W ostatnich latach, po opadnięciu stanu wody pamiętników i wojennych wspomnień, zwolna zaczyna się wyłaniać nowy niemal temat literacki. Nie człowiek jest głównym bohaterem, lecz System, a dramaty człowieka służą tylko do wysunięcia na pierwszy plan Systemu jako tematu. Człowiek, zazwyczaj zasadnicza postać utworów literackich, jest tu tylko środkiem, symbolem udostępnioniającym odbiorcy pojęcie istoty tematu. Do utworów takich zaliczyć można Herminii Naglerowej "Sprawę Józefa Mosta", gdzie bohaterem właściwym nie jest Maria, centralna postać powieści, jej przeżycia ani też splecione z nimi przeżycia postaci ubocznych, lecz jest - cela więzienna: Drugim utworem tego typu, to "Doktor Żiwago". O książce tej wiele już pisano i pomyłkę zrobili ci którzy omawiali ją z punktu widzenia czysto literackiego: koncepcji budowy i wykończenia czy niewykończenia psychologicznego. Powieść ta bowiem nie ma nic wspólnego z ustalonym schematem. Stoi osobn