W Roku Cypriana Kamila Norwida Polskie Wydawnictwo Muzyczne i Opera Krakowska wraz z Programem Drugim Polskiego Radia i Zamkiem Królewskim na Wawelu zapraszają na premierę opery „Wanda” Joanny Wnuk-Nazarowej do słów misterium Cypriana Kamila Norwida.
fot. Adam Żebrowski, foto - Blake Cheek
Prapremiera odbędzie się 10 września, z powtórzeniem spektaklu 11 września na Dziedzińcu Arkadowym Zamku Królewskiego na Wawelu. Wydarzenie jest jedynym tak wysokiej rangi przedsięwzięciem ogłoszonego przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej „Roku Cypriana Kamila Norwida” w 200. rocznicę urodzin poety, prozaika i dramatopisarza. Patronat honorowy nad spektaklem objął Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. dr hab. Piotr Gliński.
- Twórczość naszego czwartego wieszcza była obecna w mojej rodzinie od wielu lat – mówi Joanna Wnuk-Nazarowa. Moja mama kochała Norwida i przez całą okupację, podczas licznych przeprowadzek, chroniła zakupiony jeszcze przed wojną opasły tom z dziełami tego twórcy. Moja fascynacja „Wandą” zaczęła się z kolei w liceum muzycznym, w którym Jadwiga Halina Gallowa, wybitna aktorka i legendarna wykładowczyni krakowskiej szkoły teatralnej, prowadziła „Koło żywego słowa”. Podczas zajęć przygotowaliśmy tekst misterium, a ja grałam Wandę. Do tej pory noszę ten tekst w sobie i postanowiłam – jako kompozytorka wychowana w Krakowie, miejscu opisywanych przez Norwida wydarzeń – zinterpretować go muzycznie.
„Wanda” Joanny Wnuk-Nazarowej jest nie tylko drugą na świecie (po „Vandzie” Antonina Dvořáka) ukończoną i wystawioną operą poświęconą tematyce legendarnej polskiej władczyni. To pierwsza opera w katalogu kompozytorki – unikatowe na skalę światową dzieło muzyczne adaptujące tekst Norwida do warunków scenicznego wykonania operowego.
Nowa opera jest próbą dokonania niezwykłej syntezy elementów legend pradziejów miasta Krakowa, twórczości Norwida i kulturowych kontekstów epoki romantyzmu i – wreszcie – współczesnej kompozycji muzycznej, w której rolę wiodącą odgrywają wyraźnie wyczuwalne rytmy polskich tańców narodowych współgrających z prasłowiańskim zaśpiewem chóralnym. Wanda jest znakomitym studium komponowania do słów XIX-wiecznego dzieła literackiego, pokazującym, jak frapujący bywa to proces. Dzieło Wnuk-Nazarowej nie stanowi jednak wyłącznie muzycznej ilustracji historii opowiedzianej w tekście wieszcza. Kompozytorka spogląda na jego tekst jak na przejaw kulturowego ducha czasu, w którym powstało. Odczytuje norwidowskie wartości we współczesnym kontekście, skłaniając do wielopłaszczyznowych refleksji.
Wybór czasu i miejsca realizacji prawykonania dzieła nie są przypadkowe. To właśnie na Zamku Królewskim na Wawelu i jego przedpolu rozgrywa się akcja misterium Norwida. Również tam, w Krypcie Wieszczów Narodowych w Katedrze Wawelskiej odbył się dwadzieścia lat temu – w 2001 roku – symboliczny pochówek Cypriana Kamila.
„Wanda” Joanny Wnuk-Nazarowej, dedykowana pamięci Jadwigi Haliny Gallowej, to blisko 70-minutowe dzieło muzyczne stworzone z myślą o wykonaniach wieloobsadowych na głosy solowe (Wanda – mezzosopran, Rydygier/Skald – tenor, Grodny – bas, Panna – sopran), chór mieszany, chór dziecięcy, balet oraz orkiestrę symfoniczną.
„Wanda”, 10 i 11 września 2021, godz. 20:30, Dziedziniec Arkadowy Zamku Królewskiego na Wawelu
WANDA | Wanda Franek, Agata Schmidt
GRODNY | Tomasz Konieczny, Sebastian Marszałowicz
RYDYGIER/SKALD | Andrzej Lampert, Pavlo Tolstoy
PANNA | Zuzanna Caban, Paula Maciołek
Orkiestra, Chór, Chór Dziecięcy i Balet Opery Krakowskiej
REALIZATORZY:
MUZYKA: Joanna Wnuk-Nazarowa
LIBRETTO: Cyprian Kamil Norwid
KIEROWNICTWO MUZYCZNE: Michał Klauza
REŻYSERIA I MULTIMEDIA: Waldemar Zawodziński
RUCH SCENICZNY: Janina Niesobska
KOSTIUMY: Maria Balcerek
Bilety dostępne w Kasie Opery Krakowskiej oraz online na www.opera.krakow.pl od 23 sierpnia 2021.
ORGANIZATORZY:
Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Opera Krakowska, Zamek Królewski na Wawelu, Program 2 Polskiego Radia
PARTNERZY:
Narodowy Instytut Muzyki i Tańca, Krakowskie Biuro Festiwalowe
PATRONAT MEDIALNY:
TVP Kultura, Rzeczpospolita, POLMIC
Daniel Cichy (PWM - Dyrektor-Redaktor Naczelny)
Początki projektu są dla mnie wręcz sentymentalne; w trakcie rozmów o współpracy kompozytorsko-wydawniczej z Polskim Wydawnictwem Muzycznym zawsze wymieniamy się z kompozytorami myślami o partyturach, które są w archiwach, które będą niedługo wykonywane i które trzeba będzie opracować i przygotować nutowo, ale też o marzeniach kompozytorskich. Nie inaczej było podczas rozmowy z Joanną Wnuk-Nazarową, a jednym z jej marzeń było skomponowanie opery do tekstu "Wandy" Norwida. Zaczęliśmy się zastanawiać, jak takie dzieło mogłoby wyglądać, kto mógłby śpiewać główne role, gdzie widzielibyśmy takie przedstawienie; wreszcie na horyzoncie pojawił się Rok Norwidowski. Właśnie te dyskusje zapoczątkowały to, czego świadkami będziemy już w piątek. W poszukiwaniu współorganizatorów do realizacji projektu pierwsze kroki skierowaliśmy do Opery Krakowskiej - gdzie indziej niż w Krakowie powinna się odbyć taka prapremiera i kto inny niż Opera Krakowska powinien takie dzieło wykonać? Następnie zaczęliśmy się zastanawiać nad miejscem i tu oczywistym wyborem był Wawel. Oczywistością było też, że przy tego typu wydarzeniu nie może zabraknąć Radiowej Dwójki. Następnie przyszły rozmowy z Narodowym Instytutem Muzyki i Tańca - dzięki któremu udało się zrealizować zamówienie kompozytorskie - i wreszcie ze wspaniałymi artystami, których udało nam się przekonać, że udział w "Wandzie" to najlepszde możliwe otwarcie kolejnego sezonu ich kariery muzycznej.
Joanna Wnuk-Nazarowa (kompozytorka)
Norwidowską "Wandę" poznałam w wieku 8 lat, kiedy ciężko chorowałam na serce; zaczęłam wtedy czytać opasły tom dzieł zebranych Norwida, który był u nas w domu. W tym tomie była również "Wanda", która zaciekawiła mnie wtedy, bo była napisana najprostszym językiem. Później, kiedy byłam w drugiej klasie liceum muzycznego, Jadwiga Halina Gallowa, wybitna aktorka i profesorka krakowskiej szkoły teatralnej, prowadziła z uczniami "Koło żywego słowa"; wystawiła z nami m.in. Norwidowskie misterium, a ja grałam tytułową Wandę. Gallowa, która uczyła się aktorskiego rzemiosła w Petersburgu przed rewolucją, a potem u [Juliusza] Osterwy i [Stefana] Jaracza, ogromną wagę przywiązywała do dogłębnego wnikania w istotę tekstu; zatem już jako piętnastolatka przyswoiłam sobie dogłębną analizę "Wandy" przeprowadzoną przez Gallową. Jest to więc dzieło, które jest mi dobrze znane od dzieciństwa i sięgając po nie teraz, po prostu wiedziałam, do czego będę pisać muzykę. Oczywiście impulsem do napisania opery był Rok Norwidowski. W 2019 roku zaczęłam szkicować niektóre arie, a cały sezon 2020/2021 upłynął mi na pisaniu. Skończyliśmy dzięki pomocy PWM-u - rozpisanie i uporządkowanie partytury, sporządzenie wyciągu fortepianowego, rozpisanie głosów orkiestrowych - to naprawdę jest mordercza praca. [...]
Szacunek do tekstu nie oznacza jednak, że tekst Norwida pojawia się w operze w całości - w końcu umuzycznienie tekstu trwa dłużej niż jego wypowiedzenie przez aktorów. [...] Nie dokonywalam jednak uproszczeń tekstu, zamiany słów na inne, przestawień szyku - może w killku miejscach zamieniłam miejscami dwa słowa dla uzyskania lepszego rytmu muzycznego.
Michał Klauza (kierownik muzyczny)
Każda nowa partytura to pewna niespodzianka; jest to zawsze wyzwanie ciekawe, podszyte pewnym dreszcyzkiem emocji - szczególnie w przypadku utworu, ktory był jeszcze w trakcie powstawania, kiedy ja zaczynałem pracę nad partyturą. To wspaniałe doświadczenie, kiedy człowiek dostaje najpierw rękopis i widzi takie niuanse jak chociażby nacisk ołówka - świadczący o tym, jaka emocja jest wyrażana przez kompozytora w danym momencie. To też ogromne szczęście i radość, że realizujemy prawykonanie utworu z kompozytorką, którą można zapytac o to, co miała na myśli w danej chwili. Uprzedzając pytanie o to, jakiej muzyki można się spodziewać po "Wandzie"... myślę, że najlepszym recenzentem muzyki są jej wykonawcy. W naszym procesie przygotowania prapremiery z dnia na dzień dzieją się wspaniałe rzeczy - artyści, przychodząc na kolejne próby, mówią, że ten utwór z dnia na dzień coraz bardziej im się podoba; mamy nadzieję, że będzie to również państwa udziałem. Chciałbym też podkreślić, że nie wszystkie zespoły mają mozliwości i chęć gania muzyki współczesnej; Na szczęście w Operze Krakowskiej możemy to wykonanie zrealizować dzięki jej fantastycznym zespołom - Solistom, Orkiestrze, Chórowi i Chórowi Dziecięcemu - o ogromnych możliwościach wykonawczych i chęci do pracy, za co ogromnie im dziękuję.
Waldemar Zawodziński (reżyser)
Chcę zwrócić państwa uwagę na obecność chóru dziecięcego w "Wandzie". Dla mnie to jedna z kluczowych decyzji kompozytorki, wnosząca o wiele więcej niż tylko dobarwienie warstwy muzycznej czy fabularnej. Ostatni obraz, moment tuż przed dojrzałą, świadomą deyczją Wandy, że poświęci ona swoje życie w imię wartości najwyższej - wolności i tożsamości narodu - dzieje się w obecności dzieci, które symbolizują jego przyszłość. Dla mnie Wanda to jedna z ciekawszych postaci kobiecych, nad którymi pracowałem. Norwid z jednej strony uczłowieczył tę postać, aby nie była tylko wyidealizowanym symbolem; w tym celu wprowadził niezwykły, choć pozornie oczywisty zabieg - jej wielką miłość do wroga, zresztą wzajemną. Wbrew pozorom niewiele jest opowieści, w których wrogowie jednocześnie spętani są miłością - wielką, namiętną, na granicy szaleństwa. Z drugiej strony, Norwid uczynił z Wandy postać mistyczną - świadczy o tym jej wizja, przeczucie Chrystusa, który pojawia się nagle jako idealny przykład kogoś, kto - chcąc odkupić ludzkość - poświęca samego siebie. Także śmierć Wandy nie jest motywowaną lękiem ucieczką w unicestwienie, lecz aktem najwyższej ofiary. Choć "Wanda" jest niewielkich rozmiarów, mieści w sobie niezwykłe bogactwo treści.
Janina Niesobska (ruch sceniczny)
Ja zrozumiałam to dzieło w sposób bardzo prosty. Wszyscy słyszeliśmy o "Wandzie, co nie chciała Niemca" - jednak u Norwida okazuje się, że właśnie go chciała! I to właśnie mnie zdumiało. Później, kiedy zapoznałam się z tym dziełem, pomyślałam, że jeśli Wanda, która bardzo kochała tego mężczyznę, odda mu rękę, to daruje mu też swoją ziemię - Polskę. Bardzo serdecznie Państwa zapraszam na tę prapremierę - to już druga światowa prapremiera w mojej pracy artystycznej, z czego bardzo się cieszę i czuję się zaszczycona.
Agata Schmidt (solistka - Wanda)
Mam dziką przyjemnosć w odkrywaniu nowej muzyki; jestem niezmiernie wdzięczna kompozytorce za napisanie tego dzieła - i to właśnie dla takiego głosu, jakim dysponujemy ja i Wanda [Franek]. Jest to rola królewska - umieramy na scenie, pojawia się dramat, mnóstwo emocji, muzyka jest nieoczywista, ale wchodząca pod skórę. Jestem wielką fanką tego utworu i byłam nią odkąd tylko zaczęłam czytać partyturę - bo jednak z racji mojego zawodu jako pierwsza przemawia do mnie muzyka. Potem zaczęłam się wgłębiać w Norwida, zaczęły się próby reżyserskie, praca nad ruchem scenicznym, usłyszeliśmy orkiestrę, która fantastycznie uwypukla motywy muzyczne powiązane z postaciami, pokazując nam ich mocne charaktery... Te wszystkie elementy jeszcze bardziej pogłębiają wyraz artystyczny dzieła.
Wanda Franek (solistka – Wanda)
Przede wszystkim to olbrzymi zaszczyt kreować taką postać i uczestniczyć w tym procesie. Czuję, że kreowanie tej postaci, rozmyślanie o niej nie skończy się w dniu zaśpiewania spektaklu - ona zostanie z nami bardzo długo, bo poza tym, że to olbrzymie wyzwanie wykonawcze - muzyczne, wokalne i aktorskie - to także wyzwanie emocjonalne. Muszę się przyznać, że bdzę się w nocy z fragmentami mojej muzyki w głowie. Wiem, że to bardzo długo ze mną zostanie, bo zostawiamy w tym wykonaniu bardzo wiele ze swojego wnętrza.
Tomasz Konieczny (solista - Grodny)
To, co dla mnie jest największą wartością tej muzyki, to umiejetność kompozytorki do stylizowania pewnej surowości plemiennej, kojarzonej z czasami przedchrześcijańskimi. Język Norwida też nie jest językiem staropolskim znamym nam np. z Kochanowskiego - to język surowy, plemienny, z elementami, które brzmią nam wręcz jak błędy; nasuwa mi to skojarzenia z muzyką niemiecką, w której się specjalizuję. Zresztą a'propos postaci kobiecej, która popełnia samóbójstwo w imię wyższego celu - widzę tu zbieżność z"Latającym Holendrem" i Sentą, która popełniając samobójstwo, poświęca się - co prawda nie dla ojczyzny, ale aby uwolnić Holendra od klątwy. Natomiast dzięki poświęceniu Wandy Rytyger nie atakuje Polski, lecz rusza na Rzym. Bardzo ciekawym aspektem spektaklu w reżyserii Waldemara Zawodzińskiego jest to, że Grodny również ma pewne ambicje - nie tylko te dotyczące pozycji władzy, chęci zostania królem. On również podkochuje się w Wandzie i jest nią zafascynowany jako kobietą. Nie spotyka się on jednak z wzajemnością z jej strony, co jest pewnym dramatem Grodnego.
Sebastian Marszałowicz (solista - Grodny)
Kiedy po raz pierwszy spojrzałem w partyturę "Wandy", pomyślałem, że ktoś naprawdę ma do mnie wielke zaufanie, powierzając mi partię w tak wymagającym dziele. Jest to pierwsze dzieło muzyki współczesnej, jakie mam zaszczyt współtworzyć. To, co na początku pracy nad utworem jest trudne, stwarza problemy, w połowie procesu przeradza się w wyzwanie, na końcu zaś w oczywistość. Do muzyki zapisanej w partyturze dołączamy nasze prywatne emocje, starając się wywrzeć te same emocje na słuchaczu, aby o dzieło zostało w państwa myśli na dłużej - tak jak zostaje w naszej. Myślę, że każdy z widzów będzie miał całkiem inne odczucia, tak wieloznaczeniowe jest to dzieło - i to również mi się w nim bardzo podoba.
Małgorzata Małaszko-Stasiewicz (PR2 - Dyrektor-Redaktor Naczelny)
Joanna Wnuk-Nazarowa przeprowadza nas przez historię Norwidowskiej "Wandy", którą można inteprpetować w dowolny sposób - jako opowieść o miłości, o trudach włądzy, o tym, jak trudno być poddanym - ale która jest też naszym mitem założycielskim. Mam nadzieję, że "Wanda" nakłoni państwa do sięgnięcia po spuściznę Norwida, bo jest ona warta poznania.
Nie wyobrażam sobie, by Polskie Radio, a szczególnie Program Drugi, nie był obecny przy tym wydarzeniu, które już na starcie jest wydarzeniem historycznym. Cieszę się, że - wraz z naszymi słuchacami - będziemy na prapremierze na Wawelu w czasie rzeczywistym.