"Urodzony 22 lipca" Michała Wybieralskiego i Joanny Drozdy w reż. Joanny Drozdy, koprodukcja Teatru Syrena i Teatru WARSawy w ramach Społecznej Sceny Debiutów i cyklu "Morderca jest wśród nas", pokaz online. Pisze Marzena Kuraś w portalu Teatrologia.info.
fot. Wojtek Kaniewski
Tytuł pierwszej internetowej premiery przygotowanej przez Teatr WARSawy może kojarzyć się, na pierwszy rzut oka, ze znanym amerykańskim filmem wojennym Urodzony 4 lipca w reżyserii Oliviera Stone’a z Tomem Cruisem w roli głównego bohatera – Rona. Jednak to dość odległa paralela, nawiązująca jedynie do lipcowych dat narodowych świąt.
W powojennej Polsce 22 lipca – od powstania PKWN, samozwańczego rządu i ogłoszonego przez niego Manifestu Lipcowego, zatwierdzonego przez Józefa Stalina w Moskwie 20 lipca 1944 roku – świętowany był z wielką pompą aż do ostatniej dekady XX wieku. To na 22 lipca przygotowywano spektakularne społeczne wyzwania, czyny partyjne, oddawano duże inwestycje, organizowano defilady, pochody, festyny. I tak, w 1955 roku z okazji tego święta oddano do użytku Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina i Stadion 10-lecia Manifestu Lipcowego. Choć akcja spektaklu odbywa się 21 lipca, w przeddzień uroczystości otwarcia tych obiektów, twórcy wprowadzili do niej, zorganizowany w Warszawie, V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów, na który zaproszono gości także z krajów kapitalistycznych (jak wówczas je określano) i Trzeciego Świata, a który odbywał się w późniejszym terminie, od 31 lipca do 15 sierpnia.
Przedstawienie, jako kolejne z cyklu Morderca jest wśród nas, powstało w ramach projektu Społecznej Sceny Debiutów realizowanego przez Teatr WARSawy, przy wsparciu finansowym m.st. Warszawy. Zadebiutowały w nim trzy artystki. Jako kompozytorka i wykonawczyni muzyki aktorka Beatrycze Łukaszewska, Izabela Perez – studentka Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu przy krakowskiej Akademii Sztuk Teatralnych im. S. Wyspiańskiego oraz scenografka Aleksandra Ślązak. Partnerem była stołeczna Syrena, która z Teatrem WARSawy współpracowała już drugi raz przy produkcji tego kryminalnego cyklu.
Reżyserką Urodzonego 22 lipca jest Joanna Drozda, będąca też narratorką i wcielająca się dodatkowo w postać pracownicy Aparatu Bezpieczeństwa. To, co zaproponowała można by określić jako etiudę bądź wariacje na temat perypetii wokół uroczystego otwarcia Pałacu Kultury, daru od Wielkiego Brata ze wschodu. Do Warszawy zjeżdża na tę ceremonię Michaił Susłow (Piotr Siejka), jeden z ważniejszych współpracowników Stalina. Józef Cyrankiewicz (także Piotr Siejka) ze swą żoną Niną Andrycz (Beatrycze Łukaszewska) przygotowują się na organizowany z tej okazji w ambasadzie radzieckiej bankiet. W międzyczasie okazuje się, że mający przecinać wstęgę przodownik pracy zostaje zastrzelony w hotelowym pokoju. Pracownica Aparatu Bezpieczeństwa rozpoczyna śledztwo. Na scenie występują jeszcze Przedstawicielka Wszystkich Narodów Świata, która przyjechała na Festiwal Młodzieży (Izabela Perez) i Działacz Związku Młodzieży Polskiej (Maciej Dybowski).
Autorzy tego kameralnego spektaklu-etiudy, Joanna Drozda i Michał Wybieralski, przywołują historyczne wydarzenia i postacie związane z dziejami Warszawy, co dla młodego pokolenia widzów teatralnych może mieć pewien wymiar edukacyjny i poznawczy. Poza faktem uroczystego otwarcia 22 lipca 1955 roku Pałacu Kultury i oddania do użytku Stadionu 10-lecia, poznają bliżej postać ówczesnego premiera PRL-u i jego żonę, znaną wybitną aktorkę, między innymi Teatru Polskiego w Warszawie, Ninę Andrycz oraz związane z nią anegdoty o futrze, które dostała od Stalina czy etoli od Mao Tse Tunga. Dowiedzieć się mogą czym była imperialistyczna dywersja czy poznać ironiczny wierszyk-piosenkę na temat urody wodza bratniego narodu: „Niech żyje nam towarzysz Stalin, co usta słodsze ma od malin”.
Wcześniejsze przedstawienia tego kryminalnego cyklu odbywały się z udziałem widzów, którzy brali w nich udział i to oni decydowali o zakończeniu opowieści. Tym razem o tym, kto zastrzelił przodownika pracy, zdecydowali twórcy pokazu. Właściwie ciekawszym pytaniem od tego, kto zabił, byłoby pytanie dlaczego. Jaka jest na nie odpowiedź będzie można dowiedzieć się, gdy Urodzony 22 lipca wejdzie do repertuaru teatru Syreny, co zapowiadają jego autorzy.
Nie można nie wspomnieć o wykonywanej na żywo muzyce. Beatrycze Łukaszewska przypomniała popularne w latach pięćdziesiątych piosenki śpiewane przez Alinę Janowską i Irenę Santor: Na prawo most na lewo most (tekst: Helena Kołaczkowska, muzyka: Alfred Gradstein), Jak przygoda to tylko w Warszawie (tekst: Ludwik Starski, muzyka: Tadeusz Sygietyński), ale także Pust Wsiegda Budiet Sonce Tamary Miansarowej czy Międzynarodówkę. Także scenografia, nawiązująca do formy komiksowej oraz kostiumy utrzymane są w stylistyce lat pięćdziesiątych.
Gdzieś na ścianie wisi czerwona makatka z podobiznami Marksa i Lenina z rosyjskim tekstem o komunistycznej przyjaźni, a z polskiego godła wystają jedynie końcówki korony i orlich skrzydeł.
Historyjka przedstawiona przez Teatr WARSawy to krótka, dość powierzchowna opowieść o morderstwie, bez większej refleksji odwołująca się do prawdziwych wydarzeń i ludzi. Odegrane nie na scenie, a w teatralnym Bistro Syrena „wariacje na temat” Urodzony 22 lipca to lekki, humorystyczny, z dystansem zrobiony spektakl o dość ponurych czasach peerelowskich. Wątek kryminalny nie dodaje specjalnie grozy, choć przywołuje bezwzględność ówczesnej władzy i jej siłę. Potraktowane z przymrużeniem oka wydarzenia z 1955 roku wcale nie były zabawne, ale cóż, skoro teatr ma bawić, to może także bawić historią, nawet tą tragiczną. Gorzej tylko ze skutkami wymiaru edukacyjnego.
___
Urodzony 22 lipca, cykl Morderca jest wśród nas, Autor: Joanna Drozda i Michał Wybieralski. Reżyseria: Joanna Drozda, scenografia: Aleksandra Ślązak, muzyka: Beatrycze Łukaszewska. Obsada: Joanna Drozda, Beatrycze Łukaszewska, Iza Perez, Maciej Dybowski, Piotr Siejka. Teatr WARSawy w Teatrze Syrena. Premiera online 11 grudnia 2020.