Kyriaki Goni, Vanessa Graf, Territorial Agency, Oleksiy Radynski, Luis August Krawen, Forensic Architecture czy Špela Petrič – to tylko część z ponad 30 artystek i artystów z całego świata, których prace za miesiąc będzie można zobaczyć na II edycji Biennale Warszawa. Niektóre z nich powstały specjalnie z myślą o programie tegorocznego wydarzenia. Zwiedzający będą mogli skorzystać z przewodnika, który porządkuje przestrzeń wystawy według najważniejszych tematów tegorocznego biennale: infrastruktury, ekstraktywizmu, algorytmów, ideologii, państwa i przyszłości.

fot. mat. organizatora

„W swoich pracach poświęconych alternatywnym wizjom przyszłości, artystki i artyści będą próbowali przekonać, że to nie inteligentne maszyny, a tylko my – ludzie możemy wyjaśnić relacje przyczynowo-skutkowe między zjawiskami i stworzyć plan, który pozwoli nam zrealizować przyszłość, jakiej naprawdę dla siebie pragniemy. Aby to zrobić, powinniśmy w pierwszej kolejności wyjść poza ramy stworzone przez firmy, dyskurs, ideologię i praktyki Doliny Krzemowej” – mówią kuratorki i kuratorzy Biennale Warszawa 2022, Bartosz Frąckowiak, Anna Galas-Kosil i Paweł Wodziński.

Prace krytyczne o infrastrukturze i algorytmach

Internet, chmura czy to, co pozwala nam doświadczać technologii jako „lekkich”, „zwinnych” czy „mobilnych”, w istocie opiera się na bardzo konkretnym szkielecie materialnej infrastruktury. Internet nie tylko ma swoją materialność, ale też ciężar, temperaturę i skład chemiczny.

Drugą warstwę nowego szkieletu władzy w kapitalizmie inwigilacji stanowią algorytmy. Potrzebują zebranych w centrach ogromnych zbiorów danych, żeby uczyć się rozpoznawania nowych wzorców, doskonalić umiejętność „przewidywania” przyszłości i przekształcać same siebie w coraz doskonalsze systemy reguł i funkcji. Równocześnie założenia, na których są oparte; kryteria, na podstawie których dokonują klasyfikacji; zasady, zgodnie z którymi działają, zazwyczaj są niejawne i ukryte. Nie wynika to tylko z braku kompetencji użytkowników, którzy nie znają języka programowania, ale też z prawa patentowego czy tajemnicy handlowej. Twórcy algorytmów i ci, którzy nimi dysponują, często chcą, aby ich sposób działania był ukryty. Dzięki temu w większym stopniu mogą wpływać na wybory, zachowania i potrzeby użytkowników.

Temat infrastruktury sieci podejmuje na wystawie niezależna organizacja Territorial Agency, założona przez architektów i urbanistów Johna Palmesino i Ann-Sofi Rönnskog. W swoich pracach koncentrują się na wykorzystaniu nauki, architektury i sztuki w kontekście wyzwań wynikających ze zmian klimatycznych. Na potrzeby tegorocznego Biennale Warszawa Territorial Agency opracowała nową wersję pracy Graniczne technologie – obszar narażony, która dzięki wykorzystaniu m.in. opensource’owych baz danych i zdjęć satelitarnych, opowiada o naszym regionie, o głębokich przemianach zachodzących w morzach, lasach i rzekach oraz w obszarach wydobywczych wokół Morza Bałtyckiego.

Pracą o lokalnym charakterze i realizowaną na zamówienie Biennale Warszawa 2022 będzie Zestaw do prac terenowych nad materialnym Internetem: Warszawa, w której artystka i pisarka Vanessa Graf mapuje materialną infrastrukturę polskiego Internetu. Instalacja jest efektem m.in. wycieczek i ekspedycji badawczych od polskiego wybrzeża, gdzie na powierzchnię wychodzą podmorskie kable przecinające Bałtyk, aż po centra danych rozsiane po polskich miastach. Wiele z nich to niepozorne, często niezauważalne budynki utrzymane w odcieniach szarości. Projekt zachęca odbiorców do poszerzenia własnych wyobrażeń na temat globalnego Internetu oraz ogromnych ilości energochłonnej i materialnej infrastruktury niezbędnej do jego utrzymania.

Instalacja Špely Petrič Wegetariat: praca zero, z kolekcji Moderna galerija w Ljubljanie, łączy żywe rośliny i technologie, nawiązując do terminu „wegetariatu”. Praca dotyczy body surveillance - inwigilacji naszego ciała poprzez zbieranie danych medycznych i fizjologicznych. Petrič testuje możliwość zatruwania sztucznej inteligencji danymi generowanymi przez rośliny.

Relacje między technologią, polityką i konserwatywną ideologią

Podczas Biennale Warszawa 2022 publiczność dowie się m.in., co łączy tolkienowski świat fantasy ze start-up'owymi firmami idealizującymi technologiczny postęp i ultrakonserwatywną, nacjonalistyczną polityką, a także dlaczego zamachy na World Trade Center odmieniły systemy pozyskiwania informacji cyfrowych.

Państwa używają przemocy wobec swoich obywateli oraz pacyfikują ruchy i inicjatywy prodemokratyczne zarówno na Zachodzie i Północy, jak i w krajach globalnego Południa. Wykorzystują do tego rozmaite technologie z obszaru analityki danych, inwigilacji czy algorytmicznego nadzoru. Takie działania uzasadniane są zagrożeniami terrorystycznymi. Relacje między technologią, polityką i autorytaryzmem to jeden z najważniejszych wątków tematycznych wystawy.

Wśród pokazywanych prac znajdą się też takie, które komentują działania państwa rosyjskiego budującego globalny system cyberprzemocy. Jego celem są zarówno obywatele Rosji, jak i szeroko pojęta społeczność międzynarodowa. W związku z trwającą rosyjską agresją na Ukrainę, szczególnego znaczenia nabiera stworzona na specjalne zamówienie Biennale Warszawa praca Gaz. Ukraiński artysta Oleksiy Radynski stworzył wideo o gazociągu Nord Stream. Zyski z importu rosyjskiego gazu do Europy od lat finansowały rosyjską machinę militarną, a pozbawienie Ukrainy dochodów z tranzytu gazu poprzez stworzenie alternatywnej trasy przez Morze Bałtyckie było jedną z wielu prób podporządkowania Ukrainy kolonialnemu panowaniu Rosji. Poprzedziły one pełnowymiarową inwazję w 2022 roku.

Cyfrowa przemoc. Jak NSO Group pozwala na stosowanie państwowego terroru to z kolei efekt działań śledczych zespołu Forensic Architecture, które poświęcone zostały złośliwemu oprogramowaniu Pegasus, wykrytemu po raz pierwszy w 2015 roku. Od tego czasu najprawdopodobniej wykorzystano go już w co najmniej czterdziestu pięciu krajach. Forensic Architecture zrobiło piętnastomiesięczne dochodzenie. Jego efektem jest stworzenie mapy działań związanych z użyciem szpiegowskiego oprogramowania wobec społeczników, prawników, obrońców praw człowieka, dziennikarzy oraz opozycyjnych polityków. Mapa pokazuje związki pomiędzy infekowaniem ich telefonów a rzeczywistą przemocą. Warto podkreślić, że to praca w szczególnym stopniu skupiona na polskim kontekście.

Pracę nawiązującą do tytułu tegorocznego Biennale Seeing Stones and Spaces Beyond the Valley / Widzące kamienie i przestrzenie poza Doliną, stworzył artysta wideo Luis August Krawen. SHIRE II opowiada o autorytarnych technologiach i wykorzystaniu analityki danych do inwigilacji państwowej. Krawen bada kulturę Doliny Krzemowej i to, jak twórcy współpracujących z rządem i wojskiem przedsiębiorstw Anduril i Palantir wykorzystują imaginarium świata fantasy do tworzenia narracji na temat nowej geopolityki. „The Shire”, czyli konserwatywny Zachód, musi zostać ochroniony przed siłami Zła, utożsamianymi z krajami globalnego Południa. Symbole i mity tolkienowskie stają się tym samym źródłem inspiracji dla autorytarnych technologii analityki danych czy inwigilacji na granicach, by podtrzymywać hegemonię Zachodu i związanych z nią wartości.

Do relacji między technologią, polityką i społeczeństwem swoją cegiełkę dołoży także grecka artystka Kyriaki Goni. W najnowszej interaktywnej pracy Stożek świetlny przyszłości opowiada o podboju Marsa, ludzkiej ekspansji w kosmosie oraz splocie futurologii i historycznego kolonializmu.

Alternatywy technologiczne i wizje przyszłości

Algorytmy sztucznej inteligencji – stworzone w celu wydobywania (ekstrakcji) i klasyfikacji najbardziej intymnych danych – nie są w stanie wyjść poza odtwarzanie naszej przeszłości. Konsekwencją tego jest nie tylko brak możliwości odkrycia przez nie czegoś naprawdę nowego, ale również, co zdecydowanie bardziej niebezpieczne – odtwarzanie istniejących klasyfikacji, uprzedzeń i stereotypów. Podczas Biennale Warszawa artystki i artyści opowiedzą o tej niezwykłej dychotomii: regresywno-konserwatywnym charakterze z pozoru progresywnych technologii, które nas zewsząd otaczają.

Praca zatytułowana Ogród danych kolektywu Grow Your Own Cloud to inicjatywa artystyczno-naukowa, której celem jest zapisywanie informacji w DNA roślin. Bada ona możliwości ekologicznego, bezemisyjnego gromadzenia danych, które jest zasilane przez naturę i należy do społeczeństwa, a nie do monopolistycznych korporacji. Zamiast rozgrzanych centrów danych są ogrody z roślinami, w których DNA znajdują się nasze zdjęcia, teksty, filmy i oprogramowanie. Odwiedzający wystawę zostaną zaproszeni do podłączenia się do Ogrodu Danych i przyjrzenia się najnowszej technologii sekwencjonowania genetycznego w celu pobierania muzyki, obrazów i plików tekstowych z roślin w czasie rzeczywistym.

Kolejną wizję naszej przyszłości przedstawiają Tega Brain, Julian Oliver i Bengt Sjölén w projekcie Asunder. Jest on odpowiedzią na rosnące zainteresowanie zastosowaniami sztucznej inteligencji w rozwiązywaniu krytycznych problemów środowiskowych. Łączy w sobie najnowocześniejszą technologię symulacji klimatu i środowiska, superkomputer ze 144 procesorami oraz techniki tworzenia obrazów oparte na uczeniu maszynowym. W rezultacie powstał fikcyjny „menedżer środowiska”, proponujący i symulujący zmiany, które w przyszłości można by wprowadzić na naszej planecie, by zapewnić jej bezpieczeństwo. Często jednak proponowane przez sztuczną inteligencję rozwiązania są niedorzeczne i całkowicie nie do przyjęcia. Tym samym praca podważa założenia neutralności obliczeniowej najnowszych technologii, by po raz kolejny przypomnieć o najważniejszym: istnieniu człowieka.

Na styku władzy, kapitału i technologii

3 czerwca 2022 r. w przestrzeni Domów Towarowych Wars Sawa Junior w Warszawie otwarta zostanie druga edycja Biennale Warszawa, zatytułowana Seeing Stones and Spaces Beyond the Valley/Widzące kamienie i przestrzenie poza Doliną, poświęcona splotowi władzy, kapitału i technologii.

W wystawie oraz w programie publicznym weźmie udział 50 osób i kolektywów, które pokażą 24 prace. Dziewięć z nich powstało na zamówienie Biennale Warszawa i ściśle odnosi się do bieżącego kontekstu społeczno-politycznego. Podejmuje tematy reakcyjnej ideologii ukrytej za technologiami, inwigilacji obywateli za pomocą oprogramowania szpiegowskiego, technologii ochrony granic czy roli infrastruktury w tworzeniu nowych struktur władzy, także w kontekście wojny w Ukrainie.

Do programu publicznego zaproszeni zostali teoretycy i teoretyczki mediów, filozofowie i filozofki oraz badacze i badaczki nowych technologii, którzy poddadzą analizie i krytyce dotychczasowe modele technologiczne, ale także będą mówić o pomysłach oraz ideach, które mogą stanowić dlań alternatywę.

Biennale Warszawa 2022 potrwa do 17 lipca 2022 r. Bilety dostępne w sprzedaży internetowej wkrótce.

Lista artystów, artystek, teoretyków i teoretyczek biorących udział w II Biennale Warszawa:

Anne Alombert, Clara Balaguer, Andrea Beste, Zach Blas, Border Emergency Collective, Tega Brain & Julian Oliver & Bengt Sjölén, Paolo Cirio, Frederik De Wilde, Forensic Architecture, Fabien Giraud & Raphaël Siboni, Kyriaki Goni, Vanessa Graf, Grow You Own Cloud (Cyrus Clarke & Monika Seyfried), Yuk Hui, Karolina Jarmołowska, Vladan Joler, Paul Kolling, Steffen Köhn & Nestor Siré, Paweł Kobielus, Weronika Koralewska, Luis August Krawen, Michał Krzykawski, Kuba Kulesza, Felix Lenz & Angela Neubauer & Eszter Zwickl, Ulises A.Mejias, Metahaven, Joanna Murzyn, Helena Nikonole, Bahar Noorizadeh, Matteo Pasquinelli, Špela Petrič, Laura Poitras, Oleksiy Radynski, Daniel Ross, Jan Skoczylas, Ramesh Srinivasan, Jenna Sutela, terra0 (Paul Kolling & Paul Seidel), Territorial Agency (John Palmesino & Ann-Sofi Rönnskog)

Organizator: Biennale Warszawa, Instytucja Kultury m.st. Warszawa

Zespół kuratorski: Anna Galas-Kosil, Bartosz Frąckowiak, Paweł Wodziński
Koncepcja identyfikacji wizualnej: Jakub de Barbaro; współpraca projektowa i produkcyjna: Marta Kowalska i Alina Lysachkova
Architektura: CENTRALA (Simone De Iacobis, Małgorzata Kuciewicz)
Produkcja: Ewa Kozik, Marta Michalak, Ela Petruk
Koordynacja programu publicznego: Joanna Saran
PR i komunikacja: Magdalena Jankowska, Przemek Rydzewski, Agnieszka Tiutiunik
Promocja i reklama: Justyna Gill-Maćkiewicz
Wydawnictwa: Aleksandra Kardaczyńska

Projekt finansuje m.st. Warszawa

Partnerzy: Domy Towarowe Wars Sawa Junior, Goethe Institut, Instytut Francuski, Fundacja Heinricha Bölla, Austriackie Forum Kultury

Partnerzy medialni: „Przekrój”, „Tygodnik Powszechny”, „Szum”, „Notes na 6 Tygodni”, „Le Monde diplomatique”, Going, TOK FM