Jak w czasie pandemii zmieniło się codzienne funkcjonowanie przedstawicielek i przedstawicieli różnych profesji teatralnych? Jak COVID-19 wpłynął na ich poczucie bezpieczeństwa, docenienia i istotność wykonywanej pracy? Czy amatorskie grupy teatralne wraz z ich prowadzącymi odnalazły się w przestrzeni online? Odpowiedzi między innymi na te pytania postaramy się udzielić podczas czwartkowego (15.04) webinaru, zatytułowanego „Osobliwy karnawał. O ludziach teatru w czasie pandemii”. Zapraszamy o godz. 18.00 na facebookowy fanpage Instytutu Teatralnego, kanał IT w serwisie YouTube lub na naszą stronę internetową.

Na początku marca zapowiedzieliśmy publikację wyników szeroko zakrojonych badań dotyczących wpływu pandemii COVID-19 na kondycję całego polskiego ekosystemu teatralnego. Zachodzącym zmianom, przez wiele miesięcy, przyglądało się siedem interdyscyplinarnych zespołów badawczych. Jako pierwsze zaprezentowaliśmy i omówiliśmy dwa raporty: „W poszukiwaniu strategii. Działania instytucji teatralnych w czasie pandemii. Raport z badania prowadzonego z osobami kierującymi instytucjami teatralnymi w Polsce” (autorzy: Marek Krajewski, Maciej Frąckowiak, we współpracy z: Kamilem Pietrowiakiem, Waldemarem Rapiorem i Janiną Zakrzewską) oraz „Obecność teatrów w przestrzeni online” (autorzy: Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka). Badania te dotyczyły strategii działania teatrów podczas pierwszych miesięcy pandemii oraz ich obecności w sieci.

Dwa tygodnie później dyskutowaliśmy z reprezentantami zespołu badawczego pod kierownictwem prof. Doroty Ilczuk, który to zespół przygotował raport o sytuacji artystek i artystów teatru w pandemii („Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19. Dopóki jawi się przede mną premiera, będę walczyć. Raport z badań”; autorzy: Dorota Ilczuk we współpracy z: Anną Karpińską, Emilią Cholewicką, Ewą Gruszką-Dobrzyńską, Kubą Piwowarem i Ziemowitem Sochą). Zeszłotygodniowe czwartkowe webinarium poświęciliśmy natomiast widowni teatru online. Rozmowa przeprowadzona została w oparciu aż o trzy raporty badawcze: „Kiedy skończy się pandemia i będzie można wrócić do teatru, ja wrócę. Raport z badania publiczności teatralnej w czasie epidemii koronawirusa w Polsce” (autorka: Bogna Kietlińska), „Krytyka teatralna w Polsce w czasie pandemii COVID-19” (autorzy: Małgorzata Ćwikła, Marcin Laberschek, Waldemar Rapior oraz Zofia Smolarska) i prezentowany wcześniej raport „Obecność teatrów w przestrzeni online”.

Dziś publikujemy kolejne dwa raporty: „Pracownice i pracownicy teatrów w pandemii. Zawody teatralne w perspektywie antropologicznej” (autorzy: Michał Bargielski, Anna Buchner, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska, Marta Wierzbicka) oraz „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii” (autorzy: Maria Babicka, Marek Dudkiewicz). W pierwszym raporcie wśród badanych znaleźli się nie tylko pracownicy i pracownice zespołu artystycznego, ale także administracyjnego, produkcyjnego, technicznego, pracowni rzemieślniczych, biur obsługi widzów, działów edukacji, promocji i dokumentacji. Dzięki temu autorom udało się dokładnie przyjrzeć drabinie teatralnych hierarchii i przeanalizować, w jaki sposób pandemia wpłynęła na poczucie istotności pracy wykonywanej przez poszczególne grupy zawodowe. W drugim raporcie informacje te uzupełnione zostały o teatr amatorski – badanie miało na celu odtworzenie losów teatralnych grup amatorskich podczas pandemii z perspektywy prowadzących zespoły.

