„70 lat Teatru Żydowskiego w Warszawie” to książka, która ukazała się właśnie z okazji Jubileuszu Teatru. Opowiada jego historię, pozwala prześledzić zmiany, przyjrzeć się poszukiwaniom artystycznym i relacji z widzem na tle przemian społecznych i dziejowych.
fot. Magda Hueckel/ mat. teatru
Teatr Żydowski w Warszawie w czasie 70 lat od połączenia scen żydowskich w Łodzi i we Wrocławiu (z których powstał) dał 226 premier. Pierwszą był „Sen o Goldfadenie” w reż. Jakuba Rotbauma (25 lutego 1950 roku), ostatnią izraelska „Mykwa” w reż. Karoliny Kirsz (23 października 2020 roku).
Ta 136-stronicowa publikacja pod redakcją Agnieszki Greiner i Remigiusza Grzeli omawia znaczące dyrekcje Idy Kamińskiej, Szymona Szurmieja i Gołdy Tencer. Pokazuje topografię – od siedziby przy ul. Królewskiej, przez plac Grzybowski po rozsiane po Warszawie sceny, które Teatr Żydowski zmuszony jest wynajmować od zburzenia jego budynku. Wreszcie jest to opowieść o trwaniu teatru, który gra mimo okoliczności, mimo braku stałej siedziby, lockdownu i obostrzeń sanitarnych w czasie pandemii. To świadectwo poszukiwania nowych przestrzeni – również tych artystycznych, ale też świadectwo siły języka jidysz, który dzisiaj mówi w czyimś imieniu, stając się językiem wykluczonych.
Autorami tekstów są Gołda Tencer („Teatr Żydowski. Moje życie”), Krystyna Gucewicz („Świat według Szurmieja”), Marta Bryś („Biografia trwania”), Elżbieta Baniewicz („Teatr żydowski stworzyły kobiety”), Tomasz Miłkowski („Marzył o tym Boy”, „Teatr to ludzie”), Maciej Nowak („Był teatr”), Remigiusz Grzela („Kamień i co? Rozmowa z Mają Kleczewską”), Damian Josef Neć („Der szturem. Cwiszyn/Burza. Pomiędzy”), Anna Kuligowska-Korzeniewska („Polski Państwowy Teatr Żydowski”).
Publikacja bogato ilustrowana fotografiami z archiwum teatru zawiera też pełen wykaz premier i informacji o spektaklach i aktorach zatrudnionych w Teatrze Żydowskim w jego 70-leciu.
Cytaty z opublikowanych tekstów:
„Nic lepszego nie mogło przydarzyć się w moim życiu niż Teatr Żydowski (…) Nauczył mnie śmiać się i płakać (…) Teatr Żydowski nie może, nie jest, ani nie zamierza być antykwariatem czy muzeum. Prezentując żydowską klasykę – nie tylko jidyszową, ale także hebrajską i powstałą w innych językach – powinien twórczo z nią dyskutować. Teatr musi łączyć tradycję i nowoczesność”.
Gołda Tencer
„W siedemdziesięcioletniej historii Teatru Żydowskiego aż czterdzieści pięć zostało podpisanych przez tę samą osobę – aktora, reżysera, pedagoga, organizatora, dyrektora Szymona Szurmieja. Artysta, który powtarzał: to teatr jest we mnie, a nie ja w teatrze, uparcie zostawiał ślad”.
Krystyna Gucewicz
„Z perspektywy tożsamości Teatru Żydowskiego w Warszawie symptomatyczna wydaje się droga, jaką przebył Dybuk Szymona An-skiego, arcydzieło żydowskiej dramaturgii, wielokrotnie inscenizowany przez Szurmieja w teatrze przy placu Grzybowskim. Stał się tekstem, poprzez który artyści podejmowali temat wojny i Zagłady”.
Marta Bryś
„Teatr Żydowski w Warszawie istnieje dzięki kobietom. Utalentowanym, silnym i niezwykle zdeterminowanym, by wbrew przeciwnościom poświęcić swe życie sztuce scenicznej (…) Choć budynek teatru rozebrał deweloper, zespół trwa i działa pod mądrym kierownictwem Gołdy Tencer, choć jak wiele żydowskich teatrów znów dzieli tułaczy los po różnych salach miasta”.
Elżbieta Baniewicz
„Artystyczne ożywienie, odświeżenie języka wciąż w Żydowskim postępuje, nawet pandemia nie zahamowała tych twórczych poszukiwań. W maleńkiej salce przy Senatorskiej w tych trudnych czasach odbyły się dwie wielkie premiery: Der Szturem. Cwiszyn/Burza. Pomiędzy, czyli spektaklu inspirowanego Burzą Szekspira w reżyserii Damiana J. Necia i Mykwy Hadar Galron, współczesnej autorki izraelskiej”.
Tomasz Miłkowski
„Zamknęli Teatr Żydowski – ta wieść zelektryzowała polskie środowisko teatralne tamtego lata [2016 roku]. Wiadomość tej treści pojawiła się na setkach telefonów, od emocji rozgrzały się portale społecznościowe. Pismo od powiatowego nadzoru budowlanego wpłynęło rano, na wieczór zaplanowany był spektakl (…) Teatr Żydowski musiał zniknąć, ustąpić miejsca nowoczesnej i dochodowej nieruchomości”.
Maciej Nowak
„Dialog ma siłę tylko kiedy jesteśmy we wspólnej przestrzeni. Więc czekamy na moment, kiedy będzie można wznowić historycznego Dybuka i znowu usiąść w sali pełnej ludzi, nareszcie. Uświadomiłam sobie właśnie, że takie progresywne spektakle robię tylko u Gołdy, w Teatrze Żydowskim”.
Maja Kleczewska
„Prawdą jest, że jidysz dzisiaj jest językiem, do którego bezpośredni dostęp w Polsce ma niewielka część widowni, niemalże nikt nie wynosi jidysz z domu. Zamiast odpowiadać na pytanie dla kogo, szukaliśmy odpowiedzi na pytanie w czyim imieniu (…) Silnie wierzymy, że w dzisiejszym Teatrze Żydowskim, który jest teatrem pomiędzy dwoma, niegdyś bliskimi, światami, teatrem, który jest tak samo polski jak i żydowski, język jidysz może stanowić przestrogę przed niebezpieczeństwem powtarzania się historii”.
Damian Josef Neć
„Strategia dyrektorska Gołdy Tencer przynosi znaczące rezultaty i jeszcze silniej wpisuje sztukę żydowską w kulturę polską. Ojczyzną Żydów jest Pamięć – wyznała Gołda Tencer z okazji pięćdziesięciolecia pracy artystycznej”.
Anna Kuligowska-Korzeniewska
„70 lat Teatru Żydowskiego w Warszawie” pod red. Agnieszki Greiner i Remigiusza Grzeli, książka wydana przez Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich Centrum Kultury Jidysz, Warszawa 2021
ISBN 978-83-960345-0-2
136 stron. Oprawa miękka. Projekt graficzny Renata Motyka. Na okładce wykorzystano zdjęcie Magdy Hueckel ze spektaklu „Dybuk” w reż. Mai Kleczewskiej.
Publikacja do nabycia w Teatrze Żydowskim.