W związku z dużą liczbą zapytań i wątpliwości dotyczących praw reżyserów i reżyserek oraz innych współtwórców dotyczących rozpowszechniania ich prac w internecie i na platformach VOD,
Gildia Polskich Reżyserek i Reżyserów -  facebook.com  - przedstawia "Katalog dobrych praktyk dot. profesjonalnego rejestrowania spektakli on-line i ich rozpowszechniania na platformach VOD".

Katalog dobrych praktyk dot. profesjonalnego rejestrowania spektakli on-line i ich rozpowszechniania na platformach VOD

Wszystkim teatrom, które zaczęły w nowej rzeczywistości eksploatować nasze spektakle on-line, przypominamy, że nic nie zwalnia ich z poszanowania naszych autorskich praw osobistych, które są niezbywalne i żadna umowa nie daje teatrom podstawy do ich naruszania.

Wstęp
W związku z wybuchem pandemii Covid-19 sektor teatralny znalazł się w wyjątkowo dramatycznej sytuacji. Z powodu zamknięcia od marca 2020 roku przestał być miejscem pracy, a co za tym idzie również źródłem utrzymania dla tysięcy ludzi w całej Polsce. Szukano sposobu na podtrzymanie kontaktu z widownią, który tak nagle i radykalnie został przerwany ogłoszonymi przez rząd restrykcjami, uniemożliwiającymi publiczności uczestniczenie w wydarzeniach organizowanych w siedzibach teatrów. Dyrektorki i dyrektorzy teatrów podjęli decyzję, by przenieść działania teatralne do sieci. Wiosną mnożyły się pokazy rejestracji technicznych i archiwalnych spektakli, których udostępnianie w sieci często odbywało się bez konsultacji z twórczyniami i twórcami, prezentując nagrania w zubożonej artystycznie formie, odbiegającej od zamysłu twórców. Po wielu informacjach i prośbach o interwencje GPRiRT wydała oświadczenie w tej sprawie (link tutaj). Dziś jesteśmy świadkami tworzenia przez teatry własnych platform VOD oraz prezentacji on-line profesjonalnych rejestracji spektakli. Wobec wielu głosów krytycznych i sygnałów płynących do nas od twórczyń i twórców, dotyczących nadużyć ze strony teatrów w sprawie warunków rejestracji i emisji spektakli, jesteśmy zmuszeni przedstawić wypracowane przez nas praktyki, które powinny tym pokazom towarzyszyć. Pragniemy również podkreślić, że całe zjawisko przenoszenia działalności teatrów do sieci powstało w kontekście pandemii, dlatego też w najbliższym czasie pokazy on-line i platformy VOD nie mogą pełnić roli jedynie komercyjnej, ale powinny spełniać funkcję wsparcia socjalnego dla artystek i artystów (szczególnie bezetatowych freelancerek i freelancerów), którzy już niemal od roku znajdują się w wyjątkowo trudnej sytuacji zawodowej i socjalnej.
Na wstępie podtrzymujemy nasze wcześniejsze stanowisko, że rejestracje dokonywane przed pandemią dla celów archiwalnych, NIE SPEŁNIAJĄ funkcji rejestracji nadającej się do publicznej prezentacji (chyba, że inaczej stwierdzą autorki i autorzy przedstawienia). Nie powinno się wobec tego w żadnym wypadku publikować tych rejestracji, szczególnie bez zgody twórczyń i twórców przedstawienia, nawet jeśli umowy zawarte pomiędzy instytucjami na to zezwalały. Uważamy więc, że KAŻDA prezentacja MUSI być konsultowana z twórczyniami i twórcami przedstawienia, a w przypadku uzyskania od nich zgody, powinny być zawarte stosowne aneksy do umów, uwzględniające warunki rejestracji spektaklu i jej emisji.

Dobre praktyki dotyczące rejestracji spektakli teatralnych:
1) Każdy teatr powinien poinformować reżyserkę/reżysera z co najmniej miesięcznym wyprzedzeniem o chęci dokonania profesjonalnej rejestracji spektaklu. Rejestracja nie powinna odbywać się bez jej/jego zgody, a tym bardziej obecności (chyba, że ona/on uzna inaczej).
2) Podczas ustalania zasad rejestracji powinno się:
a) Ustalić termin rejestracji spektaklu, odpowiadający twórczyniom/twórcom i pozwalający im się przygotować do podejmowanej pracy.
b)Określić osoby, których obecność jest niezbędna do odpowiedniego zaadaptowania spektaklu (reżyseria, reżyseria świateł, choreografia, kompozycja, etc.). Teatr powinien zaakceptować listę niezbędnych współtwórczyń/współtwórców, a ich lista powinna być przedstawiona teatrowi z odpowiednim wyprzedzeniem.
3) Wybór ekipy filmowej powinien być konsultowany z reżyserką/reżyserem. Jako dobrą praktykę uznajemy możliwość zapoznania się z przygotowanymi wcześniej przez ekipę filmową materiałami, aby także na ich podstawie dokonać wyboru (a nie tylko wg kryterium finansowego).
4) Ekipa filmowa powinna dysponować odpowiednim sprzętem i zapleczem technicznym. Sugerujemy używanie min. 3 kamer filmowych (najlepiej 4-5) obsługiwanych przez profesjonalnych operatorów, a także możliwość równoczesnych podglądów obrazu ze wszystkich kamer rejestrujących spektakl.
5) W przypadku konieczności użycia dodatkowego sprzętu teatralnego, umożliwiającego transpozycję spektaklu na potrzeby rejestracji, teatr powinien taki sprzęt zabezpieczyć (mikroporty, reflektory itd.)
6)Sugerujemy - jeśli nie ma innych uwarunkowań - aby z wyprzedzeniem rejestrować spektakle, a nie udostępniać je w ramach streamingu „na żywo”. Wcześniejsza rejestracja spektaklu jest formułą bezpieczniejszą i dającą większe możliwości osiągnięcia najlepszej jakości prezentowanego nagrania. Szczególnie, jeśli nagranie odbywa się w okresie, w którym publiczność nie może uczestniczyć w spektaklu.
7) Podczas rejestracji powinno się zachowywać wymagane reżimy sanitarne, a w szczególności - nie mieszać ze sobą członków ekipy filmowej i pracownic/pracowników teatrów.
8) Rejestracja spektakli powinna być poprzedzona odpowiednią ilością prób i przygotowań dostosowanych do spektaklu, przy czym sugerujemy ich następujące elementy i kolejność:
a) Ustalenie warunków rejestracji pomiędzy twórczyniami / twórcami a teatrem.
b) Wybór ekipy filmowej.
c) Analiza rejestracji archiwalnej spektaklu pomiędzy reżyserką/reżyserem spektaklu i ekipą dokonującą rejestracji, przygotowanie scenariusza, podstawowych założeń i koncepcji rejestracji.
d) Opracowanie potrzebnych zmian (np. scenograficznych lub świateł) potrzebnych do rejestracji.
e) Odbycie prób wznowieniowych (min. 1, zalecamy 2) do spektaklu w liczbie potrzebnej do osiągnięcia odpowiedniej jakości dzieła (osoba odpowiedzialna za rejestracje spektaklu powinna przed nagraniem przynajmniej raz zobaczyć na żywo pełny przebieg spektaklu w towarzystwie reżyserki/reżysera).
f) Odbycie próby korekcyjnej (min. 1) pozwalającej na wprowadzenie i sprawdzenie niezbędnych dla rejestracji zmian w grze aktorskiej lub np. światłach.
g) Rejestracja spektaklu powinna odbywać się w czasie odpowiadającym specyfice dzieła i metodzie realizacji - min. 1 dzień zdjęciowy (lub co najmniej czas 2 prób teatralnych):
g1) Jeśli spektakl rejestrowany jest wraz ze streamingiem na żywo, wcześniej ekipa filmowa powinna mieć możliwość przeprowadzenia próbnego nagrania w towarzystwie reżyserki/reżysera.
g2) Jeśli spektakl nie jest rejestrowany ze streamingiem na żywo, sugerujemy możliwość dogrania także niezbędnych dubli, korekt i powtórzeń, o których przebiegu decydują reżyserka/reżyser spektaklu i rejestracji.
h) Ekipa filmowa powinna mieć zagwarantowany stosowny czas na postprodukcję. Rekomendujemy nie mniej niż tydzień na jej przeprowadzenie.
i) Ze względu na niezbywalne autorskie prawa osobiste reżyserce/reżyserowi przysługuje prawo udziału w montażu i akceptacji ostatecznego kształtu zmontowanego materiału.
j) Ważne: podczas ustalania warunków rejestracji należy określić, kto i w jakim zakresie odpowiada za rejestrację i miksy dźwięku oraz muzyki w spektaklu (czasem może to generować dodatkowe koszta).
9) Honoraria:
a) Każda osoba uczestnicząca w nagraniu powinna otrzymać honorarium stosowne do wykonanej pracy. Udział w każdej próbie czy dniu nagrania powinien być traktowany co najmniej jak udział w próbie wznowieniowej lub korekcyjnej, a każda osoba w niej uczestnicząca (nie tylko reżyserka/reżyser) powinna otrzymać wynagrodzenie stosowne do swoich zapisów w umowach.
b) Jeśli umowa kogoś z twórczyń/twórców nie zakładała udziału w próbach wznowieniowych, a udział tej osoby jest niezbędny, powinna ona otrzymać wynagrodzenie stosowne do swojej pracy.
c) Jeśli rejestracja wymaga wykonania dodatkowych prac (np. przygotowania scenariusza, zmiany adaptacji, zmiany koncepcji świateł lub choreografii), każda z osób powinna otrzymać dodatkowe wynagrodzenie za swoją pracę stosownie do jej zakresu.

Dobre praktyki dotyczące udostępniania nagrań spektakli teatralnych w internecie:
1) Każdorazowo przed projekcją spektaklu jego twórczynie/twórcy powinni być o takim zamiarze informowani z co najmniej dwutygodniowym wyprzedzeniem.
2) Jeśli planowany pokaz dotyczy rejestracji archiwalnej sprzed pandemii lub takiej, która nie miała być przeznaczona do upubliczniania, niezbędne jest uzyskanie przez teatr zgody twórczyń/twórców na taką prezentację. Jeśli prezentacja dotyczy nagrania specjalnie przygotowanego do upubliczniania i teatr dysponuje stosownymi zgodami twórczyń/twórców, nie musi pytać o dodatkowe zgody.
3) Każdorazowo teatr za prezentację spektaklu POWINIEN wypłacać twórczyniom/twórcom oraz pracownicom/pracownikom teatru stosowne honoraria:
a) Do czasu zamknięcia teatrów dla publiczności i traktowania platform typu VOD również jako formy wsparcia socjalnego dla pracownic i pracowników kultury, powinno się:
a1) Każdy prezentowany on-line spektakl traktować jak spektakl grany w siedzibie i wypłacać wszystkim zaangażowanym przy nim pracownicom i pracownikom teatru stosowne wynagrodzenia (niezależnie o tego, czy spektakl jest pokazywany odpłatnie, czy nie).
a2) Ponadto każdy z twórczyń/twórców, którzy spektakl stworzyli (reżyserka, choreograf, scenografka itp.), powinni również otrzymywać wynagrodzenie traktowane jako rodzaj wsparcia dla bezetatowych artystek i artystów freelancerów, które i którzy są najbardziej pokrzywdzeni obecną sytuacją. Powinna to być równowartość kwoty otrzymywanej za próbę wznowieniową przez te osoby.
b) Po otwarciu teatrów i wyjściu z sytuacji pandemii lub przy wprowadzaniu spektakli w obszar komercyjny, który jest opłacalny dla twórczyń/twórców:
b1) Jeśli działalność VOD przestanie być naczelnym sposobem prezentowania spektakli, stanie się działaniem pobocznym i przybierze formę komercyjną, twórczynie i twórcy spektaklu oraz osoby występujące powinny otrzymywać stosowny procent od sumy uzyskanej ze sprzedaży biletów. Powinno to zostać przeprowadzane przy konsultacjach z ZAIKSem.
b2) Kryterium procentowe płacenia twórczyniom i twórcom może być też praktykowane podczas pandemii, ale jedynie w przypadku, kiedy mamy pewność, iż twórcy otrzymają stosowne wynagrodzenia i nie jest to działanie mające na celu wypłacenie im niższych honorariów.

ZZ Gildia Polskich Reżyserek i Reżyserów Teatralnych