Z naszej perspektywy ten rok dał świadectwo wielkiej determinacji i konsolidacji naszego środowiska teatralnego w sprawie najważniejszej: dobrego zarządzania instytucjami dobra publicznego, jakim są dotowane przez państwo teatry – Agencja ADiT podsumowuje rok.

fot. mat. ADiT

Ponad głowami publiczności toczyła się walka o bezpieczne finansowanie, transparentność regulaminów i struktur organizacyjnych, etykę pracy. O wartości! Oby zmiany przyniosły dobre owoce. Bo nieodmiennie znakomita frekwencja na spektaklach codziennych oraz nadkomplety na pokazach festiwalowych, jak Warszawskie Spotkania Teatralne, Festiwal Gombrowiczowski w Radomiu, Boska Komedia w Krakowie, Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje” w Katowicach świadczą o niezwykłej roli społecznej i randze artystycznej teatru polskiego, który otworzył się na współczesną dramaturgię. Świadczyła o tym również debata o dramacie współczesnym w Teatrze im. Słowackiego ostatniego dnia Boskiej Komedii:  Joanna Oparek, Mateusz Pakuła, Przemysław Pilarski, Ishbel Szatrawska rozmawiali o coraz istotniejszej roli tekstu w teatrze wbrew anachronicznym „klątwom”. I chociaż znani wydawcy w zasadzie stronią od tekstu dialogowego, bo nie mają zachęty w postaci konkursów, to dramatopisarze coraz częściej otrzymują zlecenia na napisanie sztuki ze strony teatrów. Wsłuchując się w głosy dyskutujących, teatry mogłyby zacząć na nowo publikować wykorzystane w przedstawieniu teksty w swoich programach. Może to dobry moment na ogłoszenie  nowej  inicjatywy konkursowej na najlepszy program teatralny. To nasza unikatowa specjalność! Czy wystawa programów już była…?

Premiery dramatów współczesnych

Rok 2024 wyróżnił się wybitnymi premierami na podstawie współczesnych dramatów takich jak:  

„Handlarze gumek” Hanocha Levina w Teatrze 6.piętro, „Słowa na piasku” Davida Desoli w Teatrze Miejskim w Zabrzu (również znakomite słuchowisko Polskiego Radia), „Zmierzch długiego dnia” Eugene'a O’Neill'a w Teatrze Nowym w Poznaniu, „Mamoburger” Sarah Kosar w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu, „Wszystko szwindel” Marcellusa Schiffera w Teatrze Wybrzeże. Nowy autor, Kristo Šagor, wszedł do repertuaru dwóch teatrów z tytułami: „Kocham cię” (Teatr Komedia Warszawa)  i „Trik Patricka” (Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu). „Opowieści o zwyczajnym szaleństwie” Petra Zelenki wróciły po latach dwukrotnie: w Teatrze Collegium Nobilium i Teatrze Ochoty w Warszawie, „Padało” Endy Walsha grane jest od marca w Łaźni Nowej w Krakowie, a „Geniusz” Tadeusza Słobodzianka w Teatrze Polonia zszedł z afisza niedługo po premierze wraz ze śmiercią niezastąpionego Jerzego Stuhra, który pozostanie w naszej pamięci.

Warto też wyróżnić kilka istotnych dla nas premier i prapremier: „Justine & Juliette” Emmy Hütt w tłumaczeniu Iwony Nowackiej w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie w reżyserii autorki, adaptację „Przełamując fale” na podstawie scenariusza autorstwa Larsa von Triera, Davida Pirie i Petera Asmussena w reżyserii Ewy Platt w Teatrze Powszechnym im. Zygmunta Hübnera, czy otwierające Gdański Festiwal Szekspirowski przedstawienie „Burza. Prequel” Maliny Prześlugi w reżyserii Joanny Zdrady.

Za fenomen można uznać mnożące się w ciągu kilku miesięcy premiery „Lekarza na telefon” – monodramu  autorstwa Borbali Szabo  w tłum. Jolanty Jarmołowicz, których cierpliwość w oczekiwaniu na pierwsze przedstawienie została nagrodzona. To rozrywka w wielkim stylu i wyzwanie dla aktora, który odbiera porody, dwojąc się i trojąc. Na szczęście wszystko kończy się dobrze, jak na dobrą komedię przystało.

