CENTRALA prezentuje siedem filmów krótkometrażowych. W obsadzie Danuta Stenka, Andrzej Seweryn, Jerzy Trela i inni.
fot. Krzysztof Bieliński
3 listopada o 20.00 na kanale YouTube CENTRALA ukaże się pierwszy z serii siedmiu krótkometrażowych Filmów z epoki smogu. W każdy kolejny piątek o godzinie 20:00 prezentowany będzie jeden z filmów.
Dystopia, w której żyjemy
Projekt CENTRALI składa się z siedmiu filmów Michała Zadary i Barbary Wysockiej. Twórcy konfrontują widzów z rzeczywistością, w której oddech nie jest już źródłem życia, tylko przyczyną choroby i śmierci. Każdy film to osobna historia, dotykająca innego aspektu złożonego problemu zanieczyszczenia powietrza. Cykl stawia pytanie, jak żyć godnie w świecie pełnym spalin, dymu, cierpienia ludzi i zwierząt – w naszym świecie.
Filmy z epoki smogu powstały w 2019 roku jako element antysmogowej kampanii CENTRALI. Od tamtej pory zdobyły już uznanie międzynarodowego środowiska filmowego. Jury festiwalu Wild Sound uhonorowało serię nagrodą dla najlepszego pokazu festiwalu. Filmy gościły także na wielu festiwalach filmowych w Polsce i za granicą (m.in. Flicks4change Film Festival, Lublin Film Festival, Europe Now Film festival, Lift off Global Network, Women Over 50 Film Festival, Long Island film Festival, ECU - The European Independent Film Festival). Teraz szeroka widownia może je obejrzeć na kanale YouTube CENTRALI.
W filmach wystąpiły i wystąpili m.in.: Danuta Stenka, Andrzej Seweryn, Jerzy Trela, Barbara Wysocka, Karina Seweryn, Mateusz Janicki, Wiktor Loga-Skarczewski i Arkadiusz Brykalski.
FILMY Z EPOKI SMOGU: Spawane na zimno – 8'14”; Koniec świata – 8’32; A ja lubię smog – 10'19”; Kiełbaski - 4’39”; Korek – 8’43”; Dyrektor – 5'09”; Jedno ujęcie - 6’12”
REŻYSERIA: Michał Zadara, Barbara Wysocka
SCENARIUSZ: Barbara Wysocka, Wiktor Loga-Skarczewski, Michał Zadara
OBSADA: Danuta Stenka, Andrzej Seweryn, Jerzy Trela, Barbara Wysocka, Wiktor Loga- Skarczewski, Karina Seweryn, Arkadiusz Brykalski, Mateusz Janicki, Michał Zadara, Mohamad Koubha, Krzysztof Knurek, Paweł Paprocki
ZDJĘCIA: Artur Sienicki MUZYKA: Jan Duszyński PRODUKCJA: Marta Kuźmiak
DŹWIĘK NA PLANIE: Marcin Popławski MONTAŻ: Monika Żerkowska
KIEROWNICZKA PLANU: Magdalena Knapczyńska
UDŹWIĘKOWIENIE: Ucho Studio (Franciszek Kozłowski, Jerzy Pieniążek, Konrad Błaszczyk) KOREKCJA BARWNA: Jarek Sterczewski
ASYSTENCI OPERATORA: Filip Pasternak, Patryk Kubat
ASYSTENCI I ASYSTENTKI PRODUKCJI: Magdalena Knapczyńska, Jakub Nurzyński DYSTRYBUCJA NA YOUTUBE: Hanna Stacewicz
O Filmach z epoki smogu z Michałem Zadarą rozmawia Piotr Guszkowski
„Nie wiesz już, czy wdychać i zdychać, czy zdychać, bo nie oddychać”. Ten wymowny cytat oddaje emocje, z jakich zrodziły się Filmy z epoki smogu?
Nie ukrywam, że nastanie świadomości smogu spowodowało w moim życiu emocjonalne tąpnięcie. Stwierdzenie „świeże powietrze” zabrzmiało jak okrutny oksymoron. Okazało się, że jest po prostu śmiercionośne, zatrute. Że spacery po parku niosą ze sobą zagrożenie dla życia.
