"Trzy epizody z życia" w reż. Markusa Öhrna w Nowym Teatrze w Warszawie w ramach Festiwalu Nowa Europa. Zbliżenia. Pisze Monika Krawczak na blogu Byłam Widziałam.
mat. teatru
Granice między fikcją a rzeczywistością zostały zmiecione. Trzy epizody z życia to doświadczenie dobitne, bolesne i bezlitosne.
Markus Öhrn wraz z zespołem analizuje w nich temat molestowania seksualnego i terroru w miejscu pracy. To nie pierwszy projekt, w którym Öhrn podejmuje problem toksycznych relacji i przemocy. W tryptyku „Conte d’Amour” (2010), „We love Africa and Africa loves us” (2012), „Bis zum Tod” (2014) rozprawia się z przemocą domową, europejskim wzorcem rodziny opartym na patriarchacie. Podobnie jak wtedy, w Trzech epizodach z życia podkreśla odpowiedzialność za zbrodnie wszystkich milczących obserwatorów.
Cały projekt podzielony jest na trzy trwające nieco ponad godzinę, części.
Przedmiotem pierwszej są starania tancerki (Janet Rothe) o przyjęcie do kompanii tanecznej. Musi przekonać reżysera/choreografa (Jakobe Öhrman) i resztę zespołu, który tworzą trzy inne kobiety. Podczas próby mężczyzna tłumaczy istotę przekraczania granic, otwartości na sygnały płynące z ciała. Kobiety wchodzą w proces coraz mocniej, wypełniają wszystkie wizje reżysera. Markują kopulację, zdejmują z siebie ubrania, smarują swoje nagie ciała płynami ustrojowymi (sperma, krew menstruacyjna, kał – symbolizujące kolejno – życie, kobiecą siłę i sprawczość, żyzność i ziemię). Płyny są według reżysera atrybutami pozwalającymi tancerkom na kolejne przekroczenia i przejście od reprezentacji do obecności.
Epizod ten kreślony jest przez Öhrna obrazem — cztery kobiece nagie ciała w transie, oblane papką z wydalin. Motyw fekalny urzeczywistniający się przy użyciu czekolady, soku, jogurtu i orgiastyczne, tantryczne ruchy tancerek, obserwujący je ubrany mężczyzna… wszystko to jest bardzo wymowne. Podobnie jak Rodrigo García w swoim kontrowersyjnym przedstawieniu Zabić, żeby zjeść, twórcy łamią tu umowności wynikające z przebywania w teatrze. García zabija na scenie homara, mówiąc o poczuciu winy i odpowiedzialności; Öhrn pozuje seks, pokazuje waginy, płyny ustrojowe mówiąc w ten sposób o cenie produkcji sztuki.
Nie da się przeoczyć tu też odniesień do oświadczenia tancerzy Troubleyn, w którym oskarżają legendę europejskiego teatru Jana Fabre’a o seksizm, molestowanie, mobbing (więcej przeczytać można w Dwutygodniku, w tekście Katarzyny Tórz Bunt Wojowników Piękna)*. Naiwnym byłoby jednak twierdzić, że projekt Öhrna odwołuje się do jednego wydarzenia. Pierwsza część Epizodów z życia, to raczej pytanie o to, co jest sztuką i gdzie są jej granice — dla artysty, dla widza. Ile performer jest w stanie przyjąć i zrealizować przy zaufaniu do geniuszu reżysera.
W drugim epizodzie nowa tancerka odwiedza reżysera w jego pokoju hotelowym. Mężczyzna przygotował się do spotkania, ogolił sobie mosznę, kupił prosecco i prosciutto. Okryty białym szlafrokiem wita kobietę. Nie trzeba dużej wyobraźni, żeby wiedzieć jak skończy się to spotkanie. Zanim jednak dojdzie to seksu (oralnego) wbrew woli tancerki, twórcy przygotowali dla nas serię dość groteskowych zdarzeń – rozlewanie alkoholu, zabawa wędliną, masowanie stóp kobiety (mimo obaw, że jej stopy śmierdzą bo przyszła do hotelu pieszo). Z minuty na minutę napięcie sceny rośnie. Ta część zbudowana jest przede wszystkim przez genialną, dojmującą muzykę. Na żywo grają na pianinie – Arno Waschk i na thereminie – Dorit Chrysler.
Część trzecia to proces sądowy. Mężczyzna zostaje oskarżony przez nową tancerkę o molestowanie seksualne. Na sali sądowej obecne są także trzy kobiety znane nam z pierwszego epizodu. Mężczyzna jest tu główną postacią, przedstawia siebie jako ofiarę. Zaś kobieta, która wniosła zarzuty – faktyczna ofiara przemocy – nie odzywa się wcale, w milczeniu zmuszona jest przeżywać traumę na nowo. Mówi to wiele o opresyjności systemu. Linią obrony choreografa jest oskarżenie wszystkich odbiorców jego sztuki o współodpowiedzialność. Markus Öhrn w wywiadzie z Piotrem Gruszczyńskim dostępnym na facebookowym fan page’u Nowego Teatru** podkreśla ten wątek bardzo mocno. Scena ta w formie jest zupełnie inna od pozostałych, to przede wszystkim treść i przekaz. Bez wabiącego obrazu, bez obecności muzyków, jakby oparta na słowach Philipa Zimbardo z Efektu Lucyfera: Podejmując problem zła, zwykle koncentrujemy się na agresywnych działaniach sprawców, lecz brak działania także może być formą zła, gdy trzeba udzielić pomocy, sprzeciwić się, okazać nieposłuszeństwo lub ujawnić zło. Jedną z najistotniejszych, a najmniej uznawanych przyczyn zła, poza głównymi sprawcami, protagonistami krzywdy, jest milczący chór, który patrzy lecz nie widzi, który słucha, lecz nie słyszy.***
W Trzech epizodach z życia, Öhrn nakłada performerkom i preformerowi maski — wielkie kuliste bryły, z otworami na oczy i usta, o zdeformowanych, makabrycznych kształtach (przypominają te z Sonaty Widm — spektakl, który swoją premierę miał w 2017 roku w Nowym Teatrze). Wszystkie epizody są nagrane i wyświetlone w formie niemego filmu przerywanego jedynie napisami. Öhrn zasłania więc twarze aktorek i aktora — organ ludzkiego ciała najbardziej intymny bo wyrażający emocje i wycisza głos – narzędzie te emocje artykułujące. Przy pomocy niebanalnych środków, niespodziewaną narracją Markus Öhrn torpeduje treścią – dobitnie i wprost.
* Katarzyna Tórz, Bunt Wojowników Piękna, Dwutygodnik, wydanie 249
https://www.dwutygodnik.com/artykul/8070-bunt-wojownikow-piekna.html
** https://www.facebook.com/MCKNowyTeatr/videos/785117765579769
*** P. Zimbardo Efekt Lucyfera, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008