Numer 3. Monitora Encyklopedii Teatru Polskiego, który ukaże się jesienią 2023, w swojej głównej części poświęcony będzie historii wybranych zespołów teatralnych.

Ten obszar badań teatrologicznych, zarówno historycznych, jak i dotyczących współczesności, nie jest jednak jednoznaczny i oczywisty. Zespół, stanowiący zwłaszcza w polskiej tradycji jeden z najważniejszych elementów życia teatralnego, funkcjonuje w dwóch bardzo odmiennych aspektach – zewnętrznym i wewnętrznym. Ten pierwszy, o wiele łatwiejszy do opisania i interpretacji, stanowił i stanowi zasadniczy przedmiot tradycyjnych badań teatrograficznych. Ujmowanie działalności zespołu teatralnego w ciąg dat, związanych z dokonaniami widocznymi na zewnątrz (czyli przede wszystkim premierami), przychodzeniem i odchodzeniem konkretnych osób, ważnymi wydarzeniami udostępnianymi lub ujawnianymi światu zewnętrznemu, to wciąż rodzaj narracji, jakiej oczekuje się od historyczek i historyków teatru, zwłaszcza piszących syntetyczne prezentacje (a takie dominują z konieczności w encyklopediach). Jednocześnie, po zwrocie etycznym i całej fali krytyki instytucjonalnej, nie sposób już pisać o zespole, nie zadając pytań o relacje i hierarchie wewnętrzne, etykę pracy, a w szczególności o stosunki między nim a osobami zajmującymi pozycje wyróżnione, dysponującymi władzą, uznawanymi za liderów. Osoby badające teatr są dziś wręcz obligowane do podejmowania tych zagadnień. Jednocześnie obligacja ta wytwarza sytuacje bardzo skomplikowane i trudne, rodzi pytania podobne do tych, z jakimi kilka już dekad temu mierzyła się antropologia, krytycznie weryfikująca relacje między badającymi a badanymi w kontekście badań terenowych. Przy wszystkich różnicach zespół teatralny także stanowi odrębną, w jakiejś mierze zamkniętą społeczność, do której – w przypadku zespołów współczesnych – bywają niekiedy zapraszani obserwatorzy. Wydaje się jednak naiwnością sądzić, że samo wejście w ten wewnętrzny świat pozwoli ujawnić jakąś „prawdę” na jego temat. Z drugiej strony – badania uczestniczące, zakładające współdziałanie z zespołem (możliwe i stosowane zwłaszcza w sytuacjach projektowych) rodzą niebezpieczeństwa utraty krytycznego dystansu. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku badań historycznych, gdy świadectwa są rozproszone, często fragmentaryczne i niekoniecznie wiarygodne. Między ostrożnością nakazującą milczenie, by nie skrzywdzić kogoś niesprawiedliwymi ocenami, a pokusą krytycznej demaskacji ukrytych mechanizmów sprawowania władzy rozciąga się rozległe pole postaw i sposobów pracy z materiałami źródłowymi i świadectwami.

Cały ten obszar wymaga, jak sądzimy, pogłębionej metarefleksji. Zachęcamy więc osoby zainteresowane i mające własne doświadczenia badań nad zespołami teatralnymi, zarówno współczesnymi, jak i historycznymi, do zmierzenia się z tymi zagadnieniami. Zapraszamy do dzielenia się z czytelnikami „Monitora” doświadczeniami, do opisywania problemów, przed jakimi stawia prowadzenie tego typu badań, formułowania pytań, które pojawiają się w ich trakcie. Zdajemy sobie sprawę, że złożoność materii może nie pozwolić na sformułowanie odpowiedzi i przedstawienie rozwiązań, ale chcielibyśmy otworzyć dyskusję dotyczącą praktycznych, metodologicznych konsekwencji krytycznego zwrotu etycznego w badaniach teatralnych.

Na propozycje tekstów oczekujemy do 17 czerwca 2023. Prosimy je wysyłać na adres: [email protected]

Redakcja

Dwa pierwsze numery "Monitora ETP" można znaleźć tutaj: https://encyklopediateatru.pl/czasopisma/140/monitor-encyklopedii-teatru-polskiego