15 czerwca 2023 r. w wieku 80 lat zmarł Bohdan Urbankowski, jeden najwybitniejszych i najwszechstronniejszych pisarzy polskich: poeta, dramaturg, prozaik, historyk i filozof; twórca ruchu Nowego Romantyzmu. Laureat nagrody IPN Kustosz Pamięci Narodowej - podał w czwartek IPN.

Bohdan Urbankowski urodził się w Warszawie, oboje rodzice byli zaprzysiężonymi żołnierzami AK i brali udział w Powstaniu Warszawskim. Po powstaniu wraz z rodzicami dostał się do niemieckiej niewoli i przez Pruszków trafił z matką na Śląsk. Ojciec został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Leitmeritz.

Urbankowski ukończył studia polonistyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Był twórcą i teoretykiem Nowego Romantyzmu – ruchu literackiego i jednocześnie politycznego, który głosząc hasło ocalania narodu przez kulturę, nawiązywał do literatury romantycznej, okupacyjnej i emigracyjnej. Rozwinięciem „noworomantycznego” manifestu Bohdana Urbankowskiego było kilkanaście dramatów historycznych, książki filozoficzne, a także monografie Mickiewicza, Piłsudskiego, Jana Pawła II i Herberta. Niektóre utwory Urbankowskiego (np. poemat „Przedwiośnie” o Marcu ‘68) były latami poszukiwane przez bezpiekę, a wydany początkowo w podziemiu wybór tekstów Piłsudskiego ukazał się w 1989 roku legalnie pt. „Józef Piłsudski. Myśli, mowy, rozkazy” i osiągnął rekordowy nakład 170 tysięcy egzemplarzy.

Urbankowski od studiów do końca PRL był inwigilowany przez SB i z przyczyn politycznych wielokrotnie usuwany z pracy – z uczelni, z telewizji, radia i kilku redakcji. W latach 80., działając w Teatrze Płockim, zorganizował tam pierwszą i jedyną scenę teatralną „Solidarności” w Polsce – Scenę ’81. Sztuki Urbankowskiego były blokowane bądź zdejmowane ze sceny – np. „Białe ogrody” w krakowskim Starym Teatrze, sztuka o gen. Grocie w Wałbrzychu czy poświęcony Piłsudskiemu „Czarny pierścień” w Płocku; podobnie prześladowane były książki Urbankowskiego.

W stanie wojennym współorganizował i współredagował wydawnictwa podziemne, pisywał m.in. w „Słowie Podziemnym”, w łódzkim „Przedświcie”, w berlińskim „Poglądzie”, warszawskim „Tu Teraz”, a przede wszystkim w wydawnictwach KPN i „Solidarności”.

W 1992 roku w rządzie premiera Olszewskiego Urbankowski był krótko doradcą ds. kultury, oświaty i wychowania przy MON. Stypendysta Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku i Fundacji Dembińskiego w Paryżu, dwukrotny delegat na zjazdy Ligi Antykomunistycznej w Paryżu i Nowym Jorku (1989, 1990); w roku 2000 kandydat środowisk niepodległościowych na stanowisko prezesa IPN. W 2016 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2022 – Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W tym samym roku Instytut Pamięci Narodowej uhonorował go tytułem Kustosz Pamięci Narodowej.

Podczas obchodzonych niedawno 80. urodzin Urbankowskiego, które wypadły 19 maja, złożył mu życzenia prezydent Andrzej Duda. „Nonkonformizm i wrażliwość na herbertowską kwestię smaku uczyniły Pana wnikliwym i wiarygodnym autorem dzieł, które należą dzisiaj do kanonu powojennych publikacji niezależnych” - napisał prezydent.

„Serdecznie gratulując wartościowego i zróżnicowanego dorobku, którym wzbogacił Pan skarbiec naszej kultury narodowej, dziękuję również za Pańskie wyraziste deklaracje i konsekwentne wybory ideowe. Te świadectwa prawego charakteru uświadamiają zarazem, jak trwałą i ożywczą moc ma tradycja polskiego romantyzmu oraz spleciona z nią polska myśl niepodległościowa – bowiem to w nich odnalazł Pan niespożyte pokłady twórczych inspiracji, frapujący przedmiot badań literaturoznawczych, klucz do zrozumienia polskości i logiki naszych dziejów oraz zachętę do działalności na niwie kulturalnej, społecznej i politycznej. Jako poeta, eseista, dramaturg, polonista i znawca filozofii polskiej, a także twórca i teoretyk ruchu Nowego Romantyzmu, szczególnie w okresie zniewolenia komunistycznego podążał Pan ścieżką ponad drogami, znosząc szykany władz komunistycznych i nieustanną inwigilację przez SB” - podkreślił prezydent. (PAP)