W grudniu 2024 nakładem STUDIO ukaże się książka „SZAJNA, SZAJNISKO. Portret zakulisowy” Agnieszki Berlińskiej. Krakowska premiera odbędzie się 7 grudnia w ramach 17. Międzynarodowego Festiwalu Boska Komedia. Warszawska premiera jest zaplanowana na 16 grudnia w STUDIO.
fot. mat. STUDIO teatrgalerii
W swoim reportażu o Józefie Szajnie Berlińska przygląda się, jak artysta i reżyser najpierw w miejscu „zwykłego” Teatru Klasycznego powołał do istnienia otwarty na eksperyment artystyczny Teatr Studio, a potem doprowadził do powstania Centrum Sztuki, nowoczesnej, multiartystycznej instytucji, porównywanej z paryskim Centre Pompidou. „Szajna, Szajnisko” pozwala poznać z bliska i odkryć na nowo tego niespokojnego, poszukującego artystę, jego otoczenie i szczególne czasy, gdy tworzył – to opowieść o twórcy, który próbuje wydostać się z dusznej atmosfery PRL-u i zrewolucjonizować sztukę. To też opowieść o narodzinach Szajny-artysty. – Kiedy traciłem nadzieję, składałem przyrzeczenie, że za uratowane życie poświęcę się czemuś, co dotyczy ludzkiej niesprawiedliwości. I przełożyłem ten wybór na zobowiązania w sztuce – zaznaczał Szajna w wywiadach.
W dniu kiedy ma być stracony, do obozu przyjeżdża nowy komendant. Arthur Liebehenschel zastępuje Rudolfa Hoessa. Z tej okazji na kilka godzin wstrzymuje zaplanowane egzekucje, karę śmierci zamienia tym więźniom na dożywocie. Szajna kolejny raz uchodzi z życiem. Nie umie tego racjonalnie wytłumaczyć. Dlaczego ja? To pytanie będzie go dręczyć do śmierci – pisze Agnieszka Berlińska.
Autorka nie proponuje jednak rocznicowej monografii czy historycznego kompendium, ale reporterską opowieść o Szajnie i Studio, tkaną z rozmów przeprowadzonych z artystami, krytykami, widzami i uczestnikami życia kulturalnego Warszawy lat siedemdziesiątych. Wśród ponad kilkudziesięciu rozmówców Berlińskiej są znani aktorzy i aktorki, reżyserzy, postaci kultury i sztuki, krytycy oraz rodzina i współpracownicy Szajny (m.in.: Stanisław Brudny, Waldemar Dąbrowski, Irena Jun, Zygmunt Krauze, Lech Majewski, Helena Norowicz, Marian Opania, Łukasz Szajna, Józef Wieczorek), a także ci, którzy z różnych stron świata przyjechali do Polski, aby z bliska obserwować Szajnę przy pracy. Z ich opowieści wyłania się artysta niejednoznaczny – naznaczony doświadczeniem Zagłady, uwikłany w relacje z władzą, przekonany o słuszności swoich wyborów – który konsekwentnie kreował wizerunek „jednego z najbardziej kontrowersyjnych twórców polskiego teatru”.
Józef Szajna to wielki wizjoner teatru. Jego inscenizacja „Boskiej Komedii” o tytule „Dante” wstrząsnęła mną i pozostawiła ślad na moich pracach. Tylko Jego szaleńczej odwadze zawdzięczam próbę adaptacji „Odysei” Homera, w której Itaką był cały Teatr Studio, Hadesem stały się tajemnicze podziemia Pałacu Kultury, Ikarusy wiozły widzów nad Wisłę, a barką z żeglarzami Odysa płynęło się do wysp Syren, Heliosa, Kirke i Kalipso. Nieukończony spektakl w Warszawie kilka lat później znalazł swoje miejsce na londyńskiej Tamizie i otworzył mi, dzięki Szajnie, drzwi na świat – wspomina Lech Majewski.
Ta książka nie jest tylko fascynującą biografią jednego z najbardziej kontrowersyjnych reżyserów w historii polskiego teatru. To także opowieść o narcyzmie artysty i kosztach, jakie za tę cechę charakteru ponosi on i jego zespół. Czy narcyzm w sztuce jest do zaakceptowania? Każdy i każda z nas będzie mieć swoją odpowiedź. Polecam tę książkę nie tylko miłośnikom teatru – podkreśla Mariusz Szczygieł.
Krakowska premiera książki Agnieszki Berlińskiej wydanej przez STUDIO teatrgalerię odbędzie się 7 grudnia o 14:00 (sobota) w Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w ramach Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Boska Komedia w Krakowie. Fragmenty książki „Szajna, Szajnisko” przeczyta Anna Polony a spotkanie z autorką książki Agnieszką Berlińską, krytykiem teatralnym prof. Dariuszem Kosińskim i fotografem Wojciechem Plewińskim poprowadzi Agnieszka Szydłowska (Trójka - Polskie Radio).
Podczas warszawskiej premiery w dniu 16 grudnia o 18:00 (poniedziałek) w STUDIO fragmenty przeczyta Bartosz Porczyk, a w spotkaniu prowadzonym przez Michała Pabiana udział wezmą: Agnieszka Berlińska, prof. Krystyna Duniec, kierowniczka Galerii Studio Dorota Jarecka. W trakcie wydarzenia zostaną zaprezentowane fragmenty scenografii ze spektaklu „Replika” Józefa Szajny.
Książka dostępna już w przedsprzedaży na www.teatrstudio.pl w cenie 49,90 zł.
Cena okładkowa: 59,90 zł.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
Projekt został zrealizowany w ramach stypendium artystycznego m.st. Warszawy
Agnieszka Berlińska – teatrolożka i reporterka, specjalizująca się w wywiadach z twórcami i uczestnikami kultury; w latach 1999-2003 sekretarz literacki Teatru Narodowego; w latach 2010-2011 redaktorka naczelna serwisów internetowych Europejskiego Kongresu Kultury i Krajowego Programu Kulturalnego Polskiej Prezydencji. Autorka „Komuna Otwock. Przewodnik Krytyki Politycznej”.
Partner: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego
Patroni medialni: Trójka – Program 3 Polskiego Radia, Tygodnik Powszechny, e-teatr.pl, Miesięcznik Teatr, magazyn „Spotkania z Zabytkami”.