Kolejny piękny czas wiejskiego teatru – XII Festiwal ZWYKI na scenie Teatru Polskiego im. Arnolda Szyfmana.
fot. mat. teatru
Godzi się krótko przypomnieć, jak ruch ludowych teatrów – silny dawniej, a w latach 50 i 60 minionego wieku stłumiony – odrodził się i toczył przez dziesięciolecia. Początkiem były lokalne sejmiki, prowadzone od 1970 roku w Stoczku Łukowskim, potem także w Tarnogrodzie. Ponad 40 lat temu Towarzystwo Kultury Teatralnej podchwyciło ideę i nadało jej ogólnopolski zasięg – opracowało program, koordynuje działania, prowadzi dokumentację (7 książek, coroczne zeszyty z opisami przedstawień). Dorobek jest imponujący – 1988 widowisk.
SEJMIKI wiejskich zespołów teatralnych to nie festiwale, nie konkursy, ale spotkania – prezentacja widowisk, będąca wyzwaniem do wspólnej rozmowy o kontynuacji, o samodoskonaleniu. Co roku odbywa się 5 sejmików: w Bukowinie Tatrzańskiej, Stoczku Łukowskim, Ożarowie k/Wielunia, Osięcinach na Kujawach, Tarnogrodzie. Jesienią najbardziej wartościowe widowiska spotykają się raz jeszcze – na Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej, ponownie w Tarnogrodzie.
ZWYKI są od 12 lat prawdziwym świętem. Co roku w Sejmikach uczestniczy około 40 zespołów, a tylko 3 – 4 spośród nich zostają zaproszone do Teatru Polskiego. Zasada wyróżniania jest jasna – widowiska naprawdę dobre, ale też różne, z różnych stron Polski, pokazujące różne źródła ludowej kultury, rozmaite barwy wiejskiego teatru.
*
Finałowy Sejmik Teatrów Wsi Polskiej 2025 uznała Rada Artystyczna za znakomity – ponad połowa programu to oryginalne, świetnie pomyślane i wykonane widowiska. Odnosi się ta ocena zarówno do spektakli dramatycznych, jak i przedstawień obrzędowych, a także – to sejmikowy dorobek kilku dziesięcioleci – widowisk, w których zwyczaj czy obrzęd, zachowując swą istotę, staje się wyzwaniem do budowania własnej scenicznej opowieści.
Siłą teatru ludowego była i jest zespołowość – to gromada przedstawia ważne dla niej wydarzenia, sprawy, marzenia. Zawsze podkreślano, że bez klimatu wspólnoty nigdy by nie powstała ogromna część sejmikowych widowisk. I oto w tym roku Rada Artystyczna mocno uwypukliła kwestię naprawdę rzadko podejmowaną w rozważaniach o ludowej scenie – poziom aktorstwa. To nie jest „granie” wymyślonych postaci dla osiągnięcia poklasku ani naśladowanie „gwiazdorskich” chwytów. To jest niezwykłe aktorstwo, które najtrafniej nazwać można aktorstwem naturalnym – wyrastającym z wykreowanej wspólnotowej sytuacji.
I jedna jeszcze wartość domagająca się odnotowania – coraz więcej młodych wykonawców na ludowej scenie. Sejmiki ostatnich lat dają prawo do oznajmienia: wiejski teatr jest znowu teatrem wielopokoleniowym, z silnym udziałem pokolenia młodego.
Za nami długa droga, ale warto i trzeba podążać dalej…
Lech Śliwonik
28 listopada 2025 godz. 17,00
Otwarcie - Andrzej Seweryn – Dyrektor Naczelny Teatru Polskiego - Lech Śliwonik – Prezes Towarzystwa Kultury Teatralnej
*
Zespół Pieśni i Tańca PRZEMYŚL z Przemyśla (woj. podkarpackie)
Kolędnicy z Przemyskiego
Scenariusz, reżyseria – Piotr Jop Kier. Zespołu – Lucyna Rudawska
Scenografia – Krystyna Mazur, Józef Pawlus
Opracowanie muzyczne – Kapela Ludowa Zespołu „Przemyśl”
Zespół PRZEMYŚL powstał w 1980 roku, święci zatem jubileusz 45-lecia. Zasłużony jubileusz, bo zespół wiele zrobił dla promocji polskiej kultury ludowej, występując w 17 europejskich państwach. Był również zapraszany na ważne wydarzenia – wystąpił przed papieżem Janem Pawłem II (1997 w Krośnie), uczestniczył w ceremonii wejścia Polski do Unii Europejskiej.
Przed kilkoma laty Zespół poszerzył swój repertuar o widowiska teatralne – inscenizował obrzędy z przemyskiego, przygotował przedstawienia „Rekruci”, „Wesele przemyskie”, „Herody”. W zespole pracuje kilka grup wiekowych, skupiających dzieci, młodzież, dorosłych, szczególny charakter ma grupa tańca historycznego. Od 2006 roku działa w strukturach Przemyskiego Centrum Kultury i Nauki ZAMEK. Wyróżniony Laurem Ziemi Przemyskiej, uhonorowany odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej
Kolędnicy z Przemyskiego
Widowisko, zrealizowane w konwencji „teatr w teatrze”, zachowuje równowagę między teatrem ludowym z jego symboliką, konwencjonalnością i wędrownością, a teatrem aktorskim z rolami nacechowanymi indywidualną wyobraźnią. Uderza prostota i zwartość, a zarazem wystawność i kompletność elementów obrzędowych.
Akcja Herodów zawiera tradycyjne epizody, scenariusz nie jest pozbawiony dramatycznych akcentów, wywodzących się z misteriów religijnych wieków średnich. Widowisko jest zwieńczone drugą częścią – pełną dynamiki zabawą taneczną.
Strona muzyczna i taneczna są przygotowane z wysoką kompetencją. Kolędnicy z Przemyskiego to majstersztyk teatru ludowego, zakorzenionego zarówno w tradycji staropolskiej jak i regionalnej, przemyskiej.
Teatr Ludowy TRADYCJA z Okleśnej (woj. małopolskie)
Ostatnia spowiedź Jędrzeja Wowry
wg tekstów Jana Wilkowskiego i Emila Zegadłowicza
Scenariusz, reżyseria – Michał Hachlowski Kier. Zespołu – Zbigniew Klatka
Scenografia – Edward Górecki
Opracowanie muzyczne – Michał Kuglin
Teatr Ludowy TRADYCJA świętował rok temu swoje trzydziestolecie. Zaczynał od inscenizacji obrzędów i zwyczajów, niebawem przeobraził się w teatr dramatyczny. Wystawił m. in. „Ożenek” Gogola, „Oświadczyny” Czechowa, „Igraszki z diabłem” Drdy, komedie Fredry, Moliera. Były także sztuki współczesne – „Chłopcy” Grochowiaka, „Spowiedź w drewnie” Wilkowskiego, „Tato, tato sprawa się rypła” Latki.
Teatr co roku przygotowuje nową premierę i daje ok. 30 występów. W Sejmikach wystąpił już kilkanaście razy, przeważnie z sukcesem – czterokrotnie jego udziałem stawały się nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Za najcenniejsze uważa odznaczenie Zasłużony dla Kultury Polskiej, Nagrodę woj. Małopolskiego im. Władysława Orkana za krzewienie idei regionalizmu i osiągnięcia artystyczne oraz Medal Polonia Minor.
Ostatnia spowiedź Jędrzeja Wowry
. Gdyby szukać przyczyny powstania spektaklu, odpowiedź byłaby jedna – Jędrzej Wowro. Jeden z najbardziej znanych i popularnych artystów ludowych okresu międzywojennego, nazywany „ostatnim świątkarzem beskidzkim”. Do szkoły nie chodził, bo ojciec posyłał go do pracy. Najpierw pasał bydło, potem stracił zdrowie, pracując jako górnik, drwal… Zabrał się za rzeźbienie w drewnie – stworzył piękne figury Marii Panny, Jezusa i świętych.
Kluczowym zabiegiem inscenizacyjnym jest ożywienie świętych wyrzeźbionych przez Wowrę. Postaci, które z założenia są ucieleśnieniem cnót, tutaj mają swoje wady, pragnienia, żądze odwetu. Świętość i grzeszność przenikają się. Akcja balansuje pomiędzy powagą a lekkością. Scenografia i kostiumy, inspirowane twórczością Wowry, pełne intensywnych, czystych barw – budują sugestywny obraz.
Siłą przedstawienia jest zespołowość – każdy wykonawca zostawia na scenie to, co w nim najlepsze. Teatr wiejski wyrasta tu ponad lokalność, staje się uniwersalną przypowieścią o losie artysty…
* Tarnogrodzkie jadło – stolica wiejskiego teatru zaprasza
29 listopada 2025 godz. 17,00
Zespół Ludowy SONINA z Soniny (woj. podkarpackie)
Sonińskie chrzciny
Scenariusz, reżyseria – Anna Czechowicz Kier. Zespołu – Barbara Czechowicz
Scenografia – Aleksander Szul
Opracowanie muzyczne – kapela ludowa
Zespół za rok będzie obchodził jubileusz 30-lecia. Pierwszym ważnym i docenionym widowiskiem było „Wesele Sonińskie” odtwarzające lokalne tradycje z przełomu XIX i XX wieku. Znakomicie wykonane tańce i przyśpiewki, sceniczna prawda – zdobyły uznanie widzów, określiły też drogę zespołu. W kolejnych latach powstawały przedstawienia związane ze świętami dorocznymi – Bożym Narodzeniem, Nowym Rokiem, Wielkanocą; potem powróciły inscenizacje obrzędów rodzinnych.
Szczególnie owocne było ostatnie dziesięciolecie. Wspomnieć tu trzeba uwieńczony zwycięstwem udział w Międzynarodowym Przeglądzie „Tęcza Polska” 2019 w Polanicy Zdroju. W 2021 roku Zespół przygotował „Wesele Sonińskie” – widowisko tak świetne, że zostało zakwalifikowane do Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej, a następnie do VIII Festiwalu ZWYKI.
Sonińskie chrzciny,
Scenariusz, utkany ze wspomnień mieszkańców Soniny i okolic, nawiązuje do realiów sprzed ok. stu lat. Realizowany jest z dużym rozmachem, gdyż chrzczono pierwsze dziecko rodziny, a rodzice chrzestni debiutują w swej funkcji. Zespół i inscenizacja żyją siłą wspólnoty, gwara sprzyja wartkości dialogów, duże wrażenie robi pełny przekrój pokoleń. Przejrzystość i koordynacja akcji scenicznej są imponujące.
Na szczególne uznanie zasługuje rola Dziadka, także Ignaca – organisty nie stroniącego od kieliszka. Młodzież, doświadczona w występach sceniczno-tanecznych, wprowadza elementy zabawy i zalotności. Wysoka ocena należy się kapeli, a temperament akordeonisty predestynuje go do roli starosty weselnego. Przedstawienie kulminuje w tanecznym transie, w którym uczestniczy młodzież jak i seniorat.
Kurpiowski Zespół Folklorystyczny CARNIACY z Czarni (woj. mazowieckie)
Wypyty
Scenariusz, reżyseria, scenografia – Witold Kuczyński,
Opracowanie muzyczne – kapela ludowa
Gdyby chcieć podać najważniejsze tylko informacje o historii i dorobku Zespołu CARNIACY, nie zmieszczą się w tej nocie. Zatem podajemy to, co najprościej i najkrócej zarysowuje szkic – liczby, suche fakty.
90 lat temu, w listopadzie 1935 roku zarejestrowano pierwszy występ zespołu z widowiskiem „Wesele Kurpiowskie”. Już w 1948 roku, kilka lat po II wojnie zespół odbył dwutygodniowy objazd po Warmii i Mazurach. W latach 50. ubiegłego wieku powstała grupa dziecięca. Od 40 lat CARNIAKAMI kieruje Witold Kuczyński – scenarzysta, reżyser, scenograf 25 przedstawień.
Specjalnością zespołu są widowiska obrzędowe. Był z nimi 7 razy na „finałowym” sejmiku w Tarnogrodzie, dwa razy na ZWYKACH.
I jeszcze – występowali w 8 krajach Europy; członkowie zespołu zdobyli 6 Złotych Baszt na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu.
Wypyty
To się nie zdarzyło, ale zdarzyć się mogło – wszyscy bowiem żyli w tym samym czasie i wszyscy położyli zasługi w dziele tworzenia, badania, utrwalania rdzennej kultury ludowej. Podstawą akcji jest spotkanie trzech ważnych dla Kurpiowszczyzny osób – ks. Władysława Skierkowskiego – autora scenariusza „Wesela Kurpiowskiego”, brata Zenona Żebrowskiego – urodzonego w kurpiowskiej gminie Czarnia misjonarza, twórcy wolontariatu oraz Adama Chętnika – wybitnego etnografa, badacza i popularyzatora Kurpiowszczyzny (w 140 rocznicę urodzin jego imieniem ogłoszono rok 2025).
Spotykają się oni w szczególnym momencie obrzędu wypytów czyli swatania pary młodych. Jest chwila podniosła, są potem śpiewy i taneczne korowody. To drugi nurt widowiska, ale najściślej połączony z fabułą historyczną dzięki znakomitemu, opartemu na źródłowych materiałach scenariuszowi. Nie można nie wspomnieć o wysokim poziomie wykonawstwa całego zespołu, o wartościach muzycznych, urodzie kostiumów, świetnej organizacji przestrzeni.
*Kurpiowskie przysmaki – zaprasza Zespół
ORGANIZATORZY
Towarzystwo Kultury Teatralnej
Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie
Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi
*
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
*
Sponsor - Zakład Produkcji Kruszyw Rupińscy Sp z oo w Szumowie
*
PATRONAT MEDIALNY
Kwartalnik SCENA
Prowadzenie – Jan Zdziarski
Koordynacja – Karolina Borzymowska