- Zdecydowanie widzimy w teatrze ogromny potencjał terapeutyczny. Dzieci poprzez zabawę teatralną uczą się komunikacji, współpracy, radzenia sobie z emocjami. Uczestnictwo w procesie twórczym bywa niezwykle oczyszczające – pozwala wyrazić to, czego czasem nie da się powiedzieć słowami. Zwłaszcza dzieci z niepełnosprawnościami czy trudnościami emocjonalnymi mogą w teatrze odnaleźć przestrzeń, w której czują się akceptowane i wartościowe - mówi Zbigniew Lisowski, dyrektor Teatru Baj Pomorski w Toruniu, w rozmowie z Anitą Nowak.
fot. mat. UM w Toruniu
Od jak dawna Baj Pomorski zajmuje się edukacją teatralną najmłodszych i jaki był jej początkowy program?
Działania edukacyjne na szeroką skalę rozpoczęliśmy w 2006 roku, kiedy to zakończył się gruntowny remont siedziby Teatru Baj Pomorski. To właśnie wtedy powstała nasza charakterystyczna “teatralna szafa”, czyli wyjątkowa bryła budynku, która stała się nie tylko symbolem teatru, ale i przestrzenią otwartą na różne formy pracy z dziećmi. Od tego momentu zaczęliśmy regularnie organizować warsztaty, spotkania z artystami, zajęcia edukacyjne i animacyjne skierowane do najmłodszych widzów. Początkowo skupialiśmy się na klasycznych formach edukacji teatralnej – takich jak poznawanie kulis teatru, pracy aktora czy tworzenia lalek teatralnych – ale z czasem program rozrastał się i wzbogacał o nowe, innowacyjne elementy.
Kto i kiedy wpadł na pomysł objęcia tymi zajęciami także dzieci z niepełnosprawnościami?
Z potrzeby otwartości i integracji zrodziła się idea włączenia dzieci z niepełnosprawnościami w nasze działania edukacyjne. Przełomowym momentem było wprowadzenie do naszego Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek i Formy “Spotkania” przeglądu teatrów tworzonych przez osoby z niepełnosprawnościami – pod nazwą “Innym Okiem”. Inicjatywa ta pojawiła się w programie festiwalu w 2014 roku i spotkała się z ogromnym zainteresowaniem oraz wzruszającym odbiorem. Natomiast od 2023 roku w naszym teatrze funkcjonuje stanowisko Koordynatora ds. dostępności, co pozwoliło nam jeszcze lepiej i skuteczniej odpowiadać na potrzeby widzów z różnymi formami niepełnosprawności, także w kontekście warsztatów i zajęć edukacyjnych.
Na jakich zasadach to się odbywa?
Osoby zainteresowane udziałem – zarówno dzieci, jak i ich opiekunowie – kontaktują się z naszym Koordynatorem ds. dostępności. Wspólnie ustalają najdogodniejszy termin, zakres i formę zajęć, dostosowaną do indywidualnych potrzeb uczestników. Zależy nam na tym, by każdy mógł poczuć się w teatrze swobodnie i bezpiecznie, dlatego dbamy o komfort i otwartość na różnorodność. Współpracujemy również z organizacjami wspierającymi osoby z niepełnosprawnościami, co pozwala nam stale doskonalić ofertę.
Kto bardziej angażuje się we współpracę z teatrem – rodzice czy nauczyciele?
Obie grupy są bardzo ważne, ale muszę przyznać, że nauczyciele wykazują dużą inicjatywę, szczególnie w kontekście przygotowań do wizyt w teatrze. Regularnie zapraszamy ich na specjalne premiery, podczas których mogą zapoznać się z repertuarem i formami pracy z dziećmi. Chcemy rozwijać tę współpracę, bo to właśnie nauczyciele są często pierwszym ogniwem łączącym dzieci ze światem teatru.
Na ile widoczne są już skutki edukacyjne i rehabilitacyjne tych działań? Czy uczestnicy warsztatów teatralnych na dłużej wiążą się z Waszą placówką?
