kart do gry. Narodzi się między nimi uczucie.

Wojna, która zmieniła Rondo. Niezapominajka Mariusza Gołosza na motywach książki dla dzieci Wojna, która zmieniła Rondo Romany Romanyszyn i Andrija Łesiwa (wydanej w przekładzie Aleksandry Ady Oranż w wydawnictwie Krytyki Politycznej) w reżyserii Anity Piotrowskiej w Teatrze Lalek Guliwer w Warszawie. Premiera odbyła się w ramach 12. Festiwalu Muzyki Współczesnej dla Dzieci Mała Warszawska Jesień i 65. Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Projekt został realizowany w ramach organizowanego przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego programu rezydencji artystycznych dla twórców i twórczyń z Białorusi i Ukrainy.

W Teatrze Ludowym w Krakowie dobiega końca budowa Teatralnego Instytutu Młodych, który powstaje w rewitalizowanym budynku dawnej Sceny Stolarni Teatru Ludowego i będzie zajmował się twórczością dla dzieci. Stąd już teraz coraz więcej premier dla najmłodszych, m.in. Maciej Prusak wyreżyserował Doktora Dolittle Hugh Loftinga w przekładzie Janiny Mortkiewicz.

W warszawskim Teatrze Baj Bartosz Kurowski wystawił Piotrusia Pana i Wendy Jamesa Matthew Barriego w przekładzie Michała Rusinka. Białostocki Teatr Lalek przygotował premierę ekobajki Ślimak autorstwa Marty Guśniowskiej i w reżyserii Jacka Malinowskiego, który opowiadał przed premierą „ludzie często próbują na siłę nas uszczęśliwić. Tak jest z tytułowym bohaterem, który mieszka spokojnie w swojej muszli, gdy nagle pojawia się Bobrzyca, agentka nieruchomości, i namawia Ślimaka do zmiany mieszkania”. Ślimak po długiej wędrówce decyduje się pozostać w zgodzie z własną naturą i mieszkać dalej w muszli. Tej samej autorki Urodziny w Nigdylandii Agnieszka Błaszczak wystawiła w Teatrze Lalek Banialuka w Bielsku-Białej. To historia Kocia, którego marzeniem jest się urodzić. Niestety, do Nigdylandii wciąż nie przybywa zamówienie na Kocia. Zdeterminowany bohater z pomocą przyjaciół podstępem udaje się na Ziemię, gdzie trafia do mysiej rodziny.

W warszawskim Teatrze Ateneum Wawrzyniec Kostrzewski wyreżyserował Alicję w Krainie Snów autorstwa Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk na motywach Alicji w Krainie Czarów Lewisa Carolla. We Wrocławskim Teatrze Lalek duet reżyserski Maria Wojtyszko i Jakub Krofta przygotował Sen nocy letniej Shakespeare w przekładzie Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. To spektakl dla dzieci i młodzieży bez dużych skrótów i uproszczeń tekstu, za to z całym zespołem teatru na scenie.

Wścibscy na podstawie zbioru wierszowanych opowiastek dla dzieci Doroty Gellner w reżyserii Lecha Walickiego to propozycja dla młodego widza Teatru Groteska w Krakowie. Teatr Muzyczny w Łodzi przygotował premierę bajki muzycznej autorstwa i w reżyserii Agnieszki Rose Uchodźcy z planety Lagła dla widzów w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, opowiadającej o tym, że inność nie jest zła i nie trzeba jej się bać. Teatr Lalki i Aktora Kubuś w Kielcach zaprosił na premierę adaptacji powieści Wiktora Woroszylskiego Cyryl, gdzie jesteś? (1962) w reżyserii Piotra-Bogusława Jędrzejczaka. Teatr Kameralny w Bydgoszczy przygotował muzyczną opowieść Trzy świnki i przyjaciele Szymona Jachimka wg baśni braci Grimm w reżyserii Waldemara Wolańskiego. Teksty piosenek napisał Jachimek wraz z Anną Mochalską.

Spektakle muzyczne

Something Rotten, czyli coś się psuje – to polska prapremiera w Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej w Gdyni. Libretto autorstwa Kareya Kirkpatricka i Johna O’Farrella przetłumaczył Daniel Wyszogrodzki. „Ta zwariowana komedia przenosi nas do renesansowej Anglii, gdzie poznajemy wszystkie najważniejsze postaci z Szekspirem na czele, który był celebrytą tamtych czasów” – zapowiadał reżyser Tomasz Dutkiewicz. Bohaterami musicalu są dwaj skłóceni autorzy, którzy chcą osiągnąć sukces na miarę Szekspira, kiedy ten cierpi na kryzys twórczy. W Operze i Filharmonii Podlaskiej. Europejskim Centrum Sztuki w Białymstoku Jakub Szydłowski wystawił West Side Story Leonarda Bernsteina również w przekładzie Daniela Wyszogrodzkiego.

Teatr Telewizji

Teatr TV wciąż w impasie. Premier mało, a te, które powstają, przyciągają znikomą liczbę widzów, zaś krytycy nie zostawiają na nich suchej nitki. Zrealizowano spektakl Komedianci, czyli Konrad nie żyje w reżyserii Andrzeja Mastalerza wg tekstu Bronisława Wildsteina, w którym wykorzystano fragmenty tekstów Jerzego Łanowskiego, Macieja Słomczyńskiego i Antoniego Libery. Apollo z Bellac Jeana Giraudoux w przekładzie Marii Serkowskiej i Henryka Rostowskiego w reżyserii Anny Wieczur to kolejna premiera jesienna.

Poza kategoriami należy umieścić wielki hit tej jesieni, a właściwie i całego sezonu – rapowany musical 1989 wg pomysłu Marcina Napiórkowskiego, ze scenariuszem Marcina Napiórkowskiego, Katarzyny Szyngiery i Mirosława Wlekłego, muzyką Andrzeja Mikosza-Webbera i w reżyserii Katarzyny Szyngiery – to koprodukcja Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie i Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego. Spektakl nawiązuje formą do Hamiltona, rewolucyjnego musicalu Lin-Manuela Mirandy, który wprowadził rap na Broadway, proponując nowy język opowiadania o historii atrakcyjny zarówno dla młodych, jak i starszych odbiorców. Musical ukazuje historię Solidarności z nowej perspektywy – wydarzenia z podręczników historii obserwujemy oczami trzech par – Frasyniuków, Wałęsów i Kuroniów. Mocno wybrzmiewa też kobieca perspektywa historii upadku komunizmu, kobiece poświęcenie, walka, cierpienie. Krytyka i publiczność przyjmuje spektakl entuzjastycznie. „Takiego musicalu w Polsce jeszcze nie było” – pisze Witold Mrozek w „Gazecie Wyborczej”, a publiczność, bijąc brawa na stojąco, skanduje „Zwyciężymy! Zwyciężymy!” „Niektóre sceny wymyślili wręcz rewelacyjnie. Pierwszy z brzegu przykład: telewizyjna debata Lecha Wałęsy i Alfreda Miodowicza jako bitwa raperów. Ale weźmy też ukazanie rozmów opozycji z władzą w Magdalence jako scenę łączącą Wesele Wyspiańskiego z weselem w rytmie disco polo” – dodaje Mrozek. Aneta Kyzioł, recenzentka tygodnika „Polityka”, przyznała spektaklowi sześć gwiazdek, co zdarza się wyjątkowo rzadko, dodając „to spektakl pionierski na każdym poziomie. Okazał się dziełem porywającym i poruszającym, mistrzowsko łączącym warstwy znaczeń, genialnie zagranym, zaśpiewanym i wytańczonym”. Warto dodać, że partnerem spektaklu jest Stowarzyszenie ZAiKS.

