„Lekcja Anatomii” to wspólny projekt Agaty Skwarczyńskiej i aktorów wyłonionych w otwartym naborze stworzony na zaproszenie Cricoteki.
fot. Magda Rymarz / mat. teatru
Zimny pusty pokój i stół na środku, grupa ośmiu mężczyzn zastygnięta nad zwłokami leżącymi na stole. Żadna z osób nawet nie patrzy na zwłoki, wpatrzeni są w mistrza ceremonii sekcji zwłok, w księgę (De Humani Corporis, A. Vesalius 1543) oraz w nas widzów. Tak w skrócie wyglądałaby charakterystyka słynnego obrazu Rembrandta. Już w samym zabiegu wyprowadzenia wzroku mężczyzn poza kadr obrazu i sytuacji, w stronę przyszłych pokoleń widzów, jest w pewnym sensie aktem performatywnym nadanym przez malarza (reżysera sytuacji). Być może właśnie ten aspekt zafascynował Tadeusza Kantora, który nieraz powtarzał, że aktorzy nie mają przedstawiać żadnej rzeczywistości poza soba, lecz siebie samych. Ponadto interesowało go bardziej tworzenie sytuacji i napięć wokół niej, niż powstanie zastygłego dzieła. Aż czterokrotnie powracał do inscenizacji obrazu Lekcja anatomii doktora Tulpa, za każdym razem w innej interpretacji, tak jakby bardziej interesowały go zmieniające się okoliczności i konteksty, niż wierne przeprowadzenie zdarzenia według wcześniejszego scenariusza. Każdy z happeningów generuje więc inne znaczenia i doczekał się wielu krytycznych analiz.
Lekcja Anatomii - rekonfiguracja jest dodaniem nowej wartości w katalogu prób rekonstrukcji słynnego obrazu. Co więcej interesująca jest rosnąca piętrowość reprezentacji formy performatywnej: sam obraz Rembrandta zawiera potencjał performatywny wykraczający poza własne ramy: reprezentuje pewną realną sytuację przeprowadzenia sekcji zwłok (obraz powstaje na zamówienie Towarzystwa Chirurgów). Następnie Kantor poprzez swoje rekonstrukcje dodaje kolejne piętra reprezentowania reprezentowanej sytuacji. Nowa współczesna próba rekonstrukcji staje się więc kolejnym stopniem reprezentacji wyjściowej sytuacji. I całkowicie nową sytuacją, jakże odmienną od poprzednich rekonstrukcji. W końcu w obu przypadkach mamy do czynienia z męskocentrycznym punktem widzenia. W przypadku nowej rekonstrukcji Lekcji Anatomii reżyserką sytuacji jest kobieta, a wykonawcami– osoby z niepełnosprawnością intelektualną, często wykluczone poza perspektywę „centrum” (zarówno w sensie poznawczym jak i społecznym).
Kantor dokonał istotnego przesunięcia w kontekście sytuacji z obrazu Rembrandta –
zastępując ciało człowieka ubraniem („Uważam, że w tym tkwi różnica, mianowicie robiłem happening psychologiczny, a happening nigdy wcześniej nie miał takiego charakteru. Poprzez demonstracje anatomii ubrań i pokazałam wszystkie problemy psychologiczne człowieka”). W obu przypadkach sekcja jest atakiem na ludzką indywidualność. Obraz Rembrandta jest świadectwem zbrodni przeprowadzanej przez badacza, jest to proces destrukcji, w którym ciało zostaje rozdrobnione na kawałki; to co wcześniej było precyzyjnie skonstruowanym mechanizmem zmienia się w stos nie połączonych ze sobą i nie funkcjonujących części, których nie da się już złożyć w całość. U Kantora mamy do czynienia z rozrywaniem na strzępy ubrania: rozcinając ludzkie ubrania, analizując znajdujące się w
jego kieszeniach zapomniane „resztki wstydliwie, odpadki zmięte i pogniecione”, Kantor obnaża nasze usilne starania mające na celu zbudowanie naszej formy i stylu, czyli indywidualnej tożsamości.
Jest jednak inny kontekst sekcji, na który wskazuje badacz Joanatan Sawdey (The Body Emblazoned: The Section In The Human Body in the Renaissance Culture): badacz jest podróżnikiem, który odkrywa nowe lądy, kolonizuje je, nadając im nazwę opisuje je, rysuje mapę złożonej geografii ludzkiego ciała . Ciało zostaje wprzęgnięte w proces porządkowania świata i myśli. I właśnie ten pozytywny i odkrywczy aspekt wydaje się najbardziej pociągającym aspektem powstania nowej wersji performensu Lekcja Anatomii. Zdarzenia inscenizowanego przez aktorów, których perspektywa spojrzenia może być uwalniające dla nas widzów. Agatę Skwarczyńską interesuje sytuacja rozcinania i niszczenia powłoki (czy to ciała czy ubrania) nie w celu rozczłonkowania tożsamości indywidualnej, ale raczej jako przyczyna do ponownego zszycia, połączenia elementów w nowy sposób w całość. Obecność i udział aktorów z będzie miała fundamentalny wpływ na przebieg i konteksty zdarzenia. Ich indywidualne „bycie w sytuacji” będzie na nowo tworzyć zdarzenie, rezonując z wcześniejszymi reanacmentami Kantora.
Biogramy:
Agata Skwarczyńska
scenografka, artystka wizualna, kuratorka. Stworzyła scenografię i oprawę wizualną do licznych spektakli teatralnych w Polsce i za granicą. W latach 2010- 2011 objęła kuratelę nad polską ekspozycją narodową oraz architektury w ramach Praskiego Quadriennale – Performance and Space Design 2011. Libereted Energy polska ekspozycja w ramach Praskiego Quadriennale została zaprezentowana w czerwcu 2011 w Pradze w Czechach oraz w lipcu 2011 w Centrum Polskiej Scenografii w Katowicach.
W 2015 i ponownie w 2022 r otrzymała indywidualną nagrodę Złotą Maskę za scenografię do przedstawień: kolejno "Królowa Margot. Wojna skończy się kiedyś" i „Krum” obaw Teatrze Polskim
w Bielsku-Białej.
W 2017 wzięła udział w międzynarodowej wystawie sztuki World Stage Design w Tajpei na Tajwanie. Jury przyznało główną złotą nagrodę w kategorii performance design za scenografie, kostiumy i reżyserię światła do spektaklu „Trędowata. Melodramat” z Teatru Polskiego w Bydgoszczy.
W 2017 nagrodzona za najlepszą scenografię ze spektaklu „Przebudzenie wiosny” na Międzynarodowym Drama Schools’ Festival w Rabat, Marokko.
Prowadziła warsztaty mistrzowskie m.in. w New Delhi, Indie; w Centro de diseño, cine y television, Mexico city; w ramach USITT (United States Institute for Theatre Technology) kongres, Floryda, USA; w ramach Praskiego Quadrienale 2019, Czechy; Akademia Sztuk Muzycznych i Performatywnych im Janáčka w Brnie, Czechy oraz inne.
W 2021 została zaproszona do kapitału jury wybierającej prace z obszaru sztuki wizualnej teatru do kolejnej edycji międzynarowej wystawy World Stage Design 2022 w Calgary w Kanadzie.
W swoich projektach kieruje się doświadczeniami sztuki konceptualnej oraz minimalizmu. Interesuje ją symbiotyczną relacją między aktorem i zaprojektowaną przestrzenią. Chociaż oba elementy funkcjonują niezależnie, dopiero ciało aktora nadaje scenografii znaczenie. Starając się nadawać swojej pracy kontekst humanistyczny, inspiruje się również różnorodnymi formami krajobrazu przyrodniczego, jako naturalnego tła ludzkiego życia. Często projektuje obiekty (rzeźby, instalacje). Ulubionym materiałem, po który często sięga w swych pracach, jest tkanina. Od kilku lat zajmuje się tkaniną artystyczną (tradycyjne tkactwo i plecionkarstwo). W 2016 roku odbyła rezydencje artystyczną Craft Village, New Delhi, Indie. Od tego czasu zajmuje się tkaniną artystyczną.
Koncept i inscenizacja: Agata Skwarczyńska
Wykonawcy: Amelia Blus, Julia Karaś, Władysław Kita, Anna Komorek, Magdalena Mrzygłocka, Maciej Rams, Agnieszka Sito, Klaudia Surman, Maciej Trybus, Dorota Wach
Konsultacja dramaturgiczna: Monika Świerkosz.
Produkcja: Cricoteka
czas trwania: ok 45 min
Premiera: 24 września Cricoteka