Zdecydowanie tak. Zauważamy, że wielu uczestników naszych zajęć powraca do nas, bierze udział w kolejnych edycjach warsztatów, a niektórzy nawiązują trwałe relacje z zespołem teatru. Podczas festiwali i premier widuję znajome twarze – dzieci, które dorastają z naszym teatrem. Co więcej, niektórzy z dawnych uczestników naszych warsztatów utrzymują kontakt z aktorami i pracownikami teatru – pojawiają się na wydarzeniach, piszą, dzwonią, dzielą się swoimi przeżyciami. To dla nas ogromna wartość i potwierdzenie sensu naszej pracy.
Czy prowadzicie też szkolenia dla nauczycieli zajmujących się edukacją teatralną?
Tak, chcemy je organizować jako specjalistyczne warsztaty i szkolenia dla nauczycieli i animatorów kultury. Zależy nam na tym, by osoby pracujące z dziećmi miały nie tylko wiedzę teoretyczną, ale i konkretne narzędzia do prowadzenia zajęć teatralnych. Pokazujemy metody pracy z lalką, ćwiczenia rozwijające wyobraźnię, techniki dramy i improwizacji. Często są to też spotkania inspiracyjne, podczas których nauczyciele dzielą się swoimi doświadczeniami i pomysłami.
Na ile edukacja teatralna może być traktowana jako forma rehabilitacji? A może nawet psychoterapii?
Zdecydowanie widzimy w teatrze ogromny potencjał terapeutyczny. Dzieci poprzez zabawę teatralną uczą się komunikacji, współpracy, radzenia sobie z emocjami. Uczestnictwo w procesie twórczym bywa niezwykle oczyszczające – pozwala wyrazić to, czego czasem nie da się powiedzieć słowami. Zwłaszcza dzieci z niepełnosprawnościami czy trudnościami emocjonalnymi mogą w teatrze odnaleźć przestrzeń, w której czują się akceptowane i wartościowe.
Od ilu lat działa Konkurs Interpretacji Teatralnej dla Dzieci i Młodzieży?
Konkurs Interpretacji Teatralnej dla Dzieci i Młodzieży ma już 20 lat. To przedsięwzięcie o ugruntowanej renomie, w którym udział biorą młodzieżowe grupy teatralne z całego regionu. Uczestnicy prezentują różnorodne interpretacje tekstów literackich, często w bardzo autorskich, twórczych formach. Co więcej, młodzież zaangażowana w ten przegląd została wciągnięta także w działania naszego festiwalu monodramu w Toruniu. Wybrani uczestnicy mają możliwość zaprezentowania swoich monodramów lub etiud w ramach wydarzeń towarzyszących, co jest dla nich ogromnym wyróżnieniem i szansą na rozwój sceniczny. Dzięki temu młodzi ludzie mają okazję występować obok profesjonalnych artystów i poczuć atmosferę prawdziwego festiwalu teatralnego.
Będziemy również przygotowywać dla nauczycieli materiały filmowe z premier – krótkie, do 7 minut – zawierające opis bohaterów, sens sztuki oraz prezentację twórców. Materiały te mają ułatwić nauczycielom pracę dydaktyczną oraz wzbogacić edukację teatralną w szkołach.
Planujemy powrócić do tworzenia spektakli dla dorosłych widzów, koncentrując się jednak na młodzieży jako głównym odbiorcy tej linii repertuarowej. Już w lutym 2026 roku zaprezentujemy premierę spektaklu „Frankenstein-reportaż”, który nie tylko podejmie ważne tematy społeczne i egzystencjalne, ale również stanie się okazją do włączenia młodych ludzi w proces jego realizacji. Młodzież zostanie zaproszona do statystowania w przedstawieniu, co będzie dla nich niepowtarzalną okazją do zdobycia doświadczenia scenicznego i poznania teatru od środka.
Ważnym kierunkiem rozwoju jest także otwartość na współpracę i budowanie sieci partnerskiej z innymi instytucjami. Od przyszłego roku planujemy organizację nowego wydarzenia – Festiwalu Teatrów Ulicznych w Toruniu. W jego ramach powstanie wspólny spektakl uliczny „Konferencja ptaków”, zrealizowany we współpracy z Młodzieżowym Domem Kultury oraz Domem Harcerza. W przedstawieniu wystąpią młodzi tancerze z tych placówek, a spektakl będzie widowiskiem taneczno-lalkowym na dużą skalę, przygotowanym w otwartej przestrzeni miejskiej.
Festiwal będzie miał wyraźny komponent społeczny – ważną jego częścią będzie partycypacja mieszkańców. Wezmą oni udział w różnorodnych działaniach artystycznych na dużą skalę, takich jak akcja sadzenia bratków na toruńskim bulwarze. Kwiaty ułożą się w specjalnie zaprojektowany napis, wyłoniony w drodze konkursu z udziałem mieszkańców. Cała inicjatywa będzie nosić nazwę „Zbratkuj się z nami” i ma symbolizować wspólnotę oraz zaangażowanie obywatelskie.
Planujemy także włączenie do działań festiwalowych miejskich przestrzeni, takich jak bramy, podwórka czy balkony, które staną się sceną dla mikro-wydarzeń artystycznych. Do współpracy zaprosimy lokalnych przedsiębiorców, aby wspólnie tworzyć atmosferę święta miasta, w którym zacierają się granice pomiędzy artystą a odbiorcą. Chcemy, aby cały festiwal był żywym organizmem – opartym na współtworzeniu, otwartości i dialogu społeczno-artystycznym.
Miasto Toruń również dostrzega potrzebę wspierania kultury i edukacji poprzez sztukę i planuje stworzenie spójnego systemu edukacji artystycznej. Teatr Baj Pomorski aktywnie uczestniczy w tych rozmowach i projektach, wierząc, że kultura jest jednym z najważniejszych narzędzi rozwoju społecznego i emocjonalnego dzieci i młodzieży.
Czy teatr ma swoją misję społeczną?
Teatr ma przełamywać bariery i być miejscem wolnym od polityki, ale nie od mądrości, refleksji oraz wrażliwości. To właśnie na tych trzech filarach – mądrości, refleksji i wrażliwości – można budować naszą przyszłość.
Moim marzeniem jest stworzenie teatru społecznego, który będzie łączył mieszkańców Torunia oraz okolicznych gmin we wspólnym działaniu artystycznym, z wykorzystaniem twórców ludowych. Takie działania już prowadziliśmy i warto o nich wspomnieć.
W Muzeum Etnograficznym odbędzie się spektakl familijny na 150 wykonawców „O Kasi, co gąski zgubiła”. Będzie to spektakl chodzony od stacji do stacji, po całym Muzeum. Zamierzam wciągnąć w to wszystkie gminy toruńskie, łącząc nowoczesność z tradycją. To plan na największy teatr społeczny w Unii Europejskiej. Włączone do tych wydarzeń będą Koła Gospodyń Wiejskich, grupy tańca regionalnego, a statystami będą mieszkańcy. Widzę ogromną moc w radości płynącej z uczestnictwa w takim wspólnotowym działaniu. Planuję też zaproszenie osób niepełnosprawnych z naszego festiwalu “Innym Okiem” do tego projektu i Festiwalu Teatrów Ulicznych. To ma być synteza sztuk według Craiga; w blokach tematycznych: plastyka, muzyka, taniec, ruch, słowo, aktor i widz. Bo dla mnie ulica zawsze będzie teatrem. Tu się ludzie eksponują z dobrej i złej strony. I tak też właśnie widzę edukację artystyczną w działaniu.
Przykładem są m.in.„Kobiety Torunia” – grupy modelek współpracujących z Jarosławem Kamińskim, naszym znakomitym krawcem i stylistą, które uczestniczyły w spektaklu „Kopernik Odkrywca”. „Kobiety Torunia” brały również udział w pleceniu wianków podczas Nocy Kupały. Do współpracy zaprosiliśmy również inne lokalne instytucje. Uważam, że takie wspólne działania są najlepszą formą edukacji artystycznej, ponieważ uczą wspólnotowości, współpracy i integracji.
Dziękuję za rozmowę.