Jesienne festiwale

W dniach 21-25 września odbył się Festiwal Koszalińskie Konfrontacje Młodych „m-teatr”. Jego ideą jego jest stworzenie warunków do zaprezentowania spektakli teatralnych reżyserów młodego pokolenia. Spektakli, które zainicjują głębszą dyskusję o nowej myśli teatralnej, która – być może – wkrótce określać będzie warunki funkcjonowania polskich teatrów. W konkursie uczestniczyły spektakle Instytut w reżyserii Jędrzeja Wieleckiego w Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu, Rap Magister feat. Tomasz Kot w reżyserii Olka Talkowskiego – produkcja gospodarza festiwalu, Nasz mały PRL w reżyserii Miniki Janik-Hussakowskiej z Nowego Teatru w Słupsku, Wszyscy jesteśmy dziwni w reżyserii Olgi Ciężkowskiej, Fizyka kwantowa, czyli rozmowy nigdy nieprzeprowadzone – monodram Julii Wyszyńskiej w jej reżyserii, Bliżej chmur. Zaraz spadam w reżyserii Ewy Konstancji Bułhak z AT w Warszawie, Herstorie Różewicza w reżyserii Bartłomieja Kalinowskiego z AST (filia we Wrocławiu). Wyróżnienie otrzymał spektakl Rap magister feat. Tomasz Kot, zaś nagrodę główną wręczono Oldze Ciężkowskiej za spektakl Wszyscy jesteśmy dziwni.

W październiku jednocześnie odbywało się kilka festiwali: 4. Kielecki Międzynarodowy Festiwal Teatralny i 27. edycja Konfrontacji Teatralnych w Lublinie trwały przez cały miesiąc. W dniach 8-22 października w Teatrze Jaracza w Olsztynie odbył się Międzynarodowy Festiwal Teatralny VIA CARPATIA. „Wolność zwycięża” – takie hasło od wiosny widać na frontonie Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie i ono też stało się hasłem przewodnim drugiej edycji festiwalu. Spotkanie teatrów Europy Środkowej i Wschodniej stawiało twórcom pytanie o rolę ludzi sztuki w trakcie wojny. Na ten temat dyskutowali dramatopisarka ukraińska Neda Neżdana oraz dramatopisarze Marius Ivaskevicius, Istvan Tasnadi i Gyorgy Spiro. Wśród wielu przedstawień zaprezentowano też spektakl Mistrz wg sztuki Ivaskeviciusa o Mickiewiczu i Towiańskim z wileńskiego Małego Teatru w reżyserii Rimasa Tuminasa.

Hasłem XXI edycji Festiwalu Prapremier (14-29 października) w Bydgoszczy było „Oświecenie” rozumiane jako kwestia dotycząca kształtu i perspektyw istnienia świata, w którym żyjemy. Inspiracją dla hasła i namysłu nad aktualnością tematu i kondycją współczesnego społeczeństwa, obserwowaną przez pryzmat oświeceniowych wartości stała się obszerna publikacja Oświecenie, czyli tu i teraz pod redakcją Łukasza Rondudy i Tomasza Szerszenia wydana w 2021 roku. Stąd wybór spektakli: Matka Joanna od Aniołów z Teatru Narodowego w Warszawie – opowieść o tym, czego nie da się zobaczyć, o szaleństwie, opętaniu, ale też bezgranicznej miłości. Wstyd z Nowego Teatru w Warszawie, osobista historia dotykająca różnic klasowych – tematyki tak silnie obecnej dziś we współczesnej humanistyce. Żegnaj, Wołyniu! Прощай, Волинь! – performance Tarasa Gembika i Mikołaja Sobczaka przygotowany dla państwowej Galerii Zachęta to z kolei inne spojrzenie na proces dekolonizacji. Rodzime produkcje Teatru Polskiego w Bydgoszczy – Życie na wypadek wojny i prapremierowy spektakl Mikity Ilinczyka – zeszłorocznego laureata Aurory. Nagrody Dramaturgicznej Miasta Bydgoszczy – F***ing in Brussels to opowieści o dyktaturach, wojnie i uniwersalnych potrzebach ludzkich.

W ramach Festiwalu Prapremier odbyła się też druga edycja AURORY. Nagrody Dramaturgicznej Miasta Bydgoszczy. To jedyny taki konkurs dramaturgiczny w Europie, skierowany do autorek i autorów z państw należących w przeszłości do „bloku wschodniego”. Organizatorzy konkursu uznali, że po latach interesowania się (a także inspirowania) głównie dramaturgią zachodnią, warto przyjrzeć się literaturze teatralnej ze Wschodu. Do wzięcia udziału w konkursie zaproszeni są autorzy i autorki z następujących krajów: Polska, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Gruzja, Armenia, Węgry, Czechy, Słowacja, Albania, Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Rumunia, Macedonia, Słowenia, Bułgaria, Czarnogóra, Kosowo, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, Azerbejdżan, Turkmenistan. W ubiegłym roku teksty można było nadsyłać w trzech językach: polskim, angielskim i rosyjskim. Po inwazji Rosji na Ukrainę postanowiono dodać w tym roku język ukraiński, natomiast wykluczono z konkursu twórców rosyjskich. W roku 2021 nadesłano 288 tekstów z 16 krajów, w roku 2022 – 195 utworów z 15 krajów.

Stali jurorzy (Davit Gabunia, Julia Holewińska, Agnieszka Lubomira Piotrowska) po przeczytaniu wszystkich nadesłanych sztuk wybrali 20 tekstów, z których następnie wyłoniono finałową piątkę. Tytuły i autorzy wspomnianych 20 tekstów są wymienieni na stronie internetowej Nagrody i Teatru Polskiego, jako teksty wyróżnione i rekomendowane dla teatrów i reżyserów. Piątka finalistów otrzymała nagrody ufundowane przez ZAiKS, a następnie, podczas tygodniowego finału konkursu, publiczność mogła zapoznać się z ich tekstami w formie czytań przygotowanych przez zaproszonych reżyserów i aktorów Teatru Polskiego w Bydgoszczy. Warto dodać, że wszystkie finałowe sztuki ukazały się w antologii w języku polskim i angielskim (w ubiegłym roku również w języku rosyjskim). Po prezentacji finałowych tekstów zebrała się Kapituła Nagrody, w skład której wchodzą oprócz stałych jurorów dwie dodatkowe osoby. W tym roku przewodniczącą Kapituły została reżyserka i scenarzystka filmowa, przewodnicząca Europejskiej Akademii Filmowej Agnieszka Holland, dołączyła również Natalia Worożbyt, dramatopisarka i reżyserka filmowa z Ukrainy. 29 października 2022 roku w Ostromecku odbyło się posiedzenie Kapituły oraz wręczenie nagród.

Dyrektorzy teatru zaprosili do czytań uznanych w Polsce reżyserów. Każde czytanie odbywało się w innej przestrzeni. W tym roku zobaczyliśmy: Pięć pieśni Polesia Ludy Tymoszenko w przekładzie Agnieszki Sowińskiej i w reżyserii Jakuba Skrzywanka w Muzeum Okręgowym, Zniknięcia Elise Wilk w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas i w reż. Michała Borczucha w auli VI Liceum Ogólnokształcącego, Proszę, niech zapanuje pokój Marty Sokołowskiej w reż. Piotra Domalewskiego w auli Akademii Muzycznej, Ja, wojna i plastikowy granat Niny Zahożenko w przekładzie Anny Korzeniowskiej-Bihun i w reż. Magdy Szpecht w auli Copernicanum Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego oraz Ta będzie taka sama Stašy Bajac w przekładzie Gabrieli Abrasowicz i w reżyserii Małgorzaty Wdowik w sali drewnianej przepięknie odrestaurowanych Młynów Rothera. Co istotne, szkice sceniczne nie mają wpływu na decyzje jurorów, którzy wybierają najlepszy tekst, a nie jego realizację sceniczną. Szczególnie, że dozwolone (czy nawet wskazane ze względu na objętość tekstu) są skróty, a czytanie powinno trwać około godziny. W tym roku w finale znalazły się same autorki, wszystkie z dorobkiem i pokoleniowo znacznie starsze od finalistów ubiegłorocznych. To odzwierciedlało się w tematyce, a także formie tekstów, zdecydowanie bardziej klasycznych. Ubiegłoroczny finał wprowadził na polskie sceny dwoje nowych, młodych i nieznanych u nas autorów: Lenę Laguszonkową i Mikitę Ilinczyka. Oboje doczekali się realizacji swoich tekstów w Polsce (Ilinczyk, który jest reżyserem teatralnym, wystawił swój najnowszy tekst w Teatrze Polskim w Bydgoszczy), oboje też zamieszkali w Polsce i z naszym krajem wiążą swoją przyszłość zawodową. Oboje też zostali członkami sekcji C ZAiKS-u.

W tym roku laureatką nagrody głównej w wysokości 50 tysięcy zł ufundowanej przez Miasto Bydgoszcz została Elise Wilk za sztukę Zniknięcia. Autorka urodziła się w 1981 roku w Braszowie w Transylwanii i wychowywała w kulturze dwujęzycznej (posługując się językiem rumuńskim i niemieckim). Jest jedną z najczęściej wystawianych dramatopisarek młodego pokolenia w Rumunii. Kapituła doceniła sposób ujęcia rzeczywistości mniejszości saskiej w wojennej i powojennej Rumunii, która okazała się zadziwiająco tożsama z sytuacją mniejszości w różnych momentach historii naszego kraju. W Zniknięciach autorka uprawia swoistą intymną epikę, rozpisaną na wielogłos żywych i umarłych postaci, przedstawia historię klęski ucieczek i pozostań i wyraża zbiorowy Los. Sztuka opowiada trzy epizody z historii Sasów siedmiogrodzkich i pokazuje proces rozpadu społecznego na przykładzie trzech kobiet z trzech różnych pokoleń. W 1945 roku Kathi ratuje się przed deportacją na Syberię, poślubiając Rumuna. Zimą 1989/90 Martha spełnia swoje marzenie z dzieciństwa i ucieka z kraju – zaledwie kilka dni przed końcem dyktatury Ceaușescu. Córka Marthy, Emma, pozostaje jednak w kraju, a jej życie staje się protestem przeciwko marzeniu o bogatych Niemczech, które rozpada się w drobny mak dla tych, którzy opuścili ojczyznę. Przystąpienie Rumunii w 2007 roku do Unii Europejskiej nic nie zmienia. Naprzemiennie wykorzystując fragmenty narracyjne i sceniczne, Zniknięcia opowiadają o traumie społeczeństwa, użyczając głosu zmarłym i jeszcze nienarodzonym.

Podczas gali nagrodę główną wręczyła Agnieszka Holland oraz wiceprezydent miasta, zaś Nagrody ZAiKS-u dla wszystkich finalistek – Małgorzata Semil i Agnieszka Lubomira Piotrowska z Zarządu Sekcji Autorów Dzieł Dramatycznych ZAiKS-u.

13 listopada rozstrzygnięto też Konkurs o Nagrodę Dramaturgiczną im. Tadeusza Różewicza. Konkurs laureatowi oprócz nagrody pieniężnej (w wysokości 50 tys. złotych, jak w przypadku nagrody Aurory) obiecuje publikację oraz realizację w Teatrze Miejskim w Gliwicach. Konkurs składa się z trzech etapów. W etapie pierwszym odrębna Komisja Kwalifikacyjna dokonuje wstępnej oceny nadesłanych tekstów, wybiera 20 utworów i przekazuje do dalszej oceny Kapitule Nagrody. W etapie drugim, Kapituła Nagrody wybiera trzy teksty, kwalifikując je do finału, a następnie wybiera jednego zwycięzcę. W pierwszej edycji do finału weszło troje cenionych w kraju autorów, zwyciężyła Małgorzata Maciejewska ze sztuką Feblik.

W dniach 15-23 października w Zabrzu w Teatrze Małym odbył się XXI Festiwal Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość Przedstawiona”, będący konkursem polskich przedstawień opartych na nowych sztukach z całego świata. Jury w składzie Dorota Buchwald (przewodnicząca), Michał Centkowski, Łukasz Drewniak i Wojciech Tomczyk przyznało nagrodę im. Stanisława Bieniasza Jolancie Janiczak za tekst dramatyczny Mrowisko: z życia dobrej służącej, zaś Michał Buszewicz otrzymał nagrodę za koncepcję spektaklu Edukacja seksualna w Teatrze Współczesnym w Szczecinie. Wręczono również nagrody reżyserskie i aktorskie.

Między 12 a 27 listopada w Słupsku w Nowym Teatrze odbyła się III edycja festiwalu „Scena wolności” po dwuletniej przerwie, spowodowanej pandemią. To przegląd najważniejszych zaangażowanych społecznie i komentujących aktualną rzeczywistość spektakli z całego kraju.

Festiwal zainaugurowała premiera słupskiego teatru Ciotka Karola Ihora Chayki. Spektakl specjalnie na tę okazję przygotowany przez uchodźców z Ukrainy, prezentowany w języku ukraińskim, traktujący o polsko-ukraińskich relacjach. Podczas festiwalu Nowy Teatr pokazał również swoją ostatnią premierę – Grupę krwi Anny Wakulik ­– przygotowaną w ramach konkursu Instytutu Teatralnego „Dramatopisanie”, którego słupski teatr jest laureatem.

Również w listopadzie (10-18) w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie odbyły się 60. Rzeszowskie Spotkania Teatralne: Festiwal Arcydzieł 2022. Organizowane od 1961 roku Rzeszowskie Spotkania Teatralne, znane również jako Festiwal Nowego Teatru, w tym roku powróciły w nowej odsłonie. Pierwsza edycja Festiwalu Arcydzieł była przestrzenią refleksji nad wartościami klasycznymi w kontekście zjawisk współczesnych. Nurt główny festiwalu zawierał różnorodny program zawierający nowe interpretacje dzieł mistrzów: Antoniego Czechowa, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Williama Shakespeare’a, Marii Dąbrowskiej, Friedricha Dürrenmatta czy Carla Goldoniego. Spektakle zaprezentowały teatry z całej Polski: Teatr im. St. I. Witkiewicza w Zakopanem, Teatr im. W. Horzycy w Toruniu, krakowski Teatr Ludowy, Teatry im. W. Siemaszkowej w Rzeszowie, Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki w Białymstoku i Teatr Wybrzeże w Gdańsku. Najwięcej nagród zebrał Teatr Horzycy w Toruniu za Noce i dnie Michała Siegoczyńskiego w jego reżyserii oraz Wujaszek Wania Czechowa w reż. Małgorzaty Bogajewskiej z Teatru Ludowego w Krakowie. Oba spektakle licencjonowane są przez ZAiKS.

48. Tyskie Spotkania Teatralne w Teatrze Małym w Tychach odbyły się w dniach 21-27 listopada. To najstarsze cykliczne wydarzenie artystyczne w regionie. W programie znalazły się spektakle mistrzowskie, spektakle konkursowe oraz warsztaty i spotkania z twórcami. Tematem przewodnim tegorocznej edycji była relacja „kobieta – mężczyzna”.

W dniach 21-27 listopada odbył się Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje” w Katowicach. To XXI edycja imprezy, która w 2018 roku powróciła do pierwotnej formuły programowej – prezentacji twórczości najmłodszego pokolenia polskich reżyserek i reżyserów teatralnych, którzy ubiegają się o Laur Konrada Swinarskiego, patrona festiwalu. „Zależało nam bardzo, żeby Interpretacje wyróżniały się spośród mnogości festiwali teatralnych w Polsce jednoznacznym założeniem programowym, aby nie były prezentacją przedstawień podług eklektycznego układu spektakli z takim czy innym szyldem ideowym” – mówił Ingmar Villqist, dyrektor artystyczny festiwalu od 2018 roku.

O nagrodę główną festiwalu, czyli Laur Konrada walczą spektakle reżyserów teatralnych, którzy debiutowali na scenie nie później niż 10 lat wstecz. Prezentowanych jest pięć spektakli teatralnych, których premiery odbyły się w ostatnich dwóch sezonach przed festiwalem. W ramach festiwalu odbywają się też dwa inne, osobne konkursy – spektakli telewizyjnych zrealizowanych w ramach programu TEATROTEKA oraz słuchowisk radiowych. W każdym z trzech konkursów przyznawane są nagrody dla najlepszego reżysera. W 2020 roku, z powodu pandemii koronawirusa XX edycja festiwalu odbyła się online.

W tym roku to Jakub Skrzywanek otrzymał Laur Konrada. Na jego spektakl Śmierć Jana Pawła II z Teatru Polskiego w Poznaniu swoje głosy oddali wszyscy członkowie jury w składzie: Katarzyna Kozyra, Maria Anna Potocka, Lech Majewski, Tadeusz Słobodzianek i Rudolf Zioło. Za reżyserię najlepszego konkursowego spektaklu telewizyjnego w ramach TEATROTEKI prowadzonej przez Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie nagrodzona została Julia Ruszkiewicz za spektakl Polowanie Ishbel Szatrawskiej. Za reżyserię najlepszego konkursowego słuchowiska Teatru Polskiego Radia nagrodzony został Jan Hussakowski za Samobójstwo samotności Nedy Neżdany.

Rozstrzygnięto także konkurs na słuchowisko radiowe dla dzieci „Mój świat” zorganizowany przez ZAiKS wspólnie z Polskim Radiem. Jury w składzie: Daria Druzgała – Dyrektorka i Redaktorka Naczelna Polskiego Radia Dzieciom, Janusz Kukuła – Dyrektor Teatru Polskiego Radia oraz Maciej Wojtyszko – członek zarządu sekcji Autorów Dzieł Dramatycznych Stowarzyszenia Autorów ZAiKS zdecydowało o następującym podziale nagród:

Pierwsze miejsce: Co trzeba zabrać na wędrówkę Małgorzaty Czerwień, drugie miejsce: Alicja w Krainie umysłu Kamili Biernackiej, trzecie miejsce: Ciemności nie trzeba się bać Anny Furmanowicz.

Jury zwróciło także uwagę na następujące scenariusze: Zaczarowana Harfa (Aleksandra Chmielewska), Podróż do Manibusso (Maria Holka), Diplodok (Paweł Fic), Z wielbłądem na Ty (Katarzyna Saniewska), Rozczochrany Miś (Dorota Klamka), Kotek nielotek (Tomasz Zacharewicz).

Dokonując wyboru najlepszych prac, jurorzy brali pod uwagę oryginalność, innowacyjność, kreatywność oraz wartość merytoryczną. Zwycięskie słuchowiska zostaną zrealizowane i wyemitowane na antenie Polskiego Radia Dzieciom. Słuchowiska zostaną także zgłoszone na Festiwal „Dwa Teatry”.

Rozdanie nagród odbyło się 5 grudnia 2022 roku w studiu koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego podczas Gali Splendorów. Wręczali je reprezentujący Stowarzyszenie Autorów ZAiKS wiceprezes Ferid Lakhdar i Maciej Wojtyszko, którzy towarzyszyli przedstawicielom Polskiego Radia: prezesce Agnieszce Kamińskiej oraz dyrektorom Darii Druzgale i Januszowi Kukule.