„Prime Time” Wiesławy Sujkowskiej w reż. Anny Sroki-Hryń z Fundacji Sztuki Kreatywna Przestrzeń w PROMie Kultury Saska Kępa w Warszawie, w ramach programu OFF Polska. Pisze Marta Żelazowska z Nowej Siły Krytycznej.
fot. mat. organizatora
Waldemar Milewicz, dziennikarz i korespondent wojenny, w swoich telewizyjnych reportażach pokazywał dziwności tego świata. Wielokrotnie zdawał relacje z miejsc ogarniętych konfliktem zbrojnym, między innymi z Bośni, Czeczenii, Kosowa, Rwandy i Iraku. Niejednokrotnie był też świadkiem niebezpiecznych wydarzeń, jak na przykład atak wojsk rosyjskich na wierzę telewizyjną w Wilnie. Choć czuł strach i miał świadomość zagrożenia życia – nie rezygnował. Ogarnięty swoistym poczucie misji, trwał w przekonaniu, że pokazując fakty – zmusza do refleksji. Jego celem było uzmysłowienie widzom, że wobec ludzkiej tragedii nie powinni być obojętni, bowiem jedynie świadomość zła daje realną szansę na przeciwstawienie się mu. Każda wojna, jak mawiał, jest przegrana w chwili, gdy pada pierwszy strzał. Wyrządzonych krzywd nie da się zrekompensować, naprawić, zapomnieć. Przemoc wobec drugiego człowieka nie jest rozwiązaniem – należy ją piętnować. Walczyć powinniśmy więc przede wszystkim o to, by konflikty zbrojne nie wybuchały. Milewicz zginął zastrzelony w Iraku w 2004 roku.
Anna Sroka- Hryń, specjalistka od przedstawień muzycznych, sięga po scenariusz Wiesławy Sujkowskiej inspirowany biografią słynnego reportera. Wraz ze Sławomirem Grzymkowskim (odtwórcą głównej roli) czyści ten dość obszerny materiał z wątków osobistych, tym samym uniwersalizując przekaz. Nie epatuje też opisami okrucieństw wojny, jedynie zarysowuje kontekst sytuacyjny. Twórcy koncentrują się na dramacie postaci i jej rozważaniach o istocie zła. Tworzą opowieść o cenie, jaką płaci człowiek wykonujący zawód stale narażający go na niebezpieczeństwo i utratę życia.
Przedstawienie rozpoczyna się w chwili śmierci Milewicza. Zanim podąży ku światłu, wraca myślami do zdarzeń minionych. Próbuje odnaleźć w nich sens, uporządkować chaos. Ta metafizyczna sytuacja osadzona została w symbolicznej przestrzeni. Wysypana piaskiem scena Warszawskiego Promu Kultury zmienia się w pustynię (scenografia: Julia Szeweluk). Biblijne miejsce objawienia i kuszenia Chrystusa kojarzy się z krajobrazem Iraku, ale też z osamotnieniem i śmiercią. Umieszone po bokach sceny miednica i przewrócony taboret są śladami ludzkiej obecności – zdaje się dawno minionej. A może to cela torturowanego więźnia? Dominują barwy sepii i brudnej bieli intensywnie kontrastujące z czernią ariersceny i garnituru protagonisty. Efekt skupienia się na duchowości intensyfikuje wykonywana na żywo muzyka (Robert Siwak). Dźwięki nie tyle stanowią tło, co stają się równoprawne wypowiadanym słowom. Inspirują działania aktora, rezonują z nimi, dopełniają (widać doskonałe wyczucie muzyczne reżyserki). Bohater jawi się jako postać nie z tego świata – ulotna, nierzeczywista – uwięziona między życiem a śmiercią.
Korespondent mierzy się ze wspomnieniami, obrazami, dźwiękami, których nie można wymazać z pamięci, a na które ciało reaguje nawet w warunkach pokoju (świetna scena ukazująca mechanizm odbierania bodźców). Takich przeżyć nie da się zapomnieć i żyć jakby się na wojnie nie było. To wraca, mierzi, zatruwa życie – ale też pociąga i uzależnia. Daje również satysfakcję z dobrze spełnionego obowiązku. Ekstremalne doznania zapewniają także adrenalinę, której nie da się doświadczyć w inny sposób. Cenę jednak płaci się za to wysoką. Rozpadają się związki, relacje. Powrót do normalności okazuje się bardzo trudny – jeśli w ogóle możliwy. Sławomir Grzymkowski gra z ogromnym wyczuciem każdej emocji, gestu, słowa. Balansuje między napięciem związanym ze świadomością zagrożenia; poruszeniem i bezsilnością w kontakcie z ofiarami; stanowczością w chwili wykonywania obowiązków zawodowych; a także zagubieniem, rozstrojeniem utrudniającym funkcjonowanie w warunkach pokoju. Aktor pozwala słowom płynąć, jednocześnie pozostawiając miejsce na pauzę umożliwiającą dobitniejsze ich wybrzmienie, ale też dającą widzowi czas na oddech, na zmierzenie się z tym, co usłyszał. Spektakl Sroki-Hryń nie tylko unaocznia dramat człowieka doświadczającego przemocy, ale też zadaje pytanie o pochodzenie zