„Łowcy głów” Ludomira Franczaka i „Margarete” Janka Turkowskiego podczas przeglądu szwalnia_DOK w Teatrze Szwalnia w Łodzi. Pisze Michał Lachman na blogu lodzwkulturze.
plakat wydarzenia, mat. teatru
Dwie historie opowiedziane z autorskiej, subiektywnej perspektywy twórców. Twórców poszukiwaczy, twórców rekonstruujących rzeczywistość z rozrzuconych kawałków.
W obu przypadkach to teatr jednej osoby, jednego opowiadacza, ale wielu głosów i rozmnażających się perspektyw patrzenia: obrazów, dokumentów, filmów i scenografii. W obu opowieść stoi w centrum i wciąga, łapczywie zagarnia świat. To podróże wyobraźni, a ich dynamika wyrasta z samej formy przedstawienia, która jest połączeniem wykładu, pogadanki, wspomnienia, dziecięcego teatrzyku i śledztwa.
Franczak w Łowcach głów próbuje zrozumieć fenomen Ligii Morskiej i kolonialnej oraz rozwikłać zagadkę podróży i badań Arkadego Fiedlera, czy znanego poznańskiego antropologa Jana Czekanowskiego.
W Margarete Turkowskiego przeglądamy kilkanaście szpul z filmami, na których anonimowa kobieta utrwaliła życie znajomych i rodziny. Krótkie nagrania z lat siedemdziesiątych, kupione przypadkowo na pchlim targu w Niemczech, wrzucają nas w świat bez dźwięku, bez imion i bez kontekstu. Snując momentami dowcipną, momentami sentymentalną opowieść, Turkowski rekonstruuje kawałki i fragmenty czyjegoś życia, które odeszło, choć nie do końca.
U Franczaka niewielka drewniana skrzynka skrywa makietę laguny, miniaturowe palmy, figurki tubylców, skały. Fantazyjne wyobrażenie o tropikach kręcone jest małą kamerą, doświetlane ręczną latarką i rzucane na ekran. Do tego dokumenty, dzienniki, listy i relacje, które wpadają w kadr jako nieco zatarte, poruszone, granulowane ujęcia przeszłości.
U Turkowskiego szpule są źródłem tajemnicy i wyzwaniem dla odkrywcy, kiedy wyświetla i opisuje sceny z rodzinnego archiwum anonimowej Niemki. Utrwalono tu wyjazdy za miasto, wigilie, znajomych, bieg rzeki, czy nadbrzeżny krajobraz. Po długich poszukiwaniach Turkowskiemu udaje się rozwikłać zagadkę filmu. Dociera do autorki zdjęć i odkrywa świat, o którym do tej pory snuł jedynie domysły.
Określenie „dokumentalny” odnosi się tu raczej do doświadczeń twórców utrwalających własne poszukiwania. Kolonialne peregrynacje podróżników i antropologów oglądamy jako świat zamknięty w miniaturowym domku dla lalek – w skrzynce, której wnętrze przenika oko kamery, a jej zbliżenia, drżenie i nieostry kadr mówią równie wiele o emocjach twórcy, co o prawdzie historycznej.
Próby interpretacji filmowych sekwencji w Margarete noszą na sobie piętno Turkowskiego jako opowiadacza. Oderwane i tajemnicze kadry skłaniają do wytwarzania historii, a nie jej rekonstrukcji. Ujawniają schematy patrzenia, rozumienia i estetyzacji, ciągi i sekwencje, estetyczne relacje i kolorystyczne rytmy, jakie opowiadający nakłada na materię, której prawdziwy sens pozostaje przez większość czasu ukryty.
W bezpośredniej obecności performera, inscenizatora i opowiadacza ujawnia się psychiczna i emocjonalna struktura prawdy. Dokument zmienia się w zdarzenie losowe, zmienne i niestałe. Chciane i niechciane.
Teatr Szwalnia, Łódź, w ramach przeglądu teatru dokumentalnego Szwalnia DOK (18-20.10.2024)
Łowcy głów Idea i realizacja: Ludomir Franczak, Muzyka: Robert Piotrowicz, Producentka wykonawcza: Olga Strizhniova, Realizacja dźwięku: Maciej Frycz, Komunikacja: Ola Jaruszewska/Michalina Cendrowska, Grafika: Wiktoria Szydłowska, Produkcja: Społeczne Miejsce Kultury Scena Robocza, Poznań. Premiera: 24 maja 2024
Margarete Koncepcja i wykonanie: Janek Turkowski, Wideo: Margarete Ruhbe, Martyna Głowacka, Adam Ptaszyński, Marcin Piątkowski, Janek Turkowski, Scenografia: Wiesława Turkowska, Martyna Głowacka,Janek Turkowski, Muzyka: Roger Anklam, Przemek Radar Olszewski, Tłumaczenie: Marcin Piątkowski, Andrzej Wojtasik, Menadżer: Iwona Nowacka. Premiera: 27 maja 2010