„Lepsza” Jerzego Szczudlika w reż. Mariusza Pilawskiego w Teatrze Małym w Manufakturze w Łodzi. Pisze Katarzyna Wojtysiak-Wawrzyniak w „Teatrologii.info”.
fot. Dominika Hudziec / mat. teatru
„[…] życie jest fascynujące. Wie się o nim tak mało – zna się jedynie własną niewielką rólkę – jest się więc jakby aktorem, który ma wygłosić kilka zdań w pierwszym akcie […]”.
Agatha Christie, Autobiografia
„Każdy ma wiele twarzy. Czasem nie wiem, która jest ostatnia. Za którą z nich nie ma już nic oprócz kości”.
Sándor Márai, Zbuntowani
W sobotni, zimowy wieczór, 16 grudnia 2023 roku, Teatr Mały w Manufakturze w Łodzi zaprezentował przedstawienie Lepszej Jerzego Szczudlika w reżyserii Mariusza Pilawskiego. Autor sztuki jest pisarzem, poetą, dramaturgiem, bajkopisarzem i felietonistą. To kolejne spotkanie Pilawskiego z twórczością Szczudlika – w 2016 roku łódzki reżyser wystawił jego Niepoważną śmierć. W tym samym rokuaktorzy Teatru Małego nagrali w Radiu Łódź dwie jego bajki: Weterynarz Maja i Archeolog Maja.
Mariusz Pilawski to reżyser wszechstronny. Z jednej strony wystawia chętnie klasykę, często w zaskakujących, nowych odsłonach, z drugiej zaś sięga po sztuki autorów współczesnych lub mało znanych. Reżyser pokazał w Teatrze Małym między innymi: Zemstę Fredry (2013), Balladynę Słowackiego (2014), Skąpca Moliera (2016), Pana Tadeusza Mickiewicza (2017), ale także Sztukę Yasminy Rezy (2021) i Związek otwarty Daria Fo (2022). Warto podkreślić, że tekst traktowany jest przez Pilawskiego z niezwykłym pietyzmem, stanowiąc punkt wyjścia do pogłębiania psychologii prezentowanych postaci, a także snucia rozważań na tematy uniwersalne lub aktualne. Można zatem mówić, że Pilawski łączy w swoich przedstawieniach to, co klasyczne, z tym, co nowoczesne. Nie ma tu jednak mowy o żadnej dekonstrukcji, a raczej o nowym ujęciu tematu.
Lepsza to kameralna sztuka rozpisana na trzy postaci: dwie aktorki – Adę (Anna Grażyna Suchocka) i Ninę (Teresa Makarska) – oraz psychoterapeutę Cezarego (Krzysztof Pyziak). Autor nie ukrywa, że inspiracją dla niego był konflikt między dwiema wybitnymi polskimi aktorkami, Krystyną Jandą a Joanną Szczepkowską.
Akcja rozgrywa się w domu spokojnej starości (w rodzaju prowadzonego przez ZASP Domu Artystów Weteranów Scen Polskich Skolimów w podwarszawskim Konstancinie) dla emerytowanych aktorów. Czasy dawnej świetności mają już za sobą, jednak po zejściu ze sceny pozostaje pragnienie podziwu, adoracji, życia życiem postaci scenicznej. Bycie aktorem wchodzi w krew i nawet po opuszczeniu teatru bohaterki nie przestają wcielać się w określone role i konkurować ze sobą o to, która z nich jest lepsza.
Słodko-gorzkie rozmowy między aktorkami, podszyte z pozoru niekończącą się rywalizacją i nieustającymi uszczypliwościami, odsłaniają także inny, ukryty wymiar ich wzajemnej relacji. Teatralne maski opadają, ukazując wrażliwe i niejednokrotne kruche wnętrze. Każdy kiedyś musi ujawnić swoją prawdziwą twarz. Z czasem okazuje się, że obie przyjaciółki kryją w sobie pragnienie troski, przyjaźni, miłości.
fot. Dominika Hudziec
Doskonałą okazją do występów aktorek okazują się spotkania z psychoterapeutą Cezarym. Kobiety zyskują nową, choć tylko jednoosobową widownię. Wizyty stają się pretekstem do wcielania się w określone role i przeżywania raz jeszcze zapomnianych czasów. Klimat spotkań przywodzi na myśl atmosferę randek i miłosnych uniesień, które ukazane są tu w nieco parodystycznym ujęciu, zważywszy na zupełnie inny kontekst sytuacyjny.
Dekoracje w spektaklu Pilawskiego są proste i ograniczają się do dwóch foteli i stolika. Oszczędność bodźca wizualnego jest tu celowa i pozwala skupić się na grze aktorskiej. Umiejętna reżyseria światła wyodrębnia określone przestrzenie, podkreślając rytmiczność i teatralność określonych scen. Atmosferę wzmacniają także widowiskowe i zarazem nieco nostalgiczne kostiumy określające charakter poszczególnych postaci. Komediowy aspekt scen uzupełnia trafnie dobrana muzyka.
Trzeba podkreślić, że ta inscenizacja Lepszej wymaga niemałej wirtuozerii aktorskiej. Zapadają w pamięć role zniuansowane i pełne ekspresji. Aktorzy poruszają się pomiędzy tym, co realne, a tym, co teatralne. Tym, co rzeczywiste, a tym, co wyobrażone. Między komizmem a niekiedy wyłaniającym się niespodziewanie tragizmem. Spektrum prezentowanych emocji i uczuć jest zatem bardzo szerokie.
Lekka fabuła i komediowe ujęcie nie mają nic wspólnego z powierzchownością czy banałem. Z pozoru prosta, a nawet naiwna treść, służy reżyserowi do ukazania stanów emocjonalnych bohaterów – to one stają się podstawą spektaklu. Metateatralność jest dla Pilawskiego okazją do snucia rozważań nad naturą relacji międzyludzkich, które, jak zawsze bywa w teatrze świata, są okazją do śmiechu, ale też do prawdziwych łez.
Lepsza Autor: Jerzy Szczudlik; reżyseria: Mariusz Pilawski; scenografia: Krzysztof Andrysiak; kostiumy: Marzena Pilawska; współpraca artystyczna: Jerzy Stasiewicz. Teatr Mały w Manufakturze w Łodzi, premiera 16 grudnia 2023.