Bibliografia zawiera imponującą, momentami wręcz obezwładniającą, ilość pozycji z informacjami dotyczącymi i samych tekstów Witkiewicza, i wszystkiego, co wokoło. Liczy w sumie blisko 2000 stron. Tom pierwszy 891, drugi 1069. Pisze Marzena Kuraś w portalu Teatrologia.info.
fot. mat. Państwowego Instytutu Wydawniczego
Bibliografia Stanisława Ignacego Witkiewicza, t. I (1885-1989). Opracowali J. Degler i T. Pawlak; t. II (1990-2019), opracował P. Pawlak. PIW, Warszawa 2020
Pod koniec 2020 roku ukazała się, długo oczekiwana Bibliografia Stanisława Ignacego Witkiewicza, dwudziesty piąty, ostatni tom Dzieł Zebranych pisarza. To monumentalne dzieło, przygotowane przez trzy osoby, wydane przez Państwowy Instytut Wydawniczy, to opasła dwutomowa edycja zawierająca olbrzymi materiał bibliograficzny, dotyczący artysty niepowtarzalnego i wyjątkowego w polskiej kulturze. Podobnej, całościowej monografii bibliograficznej, choć nie tak różnorodnej i komplementarnej, w opracowaniu Marii Stokowej, doczekał się u nas jedynie Stanisław Wyspiański.
Bibliografia podzielona została na dwa tomy. Pierwszy w opracowaniu Janusza Deglera i Tomasza Pawlaka obejmuje lata 1885-1989, drugi przygotowany przez Przemysława Pawlaka to lata 1990-2019. Pierwotnie miał on uwzględniać materiał do 2017 roku, jednak ze względu na problemy Państwowego Instytutu Wydawniczego i przesuwanie wydania, autor zdecydował się opracować kolejne dwa lata.
Bibliografia zawiera imponującą, momentami wręcz obezwładniającą, ilość pozycji z informacjami dotyczącymi i samych tekstów Witkiewicza, i wszystkiego, co wokoło. Liczy w sumie blisko 2000 stron. Tom pierwszy 891, drugi 1069. Oba tomy mają tę samą budowę. Składają się z sześciu części: I. Literatura – Estetyka – Filozofia, II. Korespondencja, III. Teatr, IV. Biografia, V. Witkacy na świcie, VI. Kult. Pierwsza obejmuje utwory literackie, artykuły, pisma estetyczne i filozoficzne oraz teksty omawiające jego twórczość. Druga, poświęcona korespondencji, odnotowuje jej edycje, opracowania a także przynosi informacje o zachowanej korespondencji. W dziale III poświęconym teatrowi znajdziemy najważniejsze informacje o inscenizacjach dramatów Witkiewicza, także radiowych i telewizyjnych, opublikowanych recenzjach oraz artykuły i opracowania dotyczące jego twórczości dramatycznej. Dużym działem jest część omawiająca biografię pisarza, podzielona na świadectwa, wspomnienia i opracowania. Recepcję jego twórczości znajdziemy w Witkacym na świecie – przekłady, inscenizacje, opracowania – a zainteresowanie jego osiągnięciami w kraju w części ostatniej Kult, uwzględniającej sesje naukowe, festiwale, konkursy, wystawy czy inspiracje artystyczne.
Wielką zaletą Bibliografii jest prosty i przejrzysty sposób prezentacji zebranego materiału. W ramach poszczególnych działów wprowadzony został układ chronologiczny, a w obrębie każdego roku porządek alfabetyczny, ewentualnie chronologiczny, jeśli wymagały tego przywoływane informacje. Ponadto w poszczególnych częściach wprowadzono kolejną numerację każdej pozycji. Bibliografia opatrzona została indeksami utworów i nazwisk oraz wykazem używanych skrótów.
Choć oba tomy Bibliografii, na pierwszy rzut oka, nie wydają się specjalnie od siebie różnić, gdy jednak zagłębimy się w lekturę, widać jak są odmienne. Wynika to przede wszystkim z okresu czasu jaki obejmują – 134 lata. Janusz Degler zaczyna odnotowywać zdarzenia mające miejsce jeszcze w wieku XIX, a Przemysław Pawlak kończy już w XXI. Postęp technologiczny, który w międzyczasie się dokonał, zwłaszcza na przełomie XX i XXI wieku, wzrost znaczenia mediów elektronicznych, czy też globalnych przemian w przekazie i dostępie do informacji, nie mogły nie wpłynąć na zawartość drugiego tomu. Najwyraźniej zarysowuje się to w ostatniej części, nazwanej przez autorów Kult. W tomie pierwszym liczy on 63 strony, gdy w tomie przygotowanym przez Przemysława Pawlaka blisko 250 stron. Możemy tu znaleźć informacje, w których polskich miastach są ulice imienia Witkiewicza, jakim instytucjom nadano jego patronat, czyją twórczość inspirował. I tak w 1990 roku przywołany zostaje Autoportret Witkacego Jacka Kaczmarskiego z muzyką Przemysława Gintrowskiego, a w 2011 wiersz Tadeusza Różewicza Witkacy uważał dotyk / za najważniejszy ze zmysłów. W 2009 roku w dziale Witkacy na świcie. Opracowania znajdujemy wzmianki o japońskich przekładach Wariata i zakonnicy czy Nienasycenia, w 2017 kompozycję Krzesimira Dębskiego do słów S. I. Witkiewicza Witkacego portret kobiety – cykl wariacji na głos solowy, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną. Przemysław Pawlak odnotowuje także portale internetowe poświęcone Witkiewiczowi, największy – Witkacologia.eu, ale także podrozniccy.com/pl/Witkacy, gdzie zamieszczone są komiksy z podróży artysty czy niemiecki portal witkacologiczny – kunstbriefe.de/Witkiewicz.html.
Takich interesujących pozycji w tomach kończących Dzieła zebrane Stanisława Ignacego Witkiewicza jest wiele. Bibliografię tę można czytać na kilku poziomach. I jako przyczynek do biografii artysty, jego twórczości, działalności literackiej czy naukowej, i jako dzieje sceniczne dramatów Witkacego w teatrze, i jako historię przemian kulturowych i społecznych czy wreszcie bibliografię scalającą cały dorobek pisarski Witkacego. Słusznie zrezygnowano z informacji o twórczości malarskiej, rysunkowej i fotograficznej, która ma już odrębne opracowania. Zamieszczono natomiast, poza wstępem i notą wydawniczą, artykuł Janusza Deglera Recepcja twórczości S. I. Witkiewicza w latach 1945-1989, znakomicie sumujący tom.
Inicjatorką edycji krytycznej Dzieł zebranych, zapoczątkowanych w 1992 roku, była Anna Micińska. Przewodniczącym Komitetu Redakcyjnego jest Janusz Degler, a w jego skład wchodzą Bohdan Michalski i Lech Sokół.
PIWowska edycja Bibliografii Stanisława Ignacego Witkiewicza, przygotowana z dużą pieczołowitością i starannością, wydrukowana dużą, dobrą do czytania, czcionką jest nie tylko cenną, unikatową pozycją bibliograficzną, ale także piękną książką. Dwa tomy w twardej, czarnej oprawie z wytłoczonym autografem Witkacego, w takich samych obwolutach, różniących się jedynie odcieniem a ozdobionych pastelą Lew i Herkules, z 1918 roku, z pięknymi Autoportretami artysty na frontispisie (jeden z 1938, drugi z 1939), to unikatowa pozycja, godnie wieńcząca Dzieła zebrane Stanisława Ignacego Witkiewicza.
* Tytuł zaczerpnięty z motta zamieszczonego w tomie Bibliografii Witkiewicza opracowanym przez P. Pawlaka (za: Ludwik Flaszen, Oracja na jubileusz, „Odra” 2006, nr 5).