W czwartkowej rozmowie (godz. 18.00) wezmą udział reprezentanci zespołów badawczych: Maria Babicka, Katarzyna Kalinowska oraz Katarzyna Kułakowska. Poprowadzi ją Justyna Czarnota,  kierowniczka Działu Pedagogiki Teatru Instytutu Teatralnego oraz jedna z koordynatorek badań. Będzie to przedostatnia dyskusja dotycząca zrealizowanych badań.

Poniżej publikujemy pełną treść raportów, które będą punktem wyjścia naszego najbliższego spotkania oraz ich obszerne streszczenia. Zachęcamy do lektury!

RAPORTY (WEBINAR VI: „Osobliwy karnawał. O ludziach teatru w czasie pandemii”)

I „Pracownice i pracownicy teatrów w pandemii. Zawody teatralne w perspektywie antropologicznej”; Michał Bargielski, Anna Buchner, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska i Maria Wierzbicka

[PEŁNY RAPORT DOSTĘPNY ONLINE - TUTAJ]

Głównym celem badania było opisanie sytuacji i kondycji ludzi teatru w czasie pandemii COVID-19. Raport zawiera między innymi odpowiedzi na pytania o to, jak pandemia zmieniła codzienne funkcjonowanie przedstawicielek i przedstawicieli różnych profesji teatralnych oraz w jaki sposób wpłynęła na istotność wykonywanej przez nich w teatrze pracy, a także poczucie docenienia.

Badanie przeprowadził sześcioosobowy zespół w składzie: Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska, Michał Bargielski, Anna Buchner i Maria Wierzbicka. Realizowano je od maja do sierpnia 2020, a udział wzięli w nim pracownicy i pracownice poszczególnych grup zawodowych. Wśród badanych znalazły się zarówno osoby związane z teatrem publicznym, jak i z teatrami prywatnymi oraz nieinstytucjonalnymi.

Ze względu na chęć uzyskania głębokiego wglądu w sytuację, każda grupa zawodowa badana była w inny sposób. Wśród wykorzystywanych technik badawczych znalazły się: pogłębione wywiady indywidualne, zogniskowane wywiady grupowe, obserwacje terenowe i wywiady etnograficzne oraz netnografia i „desk research”, prowadzone na bieżąco przez cały czas trwania projektu. Łącznie zrealizowano 63 wywiady indywidualne, cztery fokusy i siedem obserwacji terenowych. Ponadto do przedstawicielek i przedstawicieli wszystkich grup zawodowych przesłano ankietę online składającą się z kilku pytań otwartych i zamkniętych oraz metryczki. Na zaproszenie do wzięcia udziału w badaniu odpowiedziało 269 osób. Dla 94% z nich teatr pozostawał przed pandemią głównym źródłem utrzymania.

Pierwszy okres całkowitego zamrożenia działalności teatrów trwał od 12 marca do 6 czerwca 2020. Analizując wyniki badań, widać wyraźnie, że w momencie zamknięcia scen zdecydowanie mniejszej ilości pracy (lub całkowitego jej braku) doświadczyli ci, których obowiązki są ściśle związane z działalnością sceniczną. Wśród nich znaleźli się nie tylko aktorzy i aktorki, ale także całe zespoły twórców (reżyserowie i reżyserki, ich asystenci i asystentki, twórcy i twórczynie choreografii, scenografii, kostiumów, muzyki, światła, dramaturgii) oraz zespoły techniczne, żyjące w symbiozie z teatralną przestrzenią.

Dla pierwszej grupy – aktorów i aktorek – zamknięcie teatrów wiązało się zazwyczaj zarówno z problemami finansowymi jak i z utratą zawodowych możliwości rozwoju. Wielu z nich wskazywało na „brak zarobków”, „znacząco niższe płace”, niektórzy tłumaczyli, że „aktor [etatowy] ma pensję podstawową plus dodatkową za spektakle”, które przecież przestały się odbywać. Przez pandemię ci, dla których scena była nierzadko drugim domem nagle zostali pozbawieni nie tylko kontaktu z widownią, ale także możliwości codziennej praktyki zawodowej związanej z przygotowaniem do ról. Niejako w zastępstwie pojawiły się działania teatralne prowadzone w trybie online, jednak dla wielu aktorów i aktorek nie był to satysfakcjonujący (ani też specjalnie dochodowy) styl pracy. Pandemiczna sytuacja powodowała wśród artystów i artystek nieustanną niepewność i strach – zarówno o przyszłość własną, jak i teatru.

Z podobnymi problemami borykały się twórczynie i twórcy teatralni. Pozbawieni przestrzeni do pracy wskazywali na fatalną sytuację finansową oraz przygnębienie wynikające z niemożności fizycznego spotkania z drugim człowiekiem i twórczego spełnienia. Pandemia bezlitośnie obnażyła luki systemu, w którym większość twórców i twórczyń zatrudnionych jest na umowy o dzieło, niejednokrotnie podpisywane „w dniu realizacji projektu albo czasem po”, co skutkuje niepokojem, a także – w „normalnych” warunkach – kompulsywnym angażowaniem się we wszystkie możliwe projekty w celu zapewnienia  płynności finansowej. Zarówno reżyserki i reżyserowie, jak i twórcy i twórczynie scenografii, kostiumów, muzyki, światła, choreografii czy dramaturgii nie byli w stanie przenieść swoich działań do sieci. W ich przypadku wykonywanie profesji poza kontekstem sceny mijało się z celem, co znacząco wybrzmiewało w udzielanych wypowiedziach. Wszystkie te czynniki sprawiły, że wielu respondentów i respondentek zaczęło zastanawiać się nad sensem swojej pracy i rozważać ewentualne odejście od zawodu. „W obliczu intensyfikacji pandemicznej miałam absolutne zwątpienie w zajmowanie się jakimikolwiek teoriami dotyczącymi teatru [...] poczułam bezsens swojej pracy”.

Pandemia nie obeszła się łaskawie także z osobami schowanymi na co dzień za kulisami, a bez których spektakle nie miałyby szansy się odbyć. Praca zespołów technicznych – osób odpowiedzialnych za montaż sceny, rekwizyty, garderoby, oświetlenie, dźwięk a także właściwy przebieg przedstawienia – została zawieszona. Temu zawieszeniu, jak wskazywali ankietowani danej grupy zawodowej, towarzyszyło silne poczucie bycia niepotrzebnym, nieużytecznym. Choć część technicznych starała się wykorzystać ten okres na wykonanie długo odkładanych prac modernizacyjnych czy remontów, dojmujące pozostawało uczucie tęsknoty – za ludźmi, emocjami, ale także doświadczaniem przestrzeni teatralnej.

Kolejnym wnioskiem płynącym z przeprowadzonych badań jest to, że cisza na scenie spowodowała działanie ze zwiększoną mocą przestrzeni pozascenicznych. Funkcjonujące w awaryjnym dla teatru trybie zespoły producenckie, administracyjne, biura obsługi widzów, działy promocji, edukacji i dokumentacji oraz pracownie rzemieślnicze miały ręce pełne nowych zadań. Ich pracownice i pracownicy – szczególnie w pierwszym okresie po zamrożeniu scen – często pracowali w nadgodzinach. Wiązało się to z potrzebą przedefiniowania wielu aspektów funkcjonowania teatru ze względu na bezprecedensowe okoliczności.

Przed zespołem producenckim stanęło zadanie wypracowania logistyki zarządzania kryzysowego i określenie strategii działania teatru w pandemii, czyli „szukanie zastępczych rozwiązań przetrwania”, co ściśle wiązało się z odkrywaniem teatralnej przestrzeni online. Równocześnie pracownicy i pracownice tej grupy zawodowej pełnili rolę niejako „terapeutów”, biorących na siebie pandemiczny bagaż emocji całego zespołu, głównie aktorów i aktorek, co wywoływało w nich poczucie bezsilności i frustracji. Mimo wielu niepokojów wśród ankietowanych pojawiały się jednak także pozytywne głosy. „(…) w teatrze wzmocniliśmy poczucie zespołowości i poprawiliśmy wewnętrzną komunikację. Czas fizycznej izolacji sprzyjał szczerym i istotnym rozmowom”.

Doświadczenie pełnienia roli teatralnego „psychologa” dotknęło także pracowników i pracownice biur obsługi widzów. Natychmiast po zawieszeniu repertuaru ich główne zadanie skupiło się wokół kontaktu z widzami i konfrontacji z ich emocjami. Pozytywnym aspektem rozmów było okazywane przez stałych bywalców teatru wsparcie i przywiązanie, które działało mobilizująco i wzmagało zaangażowanie biur obsługi widzów do współtworzenia nowych form kontaktu.

W podobnym tonie wypowiadali się członkowie i członkinie zespołów administracyjnych, dla których pandemia także wiązała się z intensyfikacją zadań związanych z reorganizacją pracy teatru i wdrożeniem nowych zasad sanitarnych. Nieprzejrzystości przepisów i brak jasnych zaleceń dotyczących tego, jak radzić sobie z  konkretnymi obszarami ryzyka, negatywnie wpływały na nastroje pracowników i pracownic zespołu. Ostatecznie jednak zebrany podczas badań materiał pozwolił wyciągnąć wniosek, że mieli oni poczucie wychodzenia z pierwszych miesięcy pandemii „z tarczą”.

Lockdown wymusił na teatrach przeniesienie większości aktywności do sfery online, co znacząco zwiększyło ilość pracy w zespołach komunikacji i promocji. Większość działań tej grupy zawodowej, związanych z bezpośrednim kontaktem z drugim człowiekiem i tzw. pracą papierową, została zawieszona, co przełożyło się natomiast na wzmożoną aktywność w przestrzeni internetowej. Konieczność bycia cały czas online oraz tempo zamieszczania informacji dla wielu pracowników tych działów było obciążające, a wręcz „przeciążające”, co ilustruje wypowiedź jednej z respondentek: „Ja właściwie siedzę w pracy cały czas, bo za dnia ustalamy, jakie materiały publikujemy, tworzymy komunikację, wieczorami jak są streamingi, to też ktoś z nas musi być online, żeby w razie jakichś problemów móc zareagować”.  Ten wymagający czas był jednocześnie czasem rozwoju zawodowego, podniosły się kompetencje cyfrowe pracowników i pracownic, a także znacząco wzmocniła się współpraca wewnętrzna między działami.

Wydobyte z teatralnego zapomnienia zostały także na światło dzienne działania zespołu dokumentacji. W wielu teatrach w czasie lockdownu archiwalia zaczęły być wykorzystywane do komunikacji i podtrzymywania relacji z widzami. W na co dzień cichych archiwach zaczął panować ruch, a archiwiści i archiwistki odczuli istotność wykonywanej przez nich pracy.

Dla edukatorów i pedagogów teatralnych szczególnie trudny – tak, jak dla wielu innych wymienionych już grup zawodowych – okazał się brak możliwości realnego spotkania, wymiany myśli i inspiracji. Mimo to starali się oni „pracować twórczo z tą rzeczywistością, która jest” i docierać ze swoimi działaniami do jak największej liczby osób, szczególnie do tych, dla których zajęcia prowadzone online były jedyną szansą na skorzystanie z oferty edukacyjnej. Poczucie misji wśród pracownic i pracowników tych działów w dużej mierze przekładało się na ich entuzjazm: „My jesteśmy pedagogami teatru, a jak pedagog teatru widzi problem, to nie widzi problemu, a wyzwanie, musisz szukać rozwiązania, a nie się poddawać”.

O wzmacnianiu poczucia misyjności pracy można mówić także w kontekście osób z pracowni rzemieślniczych. Początkowe, trwające dwa tygodnie, zawieszenie szybko przerodziło się w zdecydowane działania. Pracownie krawieckie w całej Polsce włączyły się w akcję „Szycie ratuje życie”. Tym samym ci, którzy zazwyczaj pozostają anonimowi, stali się bohaterami artykułów prasowych oraz bohaterami własnych teatrów.

W szczególnie trudnej sytuacji w czasie pandemii znalazły się teatry niezależne, które nie są w stanie istnieć bez odbiorców, uczestników działań. Z dnia na dzień ich pracownicy i pracownice zostali odcięci od źródła utrzymania, pozostawieni bez jakiejkolwiek alternatywy i pomocy. Znacząco przełożyło się to na nastroje tej grupy zawodowej – w odpowiedziach często pojawiały się wątpliwości, co do sensu pracy, strach przed przyszłością, poczucie osamotnienia. Kolejną smutną refleksją były głosy o kryzysowości teatru niezależnego nie tylko w czasie lockdownu, ale także w warunkach „normalnych”. 

Jeden z najważniejszych wniosków płynących z przeprowadzonych badań dotyczy „dowartościowania pracy reprodukcyjnej w teatrze, a więc takiej, która jest niewidoczna, oparta na współpracy i solidarności”. Drabina hierarchii teatralnych zadrżała, ukazując jak ważne są poszczególne jej szczeble. Jak wskazały autorki i autorzy raportu, wyzwaniem instytucji i środowisk teatralnych – oprócz działalności w kontekście artystycznym – stało się zapewnienie dobrych warunków pracy i wsparcia pracownicom oraz pracownikom teatru. Bez ludzi – tych na scenie, tych w kulisach i w biurach, a także tych na widowni – teatr staje się przecież pustym budynkiem.

II „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”; Maria Babicka, Marek Dudkiewicz

[PEŁNY RAPORT DOSTĘPNY ONLINE - TUTAJ]

Głównym celem badania było zaprezentowanie sytuacji amatorskiego ruchu teatralnego z perspektywy osób prowadzących zespoły oraz uzyskanie odpowiedzi na pytanie, „jak w wyniku pandemii COVID-19 zmieniło się funkcjonowanie ich i prowadzonych przez nich grup”. Autorzy badania – Maria Babicka i Marek Dudkiewicz – pozyskiwali dane w dwóch momentach pandemii: w lipcu i listopadzie 2020 roku. Decyzja o podjęciu badań tego obszaru podyktowana była obserwacją i współpracą z osobami tworzącymi amatorski ruch teatralny przede wszystkim za pośrednictwem programów organizowanych przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego.

W pierwszym etapie badania przygotowany został internetowy kwestionariusz pytań otwartych i zamkniętych, podzielony na dwie części. Kwestionariusz był dostępny od 30 czerwca do 22 lipca 2020 roku i w tym czasie wypełniło go 68 osób prowadzących 176 amatorskich grup teatralnych w całej Polsce. Podczas drugiego etapu przeprowadzono pogłębione wywiady indywidualne z 11 reprezentantami, wybranymi na podstawie zróżnicowanego trybu pracy (praca z grupą na odległość oraz zawieszenie działalności grupy), statusu prowadzonych grup (przy domu kultury, teatrze, organizacji pozarządowej, szkole i jako grupa nieformalna) oraz wielkości miejscowości, w której odbywały się zajęcia.

Pierwsza część badania stanowi zarys aktualnego kontekstu funkcjonowania amatorskiego ruchu teatralnego w Polsce. Maria Babicka i Marek Dudkiewicz odwołują się w niej do raportu Anny Kozak i Marcina Zarzeckiego z 2019 roku, zatytułowanego „Amatorski znaczy miłośniczy”, wskazując między innymi na trudności w zdefiniowaniu „teatru amatorskiego”. Na potrzeby badania przyjęto jego następująco definicję: „Przez amatorską grupę teatralną rozumiemy grupę osób w dowolnym przedziale wiekowym, której większość członków nie jest zawodowo związana z teatrem i regularnie gromadzi się, by wspólnie tworzyć teatr”.

Teatr amatorski w Polsce jest bardzo zróżnicowany zarówno pod względem miejsca funkcjonowania, jak i uczestników. O zróżnicowaniu środowiska świadczy także niejednolitość miejsc pracy i wykształcenia osób prowadzących grupy. Wszystkie te elementy przekładały się na sposób radzenia sobie z sytuacją w pandemii. Istotne dla tego badania różnice w obostrzeniach dotyczyły zarządzeń, którym podlegały szkoły, instytucje kultury i placówki kulturalno-edukacyjne organizujące zajęcia.

Respondenci biorący udział w badaniu, przed pandemią prowadzili łącznie 176 grup teatralnych. W zdecydowanej większości były to grupy działające przy domach kultury lub w szkole. Nieco ponad połowa grup (55%) składała się z dzieci i młodzieży (do lat 19), trochę więcej niż jedna czwarta (28%) z dorosłych w wieku 20-55 lat, a 17% z seniorów (56 lat i więcej). Aż dla 42 osób prowadzenie amatorskiej grupy teatralnej przed wybuchem pandemii było zajęciem dodatkowym, dla 13 respondentów była to główna forma aktywności zawodowej. Istotny jest fakt, że przed wprowadzeniem lockdownu w marcu 2020 roku 93% prowadzących spotykało się ze swoimi grupami przynajmniej raz w tygodniu. Do ich aktywności należało nie tylko prowadzenie zajęć, ale także przygotowanie się do nich, kontakt z członkami grupy oraz kontakt z publicznością. Po zawieszeniu działalności kulturalnej prawie połowa badanych zaprzestała prowadzenie zajęć. W większości przypadków prowadzący pozostali jednak w kontakcie indywidualnym z członkami swoich grup.

Druga część badań stanowi porównanie pracy prowadzących i ich grup przed pandemią z czasem po pandemicznych zmianach. Działalność teatrów amatorskich w czasie pandemii opisana została w oparciu o wyznaczone trzy etapy: wiosnę, lato i jesień.

82% badanych przyznało, że tuż po wprowadzeniu wiosennego lockdownu zmieniła się zarówno ich sytuacja, jak i sytuacja prowadzonych przez nich grup. Zmiany te w większości polegały na rozpoczęciu działalności zdalnej (co wskazało 35 z 68 ankietowanych) lub całkowitym zawieszeniu aktywności zespołów (17 ankietowanych). Przeniesienie zajęć teatralnych do Internetu wiązało się z licznymi wyzwaniami, tym bardziej, że część uczestników borykała się z problemem wykluczenia cyfrowego. Dodatkową trudnością dla prowadzących była niemożność przewidzenia, co wydarzy się w niedalekiej przyszłości, a co za tym idzie – problemy z planowaniem długoterminowych działań. Chęć podtrzymania kontaktu z grupą (zespoły, które w normalnych warunkach biorą udział w regularnych spotkaniach, często bazują na przyjacielskich relacjach) oraz działań teatralnych (celem pracy nad dziełem jest pokazanie go odbiorcom) sprawiała, że prowadzący (44 osoby z 68) podejmowali trud tworzenia teatru amatorskiego przy wykorzystaniu nowych technologii. Na zmianę celu swojej pracy po wprowadzeniu wiosennych obostrzeń wskazali prowadzący 44% grup. Głównie dotyczyło to „przesunięcia z twórczych działań warsztatowych, mających doprowadzić do powstania spektaklu, na realizację potrzeby utrzymania grupy w sytuacji zmiany i kryzysu”.

Zamrożenie działalności kulturalnej wiązało się niestety także z zawieszeniem niektórych amatorskich grup teatralnych. Na zawieszenie działalności swoich grup wskazało w ankiecie 17 prowadzących. Część z nich wróciła do pracy po minięciu pierwszego etapu pandemii, w maju 2020 roku. Niektóre zespoły nie wznowiły działalności mimo złagodzenia obostrzeń, wskazując jako przyczyny decyzje rządu i kierujących placówkami, decyzje grup i prowadzących (spowodowane często przeciążeniem uczestników nauką zdalną), osobiste decyzje prowadzących, bądź problemy techniczne.

Etap letni – definiowany w badaniu jako okres od 18 maja do końca wakacji – wiązał się z możliwością powrotu do spotkań na żywo. Mimo to aż 28 osób (czyli blisko połowa) nie wróciło do normalnego trybu prowadzenia amatorskich grup teatralnych. Prowadzenia zajęć na żywo zaprzestało dwie trzecie prowadzących pracujących na wsi i/lub w małych miastach (11 osób z 17) oraz prawie wszyscy prowadzący z Warszawy (6 na 7 osób). Zawieszenie działalności mogło być spowodowane przerwą letnią, zdarzało się jednak, że brak zajęć wynikał z niechęci uczestników, o której jedna z badanych mówi w następujący sposób: „Oczywiście zaproponowałam im, że możemy to pokazać na scenie, bo w czerwcu już można było, ale nie chcieli. Zrobiło im to taką dziurę emocjonalną w sercu, że tego nie udźwignęli. Nawet teraz ostatnio im proponowałam, że może skoro jest zdalne nauczanie, może byśmy się jednak spotykali, aby oderwać się od chaosu, który trwa. Kategorycznie odmówili”. Ci z prowadzących, którzy powrócili do spotkań z zespołami na żywo wskazywali na nowości w pracy, wynikające z konieczności uwzględnienia nowych przepisów („Spotykamy się na plaży, stadionie lub łące”). Radość z możliwości spotkania łagodziła stres i strach związany z pandemią.

Nadejście września było okazją do realizacji działań, na które czekali i prowadzący, i uczestnicy. Powroty do pracy (a także kontynuacja prac letnich) naznaczone były obostrzeniami – pomimo tego entuzjazm wśród prowadzących i uczestników nie gasł („Na pewno ten początek to była ogromna radość, że znów wracają i mogą tworzyć. Że dalej mogą się rozwijać. To takie emocje radości, podniecenia działaniem, że to w końcu będzie możliwe, że w końcu możemy to robić. Myślę bardziej pod kątem dzieciaków, że mogą coś tworzyć”). Niestety, jesień 2020 roku obfitowała w niepewność, a ponowne uruchomienie zajęć zdalnych i wprowadzanie kolejnych obostrzeń wiązało się w wielu przypadkach z koniecznością ponownego przeniesienia się z działaniami w przestrzeń internetową.

Pandemia przyniosła wiele zmian i wskazała na konieczność korzystania przez prowadzących z różnorodnych kompetencji. Początek pandemii wiązał się z przymusem przeorganizowania pracy teatrów amatorskich, wypracowania nowych ścieżek kontaktu z zespołami oraz widzami. Także kompetencje artystyczno-edukacyjne prowadzących musiały zostać rozszerzone o różnorodne formy pokazów efektów pracy lub realizację celów rozwojowych bez końcowego pokazu. Wszystkie działania wiązały się z uwzględnieniem konieczności pracy na odległość. Chęć zadbania o zespołowe relacje i stałe budowanie wzajemnego zaufania wymagała natomiast rozwoju w obszarze kompetencji relacyjnych i społeczno-psychologicznych.

Autorzy wyznaczyli również typologię funkcji pełnionych przez teatr amatorski w czasie pandemii. Opisali je zderzając dwie zmienne: wybór priorytetowego celu spośród toczących się w zespole procesów (twórczy i grupowy) oraz stopień włączania do działań tematów związanych z pandemią. W wyniku tego zderzenia powstały cztery funkcje. Po pierwsze, teatr określili jako odskocznię umożliwiającą uczestnikom zapomnienie o tematach związanych z koronawirusem i zaangażowanie się w proces twórczy. Jego drugą funkcją stało się podejmowanie działań interwencyjnych, polegających na „twórczym rozpracowywaniu tematu pandemii i wszystkiego, czego doświadczają w związku z nią uczestnicy w procesie pracy nad projektem”. Kolejna funkcja to wsparcie. Teatr daje je uczestnikom, bazując na realizacji ich aktualnych potrzeb, ze szczególnym skupieniem na emocjach związanych z przeżywaniem kryzysowej sytuacji. W końcu – teatr to spotkanie, umożliwiające podtrzymywanie relacji towarzyskich i dające przestrzeń na rozmowy na tematy osobiste, niezwiązane z pandemią ani procesem artystycznym. Zespołowe działanie skierowane na bliskość międzyludzką jest odbiciem sensu istnienia amatorskiego teatru, „stawiającego sobie i realizującego cele, które nie bazują na kopiowaniu teatru zawodowego”. Na pytanie o przydatność amatorskich grup teatralnych, jedna z respondentek odpowiedziała: „Myślę, że będzie potrzebny. Ludziom to jest bardzo potrzebne, dla wielu to jest forma terapii. Ludzie będą do tego lgnęli i tak się dzieje od ho, ho, ho i jeszcze trochę. Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie”.

Badania zrealizowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

HARMONOGRAM PUBLIKACJI I PREZENTACJI RAPORTÓW:

11 marca, godz. 18.00

Teatry offline i online. O poszukiwaniu strategii przetrwania w czasie pandemii.

Rozmowa w oparciu o raporty:

1. „W poszukiwaniu strategii. Działania instytucji teatralnych w czasie pandemii”

Marek Krajewski, Maciej Frąckowiak, we współpracy z: Kamilem Pietrowiakiem, Waldemarem Rapiorem i Janiną Zakrzewską

2. „Obecność teatrów w przestrzeni online”

Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka

Publikacja raportów: 8 marca

Goście: Marek Krajewski, Anna Buchner

Prowadzenie: Paweł Płoski

25 marca, godz. 18.00

Wierzę, że teatry przetrwają, są ludziom potrzebne. O artystkach i artystach teatru w pandemii.

Rozmowa w oparciu o raport:

„Artystki i artyści teatru w czasie COVID-19. Dopóki jawi się przede mną premiera, będę walczyć. Raport z badań”

Dorota Ilczuk we współpracy z: Anną Karpińską, Emilią Cholewicką, Ewą Gruszką-Dobrzyńską, Kubą Piwowarem i Ziemowitem Sochą

Publikacja raportu: 15 marca

Goście: Dorota Ilczuk, Anna Karpińska, Ziemowit Socha

Prowadzenie: Paweł Płoski

8 kwietnia, godz. 18.00

Łapiący okazję, z przypadku, cierpiący czy na przeczekaniu? O widowni teatru online.

Rozmowa w oparciu o raporty:

1. „Obecność teatrów w przestrzeni online”

Anna Buchner, Katarzyna Fereniec-Błońska, Katarzyna Kalinowska, Maria Wierzbicka

2. „Kiedy skończy się pandemia i będzie można wrócić do teatru, ja wrócę. Raport z badania publiczności teatralnej w czasie epidemii koronawirusa w Polsce”

Bogna Kietlińska

3. „Krytyka teatralna w Polsce w czasie pandemii COVID-19”

Małgorzata Ćwikła, Marcin Laberschek, Waldemar Rapior, Zofia Smolarska

Publikacja raportów: 27 marca

Goście: Małgorzata Ćwikła, Katarzyna Kalinowska, Bogna Kietlińska

Prowadzenie: Justyna Czarnota

15 kwietnia, godz. 18.00

Osobliwy karnawał. O ludziach teatru w czasie pandemii.

Rozmowa w oparciu o raporty:

1. „Pracownice i pracownicy teatrów w pandemii. Zawody teatralne w perspektywie antropologicznej”

Michał Bargielski, Anna Buchner, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska i Maria Wierzbicka

2. „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”

Maria Babicka, Marek Dudkiewicz

Publikacja raportów: 12 kwietnia

Goście: Maria Babicka, Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska

Prowadzenie: Justyna Czarnota

22 kwietnia, godz. 18.00

W trosce o relacje i więzi. O edukacji kulturowej w pandemii

Rozmowa w oparciu o raporty dotyczące edukacji kulturowej w pandemii:

1. „Tego się jedną pandemią tak łatwo nie przerwie. Raport z badań teatru amatorskiego w czasie pandemii”

Maria Babicka, Marek Dudkiewicz

2. raport Mazowieckiego Instytutu Kultury „Re(animacja) kultury w okresie pandemii. Diagnoza strategii i uwarunkowań działań animatorów i edukatorów kultury w czasie zamknięcia instytucji edukacji i kultury w związku z epidemią COVID-19”; opracowanie: Anna Pietraszko, Anna Szczeblewska, Karol Wittels

3. raport Małopolskiego Instytutu Kultury „Edukacja kulturowa w czasie dystansu społecznego - diagnoza i rekomendacje”; koncepcja i podsumowanie badań: Jakub Mirek)

Publikacja raportów: 19 kwietnia

Goście: Maria Babicka, Piotr Knaś, Anna Woźniak