Spektakl „MATKI. PIEŚŃ NA CZAS WOJNY” w reżyserii Marty Górnickiej zainauguruje XXII Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje”, otwierając jedno z najważniejszych wydarzeń teatralnych w Polsce. Pokaz mistrzowski, który odbędzie się 18 listopada o godzinie 18.00 w Teatrze Śląskim w Katowicach, to nie tylko artystyczny hołd dla teatru reżyserskiego, lecz także wyraz głębokiego zaangażowania w kwestie społeczne i polityczne.
fot. Bartek Warzecha
Spektakl Marty Górnickiej, oparty na unikalnej formie chóralnej, głośno wybrzmiewa jako odpowiedź na dramat współczesności, łącząc siłę kobiecego głosu z teatralną precyzją. Wybitne recenzje z europejskich scen i długie owacje na stojąco na Festiwalu w Awinionie potwierdzają, że inauguracja tegorocznych „Interpretacji” zapowiada wydarzenie na najwyższym artystycznym poziomie.
– Marta Górnicka od lat tworzy w teatrze radykalnie mocną i silną formę, która – według jej deklaracji ideowych – jest reakcją na najtrudniejsze wydarzenia rzeczywistości. Ta forma to spektakl chóralny. CHÓR, który nie tylko przywołała z dalekiej teatralnej pamięci jako komentatora scenicznych wydarzeń, ale uczyniła z CHÓRU głównego i jedynego bohatera swoich spektakli – a właściwie bohaterkę, bo w jej wersji jest to przede wszystkim chór kobiet – tak rozpoczyna swój esej o spektaklu na inaugurację Dorota Buchwald.
Od 1998 roku Katowice goszczą Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje”, wydarzenie poświęcone twórczości młodych reżyserów teatralnych. Festiwal, którego patronem jest wybitny reżyser Konrad Swinarski, ma na celu promowanie nowatorskich wizji teatralnych. Najważniejszym wyróżnieniem przyznawanym podczas festiwalu jest Laur Konrada – prestiżowa nagroda, nazwana na cześć patrona. Od 2018 roku festiwal odbywa się co dwa lata. Tegoroczna, XXII edycja, potrwa od 18 do 24 listopada 2024, a wstęp do niej stanowił PROLOG, który odbył się 16 listopada w Teatrze Śląskim.
Spektakl „MATKI” w reż. Marty Górnickiej powrócił do Polski po intensywnym europejskim tournée, gdzie był pokazywany na najważniejszych scenach i festiwalach sztuk performatywnych, m.in. w Piccolo Teatro (Mediolan), SPRING Performing Arts Festival (Utrecht), Performing Democracy (Freiburg), Landestheater Niederösterreich et Tangente St. Pölten – Festival Für Gegenwartskultur (St. Pölten), Comédie de Genève (Geneva). Sukces „PIEŚNI NA CZAS WOJNY” potwierdza entuzjastyczny odbiór podczas lipcowych pokazów na Festiwalu w Awinionie:
– MATKI podbiły publiczność Dziedzińca Pałacu Papieży w Awinionie, która nagrodziła je trwającą piętnaście minut owacją na stojąco. Spektakl na przecięciu historii antycznej i tej teraźniejszej, która wydarza się dwie godziny od Paryża, zagrażając całej Europie – Jacky Bornet, FRANCETVINFO.FR
– Tegoroczna edycja festiwalu wyróżnia się spektaklami reżyserek, które zajmują najbardziej prestiżowe sceny, w szczególności Dziedziniec Pałacu Papieży. Wraz z Angeliką Lidell (Demony Bergmana) i Polką Martą Górnicką (MATKI PIEŚŃ NA CZAS WOJNY) Festiwal w Awinionie kończy dziesięciolecia tej sceny oddanej wyłącznie mężczyznom. [...] Na Dziedzińcu honorowym Pałacu Papieży ten moment komunii z kobietami wywołał jednomyślną owację na stojąco – Joelle Gayot, LE MONDE
– Krzyk 21 głosów, wypływa ze sceny w stronę widowni i nie można mu się oprzeć, jest zbyt potężny, zbyt przenikliwy. (..) Jesteśmy powaleni nieubłaganą prawdą zawartą w tej propozycji, która jest prawdziwą demonstracja siły: odpowiada na wojnę dźwiękami i rytmami wojny, zrównując porządek wojskowy z dyscypliną choreograficzną. Eskadry formują się, rozpadają, podążają za rytmem. Ruchy są precyzyjne, nie zapominają o widzu. Czasami głosy oddzielają się, tworząc ironiczny kontrapunkt. Formalna praca nie tłumi przesłania, ale je wzmacnia. Za żołnierkami widzimy kobiety i dzieci, ofiary par excellence, których ciała stają się bronią wroga, w przypadku gwałtu: przypomina się nam to bez ogródek. To właśnie w tym świecie pomiędzy spektaklem a prawdziwym życiem „MATKI” znajdują swój prawdziwy modus operandi. Podczas premierowego wieczoru publiczność wstała do owacji jak jeden mąż – Samuel Gleyze-Esteban, L'OEIL D'OLIVIER
Kolejne prezentacje „MATEK PIEŚNI NA CZAS WOJNY” w Polsce są zaplanowane na:
– 30 listopada i 1 grudnia 2024 w Teatrze Powszechnym w Warszawie (pokazy otrzymały dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury),
– 6–12 grudnia 2024 na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Boska Komedia w Krakowie
O spektaklu
Wojenne rytuały przemocy wobec kobiet są niezmienne. Wojna stawia przed Europą pytania ostateczne: o odpowiedzialność w obliczu zagrożenia i o nasze mechanizmy obronne. Ze świadectw matek i dzieci – Ukrainek, Białorusinek i Polek: tych, które uciekły przed wojną; tych, które uciekły przed prześladowaniem i tych wreszcie, które otworzyły przed nimi domy w Polsce – Marta Górnicka, reżyserka, autorka CHÓRU KOBIET i założycielka Instytutu Politycznego Głosu w Maxim Gorki Theater w Berlinie, tworzy wraz z zespołem spektakl chóralny.
W jego skład wchodzi 21 ukraińskich, polskich i białoruskich kobiet w wieku od 9 do 71 lat, każda z wyjątkowym doświadczeniem politycznym i inną historią życiową, uciekinierek z Mariupola, Kijowa, Irpienia i Charkowa. Ten CHÓR MATEK NA CZAS WOJNY poszukuje nowego, post-operowego głosu chóralnego, nawiązującego do chórów żeńskich z VII w. p.n.e.
Ukraińskie wyliczanki dziecięce, tradycyjne pieśni, zaklęcia i wypowiedzi polityczne miksują się ze sobą.
Spektakl „na czas wojny” rozpoczyna szczedriwka (ukr. щедрівка) – tradycyjna ukraińska pieśń – życzenie szczęścia i odrodzenia. Jej historia sięga czasów przedchrześcijańskich i prawdopodobnie liczy tysiące lat. Rytuał śpiewania szczedriwek wykonywały tylko kobiety lub kobiety z dziećmi, i zawsze dla konkretnej osoby. Wierzono w moc tej pieśni, ufano, że jej słowa i dobre życzenia na pewno się spełnią. Te wyśpiewane życzenia są dziś kierowane do wszystkich ludzi, na nowy czas; na całe życie.
– W przeszłości CHÓR miał uświęcać wyjątkowość życia, służyć odrodzeniu, odnowieniu. Był siłą przeciwną sile UNICESTWIANIA. I z tej siły czerpie nasz spektakl – Marta Górnicka.
– Kiedy Ukraina krzyczy, potrzebujemy praktyk na długo sprzed narodzin teatru, które przynosi CHÓR. Potrzebujemy teatru z jego siłą zmiany. Z jego siłą zapamiętywania tego, co najpotworniejsze, a co trauma wojny chciałaby usunąć z pola widzenia. Teatru nowych form solidarności i nowego rytuału. Miejsca, w którym lepszy świat jest wyobrażalny i możliwy – Marta Górnicka dla „Theater der Zeit“.
Czytanie libretta Marty Górnickiej „Matki. Pieśń na czas wojny” odbyło się podczas Festiwalu w Awinionie 23 lipca 2023 r.
Premiera: 29 września 2023, Teatr Powszechny, Warszawa.
Premiera niemiecka: 4 listopada 2023, Maxim Gorki Theater, Berlin.
Premiera francuska: 4 października 2023, Maillon, Théâtre de la Ville de Strasbourg, Strasburg.
Twórczynie i twórcy
Aktorki: Liza Kozlova, Palina Dabravoĺskaja, Svitlana Onischak, Kateryna Taran, Svitlana Berestovska, Valeriia Obodianska, Sasha Cherkas, Mariia Tabachuk, Yuliia Ridna, Natalia Mazur, Aleksandra Sroka, Katarzyna Jaźnicka, Bohdana Zazhytska, Anastasiia Kulinich, Hanna Mykhailova, Katerina Aleinikova, Elena Zui-Voitekhovskaya, Kamila Michalska, Maria Robaszkiewicz, Polina Shkliar, Ewa Konstanciak, Volha Kalakoltsava
Koncepcja, reżyseria: Marta Górnicka
Libretto: Marta Górnicka & zespół (ukraińsko-białorusko-polski)
Muzyka: Marta Górnicka, tradycyjna muzyka ukraińska, białoruska i polska; cytat ze „Szczedriwki” Nikołaja Leontowicza
Współpraca muzyczna: Wojciech Frycz
Choreografia: Evelin Facchini
Scenografia: Robert Rumas
Kostiumy: Joanna Załęska
Asystentka kostiumografki: Maria Wierzbicka
Współpraca dramaturgiczna: Olga Byrska, Maria Jasińska
Wideo, dokumentacja wideo: Michał Rumas, Justyna Orłowska
Projekcje wideo: Michał Jankowski
Światło: Artur Sienicki
Trenerka głosu i przygotowanie wokalne: Joanna Piech-Sławecka
Asystentka reżyserki: Maria Wierzbicka
Inspicjentka: Sylwia Mączarowska
Asystentka choreografki: Maria Bijak
Warsztaty ruchowe: Krystyna Lama Szydłowska
Ukraińskie tłumaczenie libretta: Olesya Mamchych
Białoruskie tłumaczenie libretta: Maria Pushkina
Angielskie tłumaczenie libretta: Aleksandra Paszkowska
Konsultacja z zakresu entomuzykologii ukraińskiej: Anna Ohrimchuk
Konsultacja dot. ukraińskich zabaw dziecięcych: Venera Ibragimova
Tłumaczenie podczas prób: Marharyta Huretskaya
Napisy: Zofia Szymanowska
Producentki trasy międzynarodowej z ramienia Fundacji CHÓR KOBIET: Anna Galas-Kosil, Joanna Nuckowska
Produkcja: Fundacja CHÓR KOBIET; Maxim Gorki Theater (Berlin)
Koprodukcja: Teatr Powszechny w Warszawie; Festival d’Avignon; Maillon, Théâtre de Strasbourg – Scène européenne; SPRING Performing Arts Festival (Utrecht); Tangente St. Pölten – Festival Für Gegenwartskultur (Austria)
Partnerzy projektu: Teatr Dramatyczny im. Gustawa Holoubka; Nowy Teatr w Warszawie; Fundacja dla Wolności w Warszawie (niezależna, publiczna organizacja non-profit działająca na rzecz migrantów z Ukrainy, Czeczenii, Białorusi, Tadżykistanu i innych krajów, którzy osiedlili się w Warszawie i do których kierowane jest największe wsparcie); „Przystanek Świetlica” (świetlica dla dzieci i młodzieży migranckiej); Solidarny Dom Kultury „Słonecznik” (centrum społeczności ukraińskich artystów w Warszawie).
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Plan międzynarodowego tournée
18 listopada 2024 – Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje" (Katowice, Polska)
30 listopada i 1 grudnia 2024 – Teatr Powszechny (Warszawa, Polska)
6–12 grudnia 2024 – Międzynarodowy Festiwal Teatralny Boska Komedia (Kraków, Polska)