Odnośnie zasady symetrii – ten rok zaczął się prapremierą „Usuń ze znajomych” Stevena Moffata w Teatrze Kwadrat w Warszawie, a skończył kolejną premierą w Teatrze im. A. Mickiewicza w Częstochowie.

Podobny los spotka znakomitą adaptację sceniczną scenariusza kultowego filmu pt.: „Na rauszu” Thomasa Vinterberga, Tobiasa Lindholma i Clausa Flygarego – z prapremierą 23.12.23 w Teatrze Polonia, a kolejna premiera już 04.01.2025 (31.12.2024 odbędzie się sylwestrowy pokaz przedpremierowy) w Teatrze Współczesnym w Szczecinie.

W Nowym Roku, 7 stycznia, Artur Pałyga zaproszony jest do Stambułu na premierę spektaklu pt.: Baba (Ojciec nasz). 

Niezmiennym zainteresowaniem teatrów cieszą się sztuki Maliny Prześlugi – 11 premier w tym roku! Maria Wojtyszko miała 4 premiery w tym dwie w Czechach. Obserwujemy również nieustające zainteresowanie „Naszą klasą” Słobodzianka teatrów na całym świecie…a autor ma ich kilkadziesiąt w swoim dorobku i nadal pisze.

Rzutem na taśmę 28. grudnia miała miejsce w Teatrze Barakah zapowiadana wcześniej przez nas prapremiera nowej sztuki „Persona K2” Anny Burzyńskiej i Magdaleny Łazarkiewicz. 

„Nasza klasa” w Nowym Jorku 

Niemniej największym wydarzeniem tego roku była nowojorska premiera „Our Class” / „Nasza klasa” Tadeusza Słobodzianka w prestiżowej sali Brooklyn Academy of Music w wykonaniu Arlekin Players Theatre. Przedstawienie grano w obecności autora, w kilku setach, a jesienią przeniesiono je na Manhattan do Classic Stage Company. Spektakl został wyróżniony w najważniejszych teatralnych mediach jako jedno z najciekawszych przedstawień roku: 

- Top 5 Off-Broadway Shows 2024, TheaterMania

- Best Theater in NY 2024, The Wall Street Journal?

Sztuka „Historia Jakuba” Tadeusza Słobodzianka miała ponadto premierę w Teatrze Ateneum w znakomitym wykonaniu Łukasza Lewandowskiego. A z kolei „Niedźwiedzia Wojtka” można było zobaczyć na Festiwalu „Stolica Języka Polskiego” w Szczebrzeszynie (spektakl miał również pokazy w trzech szkockich miastach: w Edynburgu, Glasgow i Perth).

Teatr Telewizji – dobry wybór 

Ten rok obfitował w premiery i powtórki Teatru Telewizji – szczególnie pod koniec roku. Warto podkreślić, że nowe kierownictwo postawiło na dobre dramaty, przeniesienia znakomitych spektakli z teatrów na ekran telewizyjny oraz staranną selekcję powtórek. Największa polska widownia teatralna mogła zobaczyć premierę „Wyjeżdżamy” i powtórki legendarnego „Kruma” czy „Udręki życia” na podstawie sztuk Hanocha Levina; „Cząstki Kobiety” Kornéla Mundruczó, czy „Rzeczy o banalności miłości” Savyon Liebrecht oraz „Naszej klasy” Tadeusza Słobodzianka czy „Courage mojej matki” George’a Taboriego. Ruszyła wreszcie lawinowo Teatroteka proponując w swoich spektaklach większą umowność konwencji jak i otwartość na pozyskanie nowej (młodszej) widowni. Warto zaglądać do noworocznego programu teatru TVP oraz na www.vod.tvp.pl/teatrtvp.

Warsztaty „Dramat w procesie rozwoju” w Szkole Filmowej w Łodzi 

W maju odbyła się kuratorowana przez reżyserkę i naszą agentkę Zofię Gustowską kolejna edycja warsztatów „Dramat w procesie rozwoju”, organizowanych corocznie we współpracy ze Szkołą Filmową w Łodzi. W tym roku studentki i studenci wydziałów reżyserii oraz aktorstwa pracowały/li nad sztukami: „Moją ulicą płynie rzeka” Adriana Szafrańskiego i Elżbiety Depty w reż. Macieja Tyburskiego oraz „Palce Chopina” Michała Łukowicza w reż. Marcjanny Lelek. Efekty przerosły nasze oczekiwania zarówno na poziomie zaangażowania i talentu osób studenckich, jak i ostatecznych efektów ich pracy. Mamy nagrania efektów ich pracy, którym bliżej było do teatralnych spektakli niż do czytania performatywnego. 

WyspianKISS

Jest nam niezmiernie miło ogłosić, że nasza współpraca z Teatrem Śląskim im. St. Wyspiańskiego w Katowicach przyniesie kolejne owoce, a projekt WYSPIANKISS będzie miał drugą edycję już w marcu 2025. W ramach pierwszej edycji projektu Agencja Dramatu i Teatru ADiT miała przyjemność ufundować nagrody wybranemu dramatopisarzowi i dramatopisarce biorącym udział w finale VI edycji Szkoły Pisania Sztuk prowadzonej przez Artura Pałygę. Laureatami zostali Misza Czorny (którego zwycięski tekst "Popioły. Millenium" niedawno miał premierę teatralną!) i Joanna Bator. W marcu ponownie będziemy mogli zobaczyć szkice teatralne na podstawie tekstów autorstwa uczestników Szkoły Pisania Sztuk wyreżyserowane przez studentów krakowskiej AST.

Czytania performatywne 

Innym cyklem warsztatowo-teatralnym, o którym warto przypomnieć jest projekt Teatru Pinokio w Łodzi, w ramach którego czytanie performatywne tekstu "Wejdź Nowa" Kuby Kaprala w reżyserii Doroty Abbe wędrowało po różnego rodzaju młodzieżowych ośrodkach, stanowiąc świetną podstawę do pracy warsztatowej, rozmów, wymiany myśli i doświadczeń.

Jak co roku również w tym sezonie kontynuowaliśmy cykl czytań performatywnych organizowanych we współpracy z Austriackim Forum Kultury oraz Teatrem Ateneum w Warszawie. Przygotowane wraz z aktorami i aktorkami teatru zostały czytania sztuk: „Claus Peymann kupuje sobie spodnie” Thomasa Bernharda w tłum. Sławy Lisieckiej, w reż. Aldony Figury, „Marie” Sophie Benedikte Stocker w tłum. Marka Szalszy, w reż. Leny Frankiewicz, „Kafka” Franzobla w tłum. Sławy Lisieckiej, w reż. Marcina Bartnikowskiego, a ostatnio „Zatarcie” Bernharda Aichnera również w tłumaczeniu Marka Szalszy i reżyserii Leny Frankiewicz.

Katalog sztuk Agencji Dramatu i Teatru

W połowie grudnia zebraliśmy nasze nowości z 2023 roku w wydanym specjalnie dla teatrów  Katalogu sztuk ADiT23. Kolejny planujemy wydać na początku Nowego Roku. Z roku na rok nasza  baza  sztuk się powiększa o nowe teksty znanych autorów zagranicznych w tłumaczeniach sprawdzonych tłumaczy, z którymi  od lat współpracujemy, oraz o nowe teksty autorów polskich. 

Zaczynając alfabetycznie, młoda amerykańska autorka Laura Barbieri zmierzyła się z ikoną kryminału pisząc „Trunek  czy trutka” (tytuł oryg.: „Pick your Poison”), a Sergio Blanco podjął teatralne studium ojcobójcy, stosując  konwencję dokudramy w „Tebas Land”. Ron Clark w sztuce „Maria i Pierre” pochylił się nad feministyczną komediową perspektywą morderczej pracy przyszłych noblistów nad odkryciem pierwiastka, który zrewolucjonizuje świat nauki Znany brytyjski scenarzysta Ryan Craig napisał dla teatru dramat pt.: „Charlotte i Theodore” (zdecydowanie przydałby się bardziej nośny tytuł) o burzliwym spotkaniu pary idealistów: heglowskiej  feministki i platońskiego relatywisty, a młoda amerykańska dramatopisarka Carey Crim, wielokrotnie nagradzana za „Co po Grace” i „23 i ½ godziny” nie może się doczekać warszawskich prapremier. Nowa sztuka Martina Crimpa wygrała konkurs Eurodram 23’ za przekład Marty Orczykowskiej pt.: „Nie  jestem z tych” (duma!), powiększając ofertę tekstów tego znakomitego autora, znanych (poza „Miastem”) już polskim widzom.  

Polecamy lekturę naszych skatalogowanych newsletterów w wersji wydanej, obiecując kolejne.

Nowe autorki i autorzy 

Warto również wymienić nazwiska nowych autorów, z którymi zaczęliśmy współpracę w tym roku: Samuela D. Huntera („Wieloryb”), Wolfganga Herrndorfa („Tschick”), Efstathii („Maria Skłodowska-Curie w mowie obronnej”), Susannę Isern („Siedem łóżek malutkiej popielicy”) czy Annę Höglund („O tym można rozmawiać tylko z królikami”). To teksty napisane/stworzone na zlecenie teatrów oraz agencji zagranicznych, których prapremiery miały już miejsce i zostały docenione przez publiczność i krytyków teatralnych. Gratulujemy i dziękujemy za zaufanie.

Dramat wychodzi z cienia 

W Nowym Roku życzymy sobie, żeby dobra passa na dramat zaowocowała przywróceniem tego gatunku literackiego CZYTELNIKOM!  A jak dotrzeć z nim do publiczności teatrów oraz miłośników dramatu czytanego i sprawić, żeby reżyser się w nim zakochał? Oto jest pytanie!

Można się na koniec rozmarzyć; kiedyś istniały komórki w ciele teatralnym zwane działami literackimi, może dzisiaj należy powołać komórki dramatyczne funkcjonujące w zdrowej konkurencji z dramaturgami, którzy przecież nie tylko przepisują, dramaturgicznie kompilują, ale i czytają dramaty. Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej  właśnie zmienił regulamin –  od teraz zgłaszane teksty oceniane są nie tylko formalnie  ale również pod kątem literackim, więc coś drgnęło w naszym teatralnym organizmie, dla którego dramat znów jest bardziej strawny. Dramatopisarze do piór!

Pipsa Lonka i Jon Fosse – nowości wydawnicze 

A co z dramatem wydanym? Wydaliśmy w tym roku mniej niż zwykle (nadrobimy to w 2025, zapowiadając już na wiosnę antologię sztuk Luigiego Pirandella pt.: Nagie maski” w nowym znakomitym tłumaczeniu Kamili Straszyńskiej): poetycki, posthumanistyczny dramat fińskiej autorki Pipsy Lonki, pt.: „cztery dni bliskości” oraz antologię sztuk Noblisty 2023, Jona Fossego – „Ktoś tu przyjdzie”.  

Nie było to tylko wznowienie od dawna niedostępnych „Sztuk teatralnych”. Tom liczący ponad 700 stron pomieścił dodatkowe 3 tytuły. Szkoda, że nie możemy go wysłać do żadnego z konkursów literackich, w związku z tym, że większość konkursowych regulaminów ten gatunek wyklucza, nie uznając go za literaturę.  Nieodmiennie staramy się walczyć z tą bez wątpienia niesprawiedliwą dla dramatu praktyką.

Próbujemy to zmienić od lat, robiąc swoje i tęskniąc za dawnymi czasy: Mickiewicza, Słowackiego i niedawnymi całkiem, może ktoś je pamięta, kiedy wydawano dramaty Gombrowicza, Różewicza czy Mrożka. Czyżby postdramat wykurzył dramat z półek księgarskich, konkursów… konieczna  jest rewolucja w dramacie!

Dziękujemy wszystkim naszym Autorom, Autorkom, Tłumaczom i Tłumaczkom, a w Nowym Roku życzymy im niewyczerpanego źródła inspiracji i kolejnych teatralnych sukcesów. Jeśli jeszcze trochę brakuje do prawdziwie szampańskiego, sylwestrowego nastroju, polecamy Wam do lektury komedię „Droga nie wybrana” Rogera Mortimera (tradycyjnie tekst do zamówienia na naszej stronie, ale możecie spodziewać się jeszcze jutro newslettera)

Z kolei widzom i czytelnikom życzymy wspaniałych teatralnych wrażeń, nieustającej i żarliwej pasji do teatru i – może przede wszystkim – zaskakujących i interesujących premier w nadchodzącym roku.