Już 23 listopada w Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy odbędzie się premiera „Systemu Sulta” na podstawie powieści Macieja Miłkowskiego w adaptacji i reżyserii Mateusza Pakuły.
fot. mat. teatru
Spektakl Mateusza Pakuły – jednego z najważniejszych współczesnych twórców polskiego teatru, laureata prestiżowych nagród – to powstały na bazie jednej z najlepszych polskich powieści ostatnich lat teatralny thriller idei: o wierze, odpowiedzialności i granicach tego, co można rozstrzygnąć procedurą.
Pewien przedsiębiorczy adwokat, który uznał, że religia to bujda, pozywa Kościół katolicki. W imieniu seniora, który przez kilkadziesiąt lat dawał na tacę, żąda zwrotu datków. Z odsetkami! Szykuje się gruba afera. W związku z tym ministerstwo sprawiedliwości zwraca się do Michała Sulta, wybitnie inteligentnego profesora filozofii, aby ten dokonał dla sądu ekspertyzy i w sposób naukowy stwierdził, czy Bóg istnieje. Sult powołuje siedmioosobową komisję według sobie tylko znanego systemu. Zaprasza do niej księdza, lekarkę, pisarza, reżyserkę teatralną, psychoterapeutę i przeciętnego Kowalskiego. Co się wydarzy na obradach? Czy tych „siedmioro gniewnych ludzi” zadecyduje, że Bóg jest – czy że go nie ma?
SYSTEM SULTA
Maciej Miłkowski pisze książki dla czytelnika, który jest już, zdaje się, na wymarciu: inteligenta starej daty, zdolnego docenić ironicznie odmalowane charaktery, paradoksy sprzecznych idei, wyrafinowanie konceptów, czystość rysunku fabuły.
Eliza Kącka, „Dwutygodnik”
Miłkowski ciekawie pogrywa z głównym bohaterem, pokazując, że z fizyką wygrywa jednak metafizyka – zarówno dlatego, że ta pierwsza „nigdy nie przyciąga tłumów”, jak i dlatego, że ta druga obfituje w tajemnice, które być może na zawsze powinny zostać tajemnicami. […] Wśród tych zagadek jest jeden pewnik: dłuższa forma służy Miłkowskiemu. W Systemie Sulta nie tylko udowadnia on, że wciąż czuje się najlepiej, mówiąc o literaturze, […] lecz także – a może przede wszystkim – że wciąż można powiedzieć coś na serio, pisząc ironicznie i z humorem. Ta autorska cecha, w literaturze polskiej chyba w zaniku, jest wyjątkowo odświeżająca.
Maciej Libich, „Twórczość”
Ostatecznie System Sulta jest więc dla mnie z pewnością literackim odkryciem, a być może też jakimś przełomem, bo udowadnia, że można pisać ciekawie z pominięciem traum i cierpienia. Można też wprawiać czytelnika w śmiech, bezkarnie z niego żartować, stawiać absurdalne hipotezy, prowadzić nieustającą grę. Bo chyba o to tu chodzi, prawda?
Melancholia codzienności (blog książkowy)
BOHATEROWIE
Michał Sult – krakowski profesor filozofii. Geniusz o ilorazie inteligencji 850. Uważa, że nie ma człowieka, który byłby od niego mądrzejszy, dlatego rozmowy z ludźmi go nudzą – przewiduje bezbłędnie, co powiedzą. Jest człowiekiem bez życia emocjonalnego – a w związku z tym również bez emocjonalnych zaburzeń. Wychowany w ateistycznej rodzinie o naukowych zamiłowaniach twierdzi, że Boga nie ma i żadna dyskusja nie jest tu potrzebna.
Adam Konarski – ksiądz i profesor fizyki z Krakowa. Jego zainteresowania naukowe obejmują fizykę teoretyczną i kosmologię. Uważa, że fizyka i religia to nie są dwa odrębne światy. „Dla mnie to jest jeden i ten sam świat. W ogóle świat jest jeden. Świat jest pewną koherentną całością. I to jest podstawowe, choć na ogół niewypowiadane, założenie tak religii, jak fizyki”.
Zofia Sawicka — lekarka z Łodzi; ponad dwadzieścia lat pracowała jako anestezjolożka, dziś jest lekarzem w hospicjum. Wierzy, że nie ma ludzi, których nie warto leczyć, niezależnie od stopnia ich choroby i od szansy na przeżycie. Nie za bardzo z kolei wierzy w duszę, której „nigdy nie widziała”, choć umarły przy niej setki ludzi.