A nie sposób przed tym powietrzem uciec, bo wdziera się do naszych domów. Czy odpowiedzialny rodzic może jeździć z dzieckiem do szkoły rowerem, skoro każdy oddech późną jesienią i zimą jest jak zaciągnięcie się papierosem? Tyle że palenie to świadoma decyzja, oddychania nie możesz „rzucić”. Naturalną reakcją jest bezradność, gniew. W Filmach z epoki smogu próbowaliśmy to uchwycić.
Pamiętasz, kiedy nastąpiło to tąpnięcie?
Jak media zaczęły podawać codziennie poziom zanieczyszczeń i ogłaszać alarmy, że lepiej nie wychodzić z domu. To musiało być jesienią 2018 r. Na wiosnę tamtego roku premierę miała Sprawiedliwość, w której opowiedzieliśmy o wypędzeniu Żydów z Polski. Pamiętam, że przymierzałem się do kolejnego spektaklu dokumentalnego. Chciałem zrobić komedię. W tym sensie, że byłaby przynajmniej szansa na szczęśliwe zakończenie. Zaczęliśmy pracę nad filmami, które od początku miały stanowić część większej akcji CENTRALI - celem było przygotowanie obywatelskiej ustawy. W prace zaangażowała się grupa naukowców i prawników. Bez żadnej politycznej agendy. Chcieliśmy, żeby każda partia, która zdecyduje się wreszcie na rozwiązania legislacyjne, miała do dyspozycji gotową ustawę. Chodziło o wspólne dobro. O czyste powietrze.
„To będzie taka komedia chorobowa z happy endem” – mówi jeden z reżyserów, którzy w pierwszym filmie próbują przekonać dyrektora teatru do swojej koncepcji. Nawiązujesz w ten sposób do słynnej sceny z Człowieka z marmuru rozgrywającej się na telewizyjnym korytarzu.
Nie mogłem sobie odmówić skorzystania z tej inspiracji. Zaproponowana przez Andrzeja Wajdę inscenizacja to świetny sposób przedstawienia podobnych dyskusji instytucjonalnych. Chciałem zebrać pojawiające się w środowisku teatralnym głosy co do tego, jak sztuka może wpłynąć na rzeczywistość – i czy w ogóle może. To oczywiście forma satyry. Pokazuje, jak musimy się gimnastykować, żeby „sprzedać” projekt i jak przebiegają rozmowy z niektórymi dyrektorami. Często ich decyzje daleko odbiegają od programowych deklaracji. Paradoks polega na tym, że bohaterom filmu dyrektora nie udało się przekonać, my mieliśmy więcej szczęścia. Naszym partnerem został Teatr Powszechny. Wspomnianą scenę kręciliśmy właśnie w budynku przy ul. Zamoyskiego w Warszawie.
Uważasz, że sztuka może wpływać na rzeczywistość?
Inaczej bym się nią nie zajmował. Nie mamy jednak narzędzi, żeby naprawiać rzeczywistość, ale zwracać uwagę na problemy już możemy. Rocznie w Polsce z powodu smogu umiera ok. 100 tys. osób – to jakby z mapy zniknęło niemałe miasto.
Jak zmobilizować do działania władze, ale też przekonać ludzi, żeby gasili silnik, kiedy czekają na kogoś w samochodzie? Albo przesiedli się na rower lub do komunikacji miejskiej, zamiast wściekać się na korki, które sami generują. Do wielu nie docierają racjonalne argumenty i dane naukowe, uodpornili się. Stąd inna droga: przez humor, konwencję. Jak w historii z oszustem, który próbuje sprzedać Jerzemu Treli maszynę produkującą energię ze smogu. To jednaz ostatnich ról w karierze tego wybitnego aktora. Danuta Stenka i Andrzej Seweryn również zgodzili się wesprzeć projekt, choć dysponowaliśmy bardzo niewielkim budżetem.
Tytuł Filmy z epoki smogu wziął się z nadziei, że czasy zanieczyszczonego powietrza szybko staną się tylko historią?
I stały się, choć nie w taki sposób, jak zakładaliśmy. Do działań promocyjnych wykorzystywaliśmy kadr z Danutą Stenką i Barbarą Wysocką. Na zdjęciu obie są w maskach i wygłuszających słuchawkach. W trakcie pracy na planie nie mogą się porozumieć przez hałas z pobliskiej ulicy. Aktorka, w którą wciela się Danuta Stenka, odmawia nakręcenia sceny plenerowej z racji smogu. Reżyserka grana przez Barbarę Wysocką próbuje ją przekonać. Sytuacja robi się absurdalna.
W 2019 r. to ujęcie wydawało się totalną dystopią. Kilka miesięcy później wszyscy nosiliśmy maski. Już nie przeciwsmogowe, tylko ochronne z powodu koronawirusa. W pandemii zaczęliśmy się przejmować innymi sprawami niż stan powietrza.
Co z ustawą?
Niektóre polskie miasta i powiaty zaczęły w międzyczasie wprowadzać własną politykę antysmogową. Właściwie żaden kraj nie wprowadził dotąd ustawy o czystym powietrzu. Poza Stanami Zjednoczonymi. Ustawa uchwalona za prezydenta Nixona skutecznie chroniła obywateli, dopóki administracja Trumpa nie zaczęła jej rozmontowywać. W Wielkiej Brytanii to dziś żywy temat w kampanii wyborczej. Premier Rishi Sunak wobec spadającego poparcia zadeklarował złagodzenie polityki klimatycznej.
Krakowski Alarm Smogowy doprowadził do zmian, w Warszawie wymieniany jest piec za piecem, to żmudny proces. Opinia publiczna może wywierać nacisk na polityków. Ale znaczenie mają również nasze zachowania konsumenckie. Próbując wyprzedzić falę zmian, producenci wprowadzają czystsze rozwiązania.
Dlatego udostępniacie Filmy z epoki smogu szerokiej publiczności?
Tak. Premierę zorganizowaliśmy w lipcu 2019 r. w Muzeum Warszawskiej Pragi. Zdążyliśmy jeszcze z paroma pokazami z publicznością, ale ze względu na pandemię Filmy… kontynuowały drogę festiwalową w sieci. Potem trafiły na europejską platformę Prospero. Teraz każdy może je obejrzeć na YouTube.
PIOTR GUSZKOWSKI
Dziennikarz kulturalny Gazety Wyborczej od 2015 r., specjalizujący się w pisaniu na temat kina i seriali. W przeszłości pisał także na temat teatru. Był recenzentem Co Jest Grane, później dołączył do działu kulturalnego. Pisze również do Wyborczej TV.
CENTRALA
Grupa artystyczna tworząca spektakle, filmy i książki - aktualne i nowatorskie, wykraczające poza normy pod względem treści, estetyki oraz relacji produkcji. Dzieła CENTRALI zapraszają widzów do nowych przestrzeni artystycznych i myślowych. CENTRALA współpracuje z instytucjami publicznymi i prywatnymi, znajdując sposoby, by elastycznie wykorzystać zasoby różnych podmiotów w procesie tworzenia sztuki.
Partnerami CENTRALI są: Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Nowy Teatr w Warszawie, Muzeum Historii Żydów Polskich, Swarthmore College w Philadelphii, Teatr Polski we Wrocławiu, Sinfonietta Cracovia, Emerson College w Bostonie, Muzeum Powstania Warszawskiego, Teatr Nowy w Łodzi, Teatry Studio i Powszechny w Warszawie, „Zachęta” Narodowa Galeria Sztuki, wydział Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego.
CENTRALA wymyśla nie tylko nowe obrazy, dźwięki i myśli, ale też nowe procesy instytucjonalne i ekonomiczne. Tworząc nową sztukę, stwarza nowy typ instytucji - elastyczny, nieobciążony biurokracją. CENTRALA jest przejrzysta i niezależna. CENTRALA pragnie naruszać hierarchie, tworzyć nowe pojęcia, wzbudzać niepokój i dawać przyjemność. CENTRALA produkuje spektakle ambitne a zarazem popularne; demokratyczne a jednocześnie krytyczne.
Od roku 2013 CENTRALA wyprodukowała 10 spektakli, 7 filmów krótkometrażowych, wystawę fotografii oraz książkę.
Filmy z epoki smogu
Współpraca: Teatr Powszechny
Spektakl realizowany w ramach IV edycji Festiwalu Sztuki i Społeczności Miasto Szczęśliwe.
Zadanie zostało zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu miasta stołecznego Warszawy w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku.