Pierwsza społeczna instytucja kultury w Europie Środkowej w całości dedykowana twórczości artystek i artystów z niepełnosprawnościami jest już otwarta. Mowa o Centrum Sztuki Włączającej, które zainaugurowało międzynarodowy projekt POKAŻ JĘZYK.
fot. mat. teatru
Główną ideą organizacji jest stworzenie profesjonalnych warunków tworzenia różnorodnej sztuki przez osoby o różnych możliwościach, które napotykają systemowe bariery w dostępie do edukacji artystycznej i publicznych instytucji kultury. Instytucja została powołana przez Fundację Teatr 21, a pomysł na stworzenie organizacji powstał jako odpowiedź na rosnące potrzeby środowiska artystycznego osób z niepełnosprawnościami i ich sojuszników i sojuszniczek. Rozwój artystyczny i profesjonalizacja zespołu Teatru 21 pokazały, że sztuka artystów z niepełnosprawnościami może być w pełni zawodowa i mieć najwyższe walory artystyczne, jeśli zostanie potraktowana w poważny sposób. Na bogatą działalność Centrum składają się spektakle i performanse, koncerty, wystawy, wykłady, seminaria, warsztaty, także prestiżowa seria wydawnicza, w ramach której ukazują się w Polsce najważniejsze książki z obszaru kulturowych studiów o niepełnosprawności. Z kolei naukowa działalność instytucji przyczyniła się w realny sposób do wyodrębnienia się w Polsce nowej dyscypliny badawczej. Dziś współpracuje już z najważniejszymi w Polsce i Europie teatrami, uczelniami, polskimi i zagranicznymi badaczami i badaczkami - jest partnerem Polskiej Akademii Nauk, TR Warszawa, Teatru Studio, Narodowej Galerii Sztuki Zachęta, a także CanDoco Dance Company (Wielka Brytania), Blue Teapot Theater (Irlandia), Divadlo Aldente (Czechy). CSzW zostało powołane przez zespół w składzie: Justyna Lipko-Konieczna, Justyna Sobczyk, Marceli Sulecki, Justyna Wielgus.
Naszymi działaniami, chcemy pokazać, że wbrew temu, co potocznie się uważa, niepełnosprawność nie jest zjawiskiem marginalnym, nie dotyczy ledwie garstki “nieszczęśników”, jak pisze autor wydanej przez nas książki “Ustanawianie normy” Lennard Davis, ale jest częścią historycznie ukształtowanej koncepcji ciała, która oddziela osoby mieszczące się w normie od osób, które od niej odstają. Niepełnosprawność nie jest obiektem – kobietą z białą laską – ale jest społecznym procesem, który w intymny sposób dotyczącym nas wszystkich, bo wszyscy mamy ciała, które żyją przecież w zmysłowym świecie - mówi Justyna Lipko-Konieczna, dyrektorka programowa.
O POKAŻ JĘZYK. Niepełnosprawność nie jest defektem, niepełnosprawność poszerza naszą wizję ludzkiej wielości i różnorodności
W lutym ruszył międzynarodowy projektu POKAŻ JĘZYK. Jakie są założenia programu? Przede wszystkim celebrowanie różnorodności fizycznej i umysłowej jako wartości samej w sobie. To odejście od postawy, która uznaje nieskazitelność i zdrowie za standardy piękna i afirmacja niepełnosprawności, którą wszak można znaleźć wszędzie w sztuce nowoczesnej. Jako cel organizatorzy postawili sobie pokazanie polskiej publiczności najlepszych i najciekawszych artystycznie przykładów europejskiej sztuki inkluzywnej. Główną ideą programu jest rozwijanie nowego języka sztuk performatywnych i teatru oraz otwieranie drzwi twórczości różnorodnych artystów i artystek, wnoszących w swoje prace nowe języki i estetyki: neuroróżnorodność, alternatywną motorykę, język migowy, czy poetycką audiodeskrypcję. Program składa się więc z czterech części, a każda z nich dedykowana jest innego rodzaju sztuce, uwzględniającej różne kondycje i możliwości, sposoby komunikacji twórców i twórczyń. Prezentowane prace mają wnieść nową jakość i zmieniać myślenie o tym, jakie kryteria powinna spełniać sztuka, pokazywać rewolucję w teatrze i performansie, która odbywa się na świecie, a której Polska jest już częścią. Kuratorkami projektu są Justyna Lipko-Konieczna i Justyna Wielgus.
W każdym z modułów przyglądamy się jak wzbogaca sztukę to, że rodzimy się różni, różnie mówimy, poruszamy się, podlegamy różnym życiowym procesom. Przyglądamy się temu, jak nowe formy ruchu w tańcu daje alternatywna motoryka czy język migowy, jak afazja może zmienić postrzeganie czasu w teatrze i wpłynąć na to, jak rozumiemy ekspresję w sztuce, sprawdzamy artystyczny potencjał poetyckiej audiodeskrypcji w teatrze i tańcu - mówi Justyna Lipko-Konieczna.
Naszymi działaniami chcemy pokazać, że niepełnosprawność stanowi integralną część nowoczesnej estetyki a jej obecność w sztuce jest coraz silniej obecna. Za Tobinem Siebersem, badaczem i aktywistą powtarzamy, że sztuka artystów i artystek z niepełnosprawnościami to wyraz niezgody na to: “aby uznawać przedstawienie zdrowego ciała oraz związaną z nim definicję harmonii, spójności i piękna za jedyny wyznacznik tego, co estetyczne i wartościowe - uzupełnia Justyna Wielgus.
Partnerami programu są Akademia Teatralna w Warszawie i jej filia w Białymstoku, a także norweska organizacja interart_s. Przez półtora roku, do kwietnia 2024, na różnych scenach w Warszawie prezentowane będą spektakle i performanse takich twórców, twórczyń i grup jak: Paweł Althamer i Grupa Nowolipie, Dominika Feiglewicz i Fundacja Migawka, Kierstji Horn, Daniel Kotowski, Miya Masaoka, Tori Wranes, Un-Label Performing Arts Company, Aleksandra Skotarek i Teatr 21, Chris Pavia, Diana Niepce, czy Karolina Wiktor.
Program POKAŻ JĘZYK zaplanowany został od lutego 2023 do kwietnia 2024. Aktualne informacje o programie: www.teatr21.pl.
Najbliższe wydarzenia / kwiecień-czerwiec:
„GRAVITY (AND OTHER ATTRACTIONS)” / Un-Label
5 kwietnia, godz. 19.00, Teatr Powszechny
Performans, który radykalnie zmienia myślenie o tym, co może być impulsem i ramą dla ciał tańczących i performujących na scenie. Gravity to godzinny spektakl taneczny, którego scenariusz został stworzony na podstawie audiodeskrypcji. Teatr Un-Label w zaskakujący sposób odwraca proces tworzenia i kwestionuje przyjęte założenia związane z inkluzywną komunikacją. Język migowy i język wizualny zostają przez twórców włączone w choreografię. Bilety: bit.ly/3FEhkFB.
„Nie jestem rośliną” / monodram Aleksandry Skotarek, reż. Justyna Wielgus
21-23 kwietnia, godz. 19.00, Centrum Sztuki Włączającej
Spektakl jest zaproszeniem do podróży między gatunkami, w której przewodniczką będzie aktorka Teatru 21 Aleksandra Skotarek. Przestrzeń własnego pokoju-ogrodu stanie się miejscem żartobliwej i ironicznej, a czasem mocnej i wymagającej rozmowy o podziałach na ludzi zwierzęta, ludzi rośliny, ludzi przedmioty, z którymi trzeba w końcu zrobić porządek. Bilety: www.teatr21.pl.
„To nie ja skradłem show” / performans Daniela Kotowskiego
20 maja, godz. 19.00, wydarzenie plenerowe
W języku migowym całe ciało - od pasa w górę - pełni funkcje artykulacyjne. Obok znaków artykułowanych dłońmi równie ważne są sygnały niemanualne, nierzadko odpowiadające za warstwę gramatyczną w języku migowym. Środowisko artystyczne widzi znak migowy bardziej jako środek wyrazu niż element gramatyczny. Nieznajomość języka migowego sprawia, że słysząca i oglądająca sztukę z użyciem języka migowego publiczność nadaje migającym i wyrażającym ciałom własne sensy i przejmuje władzę nad obrazami. Nie słucha głosu performera, lecz zwraca uwagę na sposób jego wypowiedzi. Z nieświadomości czyni z człowieka obiekt podglądactwa, albo postać memiczną. W „To nie ja skradłem show” ciało staje się sceną, na której rozgrywa się widowisko, w którym migający performer przyjmują rolę obiektu artystycznego, na którym „przyjemnie zawiesić wzrok”. To podglądanie i bycie źródłem przyjemności jest punktem wyjścia dla twórcy, który odsłania przed widzami popędowy charakter ich wzrokowych reakcji i uświadamia, że sami mogą być także tak oglądani przez innych. Daniel Kotowski jak w innych swoich performansach odsłania przed widzami ukryte zasady łączących nas relacji.
Wstęp wolny.
„Romeo i Julia” / Teatr Juliusza Słowackiego w Krakowie, Fundacja Migawka
18 czerwca (szczegóły związane z lokalizacją i godziną wkrótce)
Dwujęzyczny spektakl Teatru Juliusza Słowackiego w Krakowie & Fundacji Migawka Klasyczna wielowątkowa opowieść o miłości tym razem zredukowana do minimalistycznej formy z udziałem czworga aktorów, postaci dwóch Julii i dwóch Romeów. Spektakl oparty na przekładzie Wiktorii Rosickiej z 1892 roku powstanie i będzie posługiwał się jednocześnie polskim językiem fonicznym i polskim językiem migowym. Zatem twórcy dążą do realizacji przedstawienia uniwersalnego, nie wymagającego dodatkowego tłumaczenia na PJM, zawsze dostępnego dla widzów z niepełnosprawnością słuchu i słyszących. Jakie nowe treści, obrazy, emocje odsłonią się przed widzami i widzkami w interpretacji splatającej ze sobą dwa języki? Spektakl tworzą osoby g/Głuche i słyszące. Bilety: www.teatr21.pl.