Karolina Grad – nagradzana reżyserka teatralna, pracująca w kraju i za granicą. Głęboko wierząca, a zarazem antyklerykalna; ma za sobą proces o obrazę uczuć religijnych.
Uważa, że „większość systemów religijnych nie ma nic wspólnego z religią”.
Robert Matracki – psycholog i psychoterapeuta. Uważa, że religia chrześcijańska jest w Polsce narzędziem opresji i wzbudzania permanentnego poczucia winy. Wychowanie w duchu religii chrześcijańskiej w Polsce nazywa wręcz „molestowaniem religijnym”.
Marek Berg – pisarz z Warszawy, który uważa, że Kościół katolicki jest organizacją kryminogenną i powinien zostać zdelegalizowany. Postuluje ściganie funkcjonariuszy Kościoła za ich zbrodnie, głównie chodzi mu o molestowanie seksualne dzieci.
Piotr Nowak – „statystyczny” obywatel wyłoniony w telewizyjnym programie – ma przeciętne zainteresowania, przeciętną inteligencję, przeciętną wagę, przeciętny (prawie) wzrost, przeciętnie zarabia w Urzędzie Miasta Czaplinka, gdzie na co dzień pisze protokoły z posiedzeń rady miasta. Po zwycięstwie w teleturnieju na najprzeciętniejszego Polaka stał się sławny, zaprasza się go do różnych programów i miejsc, żeby mówił banały – rzeczy idealnie przeciętne.
TWÓRCY
Maciej Miłkowski (1980)
Pisarz, tłumacz, publicysta. Wykłada twórcze pisanie na Uniwersytecie Jagiellońskim, pracował również jako psycholog.
Zadebiutował świetnie przyjętym tomem opowiadań Wist (2014), który krytyka określiła jako „zaskakująco dojrzały”. Za nim poszły kolejne tomy krótkich próz: Drugie spotkanie (2017) i Trzeci dzień świąt (2021), w których wypracował rozpoznawalny styl: łączenie realizmu z lekkim przerysowaniem, ironią i autotematyczną grą z czytelnikiem. Ostatnio wydał tom esejów Anatomia opowiadania (2024), w którym na przykładzie ulubionych przez siebie wybitnych tekstów tego gatunku proponuje lekcję uważnego czytania i pisania.
Twórczość Miłkowskiego była nagradzana i doceniana w środowisku literackim – otrzymał m.in. Nagrodę Krakowa Miasta Literatury UNESCO 2021(za Trzeci dzień świąt), a jego opowiadania tłumaczono na angielski, niemiecki, niderlandzki, ukraiński i rosyjski.
System Sulta (2019) to jedyna dotąd powieść Autora, opisana przez recenzenta jako „brawurowy eksperyment prozatorski – powieść, która wciąga w filozoficzny spór, prowokując do myślenia o religii, wolności i granicach rozumu”.
Mateusz Pakuła (1983)
Pisarz i reżyser teatralny, autor kilkudziesięciu sztuk scenicznych. Laureat Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej (2014), Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza (2022), Olśnień Onetu (2024) oraz Nagrody im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya (2025). Nominowany m.in. do Nagrody Literackiej Gdynia (2022), Paszportu „Polityki” (2023), Prix Grand Continent (2022, 2024) oraz Nagrody Literackiej Nike (2025).
Tworzy autorskie spektakle; w ostatnich latach zrealizował m.in. Skórę po dziadku (2025), Latającego Potwora Spaghetti (2024) i Złote płyty (2024).
Jego debiutancka proza Jak nie zabiłem swojego ojca i jak bardzo tego żałuję uznana została za jedną z najciekawszych książek 2021 roku. Otrzymała nominacje do Odkryć Empiku, Nagrody Literackiej Gdynia oraz Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza (wyróżnionej rezydencją w Vence), a także znalazła się w finałowej piątce europejskiej Prix Grand Continent. Spektakl na jej podstawie – w adaptacji i reżyserii autora – okrzyknięto jednym z najważniejszych przedstawień ostatnich lat; zdobył on łącznie 25 nagród indywidualnych i zespołowych, m.in. Grand Prix Międzynarodowego Festiwalu „Boska Komedia” oraz Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.
Druga książka prozatorska Pakuły, Skóra po dziadku (2024), również znalazła się w finałowej piątce Prix Grand Continenti była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2025.W 2025 roku ukazała się jego powieść dla młodzieży Lucek, Ludwika i sprawa Świętego Jogurta.
Justyna Elminowska
Scenografka i graficzka. Absolwentka Wydziału Grafiki oraz Scenografii na Wydziale Malarstwa ASP w Krakowie; studiowała także w berlińskiej Weissensee Kunsthochschule.
Stała współpracowniczka reżyserów i reżyserek takich jak Mateusz Pakuła (Jak nie zabiłem swojego ojca i jak bardzo tego żałuję, Skóra po dziadku, Latający Potwór Spaghetti, Lem vs Dick, Pluton P-Brane, Złote płyty, Chaos pierwszego poziomu), Eva Rysová (Horror Mirror, Udręka życia, Ćwiczenia stylistyczne, Mały Książę, Miłosna wojna stulecia, Twardy gnat, martwy świat, Lordy, Na końcu łańcucha), Yana Ross (Umierać, kochać, walczyć, Wiśniowy sad, Opowieści lasku wiedeńskiego, Jezioro), Michał Siegoczyński (Potop, Romeo i Julia, Titanic, Aktorzy prowincjonalni, czyli pociąg do Hollywood, Don Kichot), Artur Tyszkiewicz (Wzrusz moje serce, Trans-Atlantyk, Rzeźnia, Nikt, Białe małżeństwo, Nosorożec, Amadeusz, Mistrz i Małgorzata, Pakujemy manatki, Herkules i stajnia Augiasza, Napis). Pracowała także z Małgorzatą Bogajewską (Śmierć komiwojażera) i Magdaleną Miklasz (Pasztety do boju) oraz m.in. z Jędrzejem Piaskowskim, Jackiem Jabrzykiem, Wojciechem Urbańskim, Iwoną Kempą i Julią Mark.
Laureatka nagród za scenografie do spektakli Nocami i dniami będę tęsknić za tobąoraz Twardy gnat, martwy świat; współtwórczyni nagradzanych spektakli Lem vs Dick (nagroda realizatorska Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej) oraz Jak nie zabiłem swego ojca i jak bardzo tego żałuję.
Dominika Wiak
Tancerka, performerka, choreografka. Absolwentka Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu (PWST w Krakowie).
Do jej ostatnich produkcji należą solo Misspiece, Manhattan (współtworzony z Danielą Komęderą-Miśkiewicz) oraz Sticky Fingers Club (tworzony kolektywnie z Moniką Witkowską, Danielą Komęderą-Miśkiewicz i Dominikiem Więckiem). W ostatnich latach przygotowała choreografię do filmu Wilhelma Sasnala Człowiek do wszystkiego oraz do spektaklu Das Tove-Projekt Eweliny Marciniak w Schauspiel Frankfurt. Współpracowała m.in. z Teatrem Dramatycznym w Warszawie, Narodowym Starym Teatrem w Krakowie, Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Teatrem Śląskim w Katowicach, Teatrem Rozbark, Teatrem Polskim w Poznaniu i Teatrem im. Bogusławskiego w Kaliszu. Jako tancerka/performerka występowała w przedstawieniach Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego, Jakuba Lewandowskiego, Dominiki Knapik, Eryka Makohona, Sylwii Hefczyńskiej-Lewandowskiej, Macieja Kuźmińskiego, Radosława Rychcika, Magdaleny Piekorz oraz Quana Bui Ngoca. Prezentowała prace m.in. w Szwecji, Chinach, Ukrainie, Włoszech, Gruzji, Holandii i Austrii.
Dwukrotna stypendystka MKiDN i Prezydenta Miasta Krakowa. Obecnie współpracuje z Krakowskim Centrum Choreograficznym i współtworzy kolektyw Sticky Fingers Club.
Za spektakl Sticky Fingers Club otrzymała nagrodę na 55. Przeglądzie Teatrów Małych Form Kontrapunkt w Szczecinie (Nagroda Off Kontrapunkt im. Zygmunta Duczyńskiego) oraz wOgólnopolskim Konkursie na Najlepszy Spektakl Teatru Niezależnego „The Best Off” 2022 (II nagroda); za solo Melancholia (2017) – nagrody konkursów „3…2…1…Taniec!” w Krakowie, Ogólnopolskiego Konkursu Choreograficznego Warsaw Zawirowania Dance w Warszawie oraz Solo/Duo Festival w Budapeszcie.