„The Employees” na podstawie powieści Olgi Ravn w reż. Łukasza Twarkowskiego w STUDIO teatrgalerii w Warszawie. Pisze Michał Centkowski w „Vogue Polska”.
fot. Sisi Cecylia
Pracujący głównie na europejskich scenach reżyser wraca do Polski, żeby w warszawskim Teatrze Studio wystawić „The Employees” - spektakl oparty na głośnej, niewydanej dotąd w Polsce powieści science fiction autorstwa Olgi Rawn, duńskiej poetki i prozaiczki.
Monumentalna opowieść o losach wybitnego malarza Marka Rothki snuta na tle dziejów nowojorskiej bohemy artystycznej drugiej połowy XX wieku, mroczny thriller inspirowany prozą Mériméego czy eksperymentalne laboratorium politycznych idei – przedstawienia Łukasza Twarkowskiego, bez względu na temat, pochłaniają widzów bez reszty, oferując im doświadczenie totalne. Zrealizowane z niezwykłą dbałością o warstwę audiowizualną widowiska, kreują sugestywne i hipnotyczne światy, zapraszając publiczność do innej rzeczywistości.
Kiedy Szymon Adamczak, wówczas dramaturg w Teatrze Studio, po raz pierwszy zaproponował mi Employees jako inspirację do najbliższej pracy, nie byłem do końca przekonany. Miałem wrażenie, że autorka podejmuje tematy którymi od dawna się zajmujemy, bliskie chociażby naszym poszukiwaniom wokół Akropolis Wyspiańskiego w Teatrze Starym – mówi w rozmowie z Vogue reżyser. Po lekturze powieści Ravn okazało się że to niesamowicie inspirujący tekst. Właściwie jest to antypowieść, Ravn mówi, że proza powinna dziś szukać innych, nowych form wyrazu. To myślenie jest mi bardzo bliskie
Książka Rawn opowiada o losach składającej się z ludzi oraz „podobnych do ludzi”, jak nazywa autorka humanoidalne androidy, załogi stacji kosmicznej, która odnajduje na nowo odkrytej planecie tajemnicze artefakty wpływające na ludzką świadomość. To co się wydarzyło poznajemy w kawałkach, z zapisków i notatek członków załogi, składających się na materiał dowodowy, analizowanych przez komisję badawczą. Oryginalność paradokumentalnej formy oraz konstrukcji powieści, fragmentaryczna narracja w zestawieniu z pytaniami o naturę świadomości, przyniosły autorce rozgłos i uznanie światowej krytyki. Paradokumentalna forma narracyjna powieści wydaje mi się wyjątkowo ciekawa. Zagadnienia świadomości w niekończącym się procesie zmian, to jest temat który od dawna próbujemy w teatrze uchwycić – wspomina Twarkowski. Nasza świadomość przestaje dziś nadążać za rzeczywistością, jesteśmy na granicy wytrzymałości. Z drugiej strony śmierć została przesunięta z pola zagadnień metafizycznych na pole naukowe, staje się problemem natury technologicznej, który, dobrze wiemy, w pewnym momencie zostanie rozwiązany. W porównaniu z wcześniejszymi realizacjami, chociażby monumentalnym „Rohtko”, „The Employees” to spektakl zdecydowanie bardziej kameralny. Warszawskie przedstawienie przyjmuje formę scenicznej instalacji, w której sami widzowie współdecydują o kształcie widowiska i własnym odbiorze dzieła. Twórcy rezygnują z tradycyjnego podziału przestrzeni na scenę i widownię, zapraszając odbiorców do swobodnego doświadczania tej polifonicznej opowieści. Scenografia Fabiena Lede, z którym reżyser od dawna współpracuje, przenosi widzów na pokład kosmicznej stacji. To jest zaproszenie odbiorców do gry, do aktywnego uczestnictwa w tym świecie, znalezienia własnych dróg i odpowiedzi – wskazuje reżyser.
fot. Sisi Cecylia
W adaptacji Joanny Bednarczyk, ta intrygująca, choć niełatwa proza staje się punktem wyjścia dla rozmowy o tym, co czyni nas ludźmi, czym jest świadomość i o to, na ile jesteśmy odpowiedzialni za swoje czyny. Twórcy spektaklu w ślad za Rawn, stawiają pytanie o to, czy możliwe jest pokonanie śmierci, przekroczenie ograniczającej ludzką egzystencję bariery biologicznej formy naszego bytu. Od pierwszego czytania mieliśmy poczucie, że ta opowieść nie jest wcale dystopijna, że ten nieszczególnie szczęśliwy dla ludzi finał, niekoniecznie musi być przygnębiającym końcem – mówi Twarkowski. Cała powieść, spotkanie między człowiekiem, obiektami i „podobnymi do ludzi” jest próbą wyobrażenia nowych, nieantropocentrycznych sposobów współistnienia z innymi.. To symptomatyczne, że w tak wielu narracjach wykorzystujemy dziś sztuczną inteligencję czy humanoidalne, nieorganiczne form bycia, żeby się w nich przejrzeć i uchwycić esencję tego, co czyni nas ludźmi.
***
O. Rawn, The Employees, reż. Łukasz Twarkowski, Teatr Studio w Warszawie.
Premiera: 21 stycznia.
Tekst ukazał się w zimowym numerze magazynu Vogue Polska, nr. 1-2, 2023