„Skrzypek na dachu” Joseph Stein w reż. Jana Szurmieja w Teatrze im. Siemaszkowej w Rzeszowie. Pisze Katarzyna Bolec na blogu Onarecenzuje.
fot. Maciej Rałowski
Powiedzenie, że Skrzypka na dachu widział prawie każdy nie jest dużym uogólnieniem. Główny bohater musicalu –Tewie Mleczarz – ma dla wielu widzów twarz Chaima Topola wykonującego brawurowo Gdybym był bogaty w oskarowej aranżacji Johna Williamsa. Fakt, że to właśnie Williams zaaranżował na nowo broadwayowski hit z muzyką Jerry’ego Bocka wiele tłumaczy. To muzyka z takich filmu jak Gwiezdne Wojny, czy E.T. należących do tzw. nurtu Kina Wielkiej Przygody stała się dla wielu soundtrackiem z dzieciństwa. Ścieżka Skrzypka na dachu, za którą Williams otrzymał pierwszego Oskara w karierze, nosi już znamiona jego późniejszej twórczości – rozmach i melodykę – raz usłyszana zostaje w pamięci. Fabuła Skrzypka… jest bardzo prosta; koncentruje się wokół wątku zamążpójścia dorosłych córek Tewiego na tle losów żydowskiej społeczności zamieszkującej fikcyjną wieś Anatewka w Imperium Rosyjskim. Spokojny rytm życia mieszkańców zakłócają odległe echa wiadomości o pogromach ludności żydowskie – aż do dramatycznego finału – w którym bohaterowie musicalu na mocy ukazu carskiego są zmuszeni do opuszczenia swoich rodzinnych stron. Skrzypek na dachu, mimo tego, że obfituje w dramatyczne wydarzenia, to jednak kicz w Szettlu – jak określił go Philip Roth. Broadwayowski hit na motywach opowiadań Szolema Alejchema wciąż wzrusza kolejne pokolenia widzów.
Inscenizacja Skrzypka, to trudne wyzwania dla twórców ze względu na liczne porównania z filmowym oryginałem i niezliczonymi scenicznymi adaptacjami. Wyzwanie to podjął Jan Szurmiej w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Rzeszowskie przedstawienie zrealizowano z dużym rozmachem – zaangażowano większość zespołu (podwójna obsada), gościnnych tancerzy i aktorów dziecięcych. Największe zalety spektakli Szurmieja, to jednocześnie ich największe wady. Reżyser umiejętnie wykorzystuje sprawdzone patenty serwując tradycyjne widowisko, łączące w sobie patos i humor. Podczas pieśni otwierającej spektakl –Tradycja –aktorzy zwróceni przodem do publiczności zajmują prawie całą scenę. Z jednej strony tak duża liczba osób w tym samym czasie przytłacza, z drugiej sprawia, że zbiorowa pieśń wybrzmiewa jak swoisty manifest przywiązania do żydowskiej tradycji i wyznawanych wartości. Również obecność tytułowego skrzypka w tłumie mieszkańców Anatewki, z założenia figury onirycznej, zaburza efekt przenikania się świata jawy i snu. Wraz z rozwojem akcji, świat przedstawiony spektaklu ożywa, a Anatewka nabiera barw. Ruchoma scenografia(Wojciech Jankowiak, Marta Hubka) składająca się z makiet drewnianych domów umożliwia płynne przejścia pomiędzy poszczególnymi scenami. Jej przenośne elementy pozwalają widzom wejść w świat prowincjonalnego miasteczka w Imperium Rosyjskim i poznać zwyczaje tamtejszej społeczności. W spektaklu Szurmieja codzienność została odtworzona z dużą dbałością o szczegóły. Aktorzy są ubrani w tradycyjne żydowskie stroje (kostiumy Marta Hubka). W scenie wesela mężczyźni noszą kapelusze i tałes (płaszcz modlitewny), a rabin – sztrajmel (rodzaj futrzanej czapki). Kobiety zakrywają ramiona i głowę białymi chustami. W spektaklu pojawiają się również wtrącenia w jidysz dodające realizmu prezentowanym scenom. Nie bez znaczenia jest, że premiera Skrzypka… odbyła się w Rzeszowie – mieście, w którym przed wojną była duża społeczność żydowska. Miejmy nadzieję, że spektakl oprócz oczywistych walorów rozrywkowych stanie się źródłem wiedzy o codziennym życiu naszych sąsiadów. Przedstawienie jest najciekawsze w tych momentach, w których twórcy zrezygnowali z wykreowania parabrodwoyowskiego świata na rzecz barwnej realistycznej rzeczywistości. W scenie zabawy w karczmie, w której aktorzy tańczą kozaka i śpiewają ludowe pieśni (fantastyczne wykonanie By Żyć Adama Mężyka) – niewymuszona spontaniczna choreografia wywołuje wrażenie autentycznej zabawy. Niestety, nie można powiedzieć tego samego o scenie snu Gołde – świetnej wizualnie (ciekawy pomysł pokazania ducha Fruma Sarah górującego nad pozostałymi postaciami – aktorka podwieszana na linach) ale dosyć konwencjonalnej choreograficznie. Zjawy przodków z maskami na twarzach poruszają się miarowo dookoła małżeńskiego łoża Tewiego i Gołde.
fot. Maciej Rałowski
U Szurmieja aktorzy są jak dobrze naoliwione trybiki w teatralnej machinie – indywidualne kreacje są mniej ważne niż zespołowe. Takie podejście reżyserskie gwarantuje profesjonalne widowisko, w którym momentami brakuje psychologicznego pogłębienia postaci. Świetne przygotowanie wokalne całego zespołu (Bożena Stasiowska) w szczególności aktorów wcielających się w główne role: córek Tewiego – Justyna Król, Małgorzata Pruchnik- Chołka, Joanna Baran- Marczydło, swatki Yente (Anna Demczuk) sprawia, że historia mieszkańców Anatewki wybrzmiewa autentycznie. Duża w tym zasługa Robert Żurka. Jego Tewie ma w sobie coś z etycznego humanisty przekonanego, że każdy człowiek powinien być traktowany z takim samym szacunkiem i godnością. W finale spektaklu Skrzypek(Hanna Skupniewicz-Kret) gra charakterystyczny motyw na tle ukraińskiej flagi – solidaryzując się z tymi którzy są zmuszeni opuścić swoje domy. Czy kiedyś powrócą?
Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie
Joseph Stein
Skrzypek na dachu
Reżyseria, inscenizacja, choreografia: Jan Szurmiej
Przekład: Antoni Marianowicz
Scenografia: Wojciech Jankowiak/ Marta Hubka
Kostiumy: Marta Hubka
Kierownictwo muzyczne: Jarek Babula
Asystentka reżysera: Justyna Król
Inspicjent: Anna Jochym
Sufler: Małgorzata Depta
Współpraca kostiumograficzna: Katarzyna Tanasiewicz
Muzyka: Jerry Bock
Teksty piosenek: Sheldon Harnick
Przygotowanie wokalne: Bożena Stasiowska
Produkcja spektaklu w Nowym Jorku: Harold Prince
Reżyseria i choreografia oryginalnego wystawienia w Nowym Jorku: JEROME ROBBINS
Spektakl pt.: SKRZYPEK NA DACHU wystawiono w ramach umowy z Music
Theatre International: http://www.mtishows.eu
Obsada:
Skrzypek: Hanna Skupniewicz-Kret
Role dziecięce: Blanka Broszkiewicz, Zofia Kwiatkowska, Natalia Kubiś-Mroszczyk, Magda Piątek, Amelia Pyrzak, Olga Widlarz, Kornelia Wodka, Patrycja Wsół, Jan Gaweł, Kordian Prejzner, Wiktor Wawrzyszko
Tancerze: Łukasz Duda, Maciej Kwolek, Łukasz Midura, Szymon Mytych, Jacek Ombach, Jakub Portas, Łukasz Wolak, Patryk Woś
Aktorzy: Robert Żurek, Marek Kępiński, Justyna Król, Aleksandra Matlingiewicz (gościnnie), Paulina Sobiś, Małgorzata Pruchnik-Chołka, Joanna Baran-Marczydło, Karolina Dańczyszyn, Anna Demczuk, Michał Chołka, Mariola Łabno-Flaumenhaft, Małgorzata Machowska, Mateusz Marczydło, Robert Chodur, Sławomir Gaudyn, Paweł Gładyś, Józef Hamkało, Wojciech Kwiatkowski (gościnnie), Waldemar Czyszak, Daniel Stanko (gościnnie), Adam Mężyk, Piotr Mieczysław Napieraj
Premiera: 2 kwietnia 2022 r Teatr im.Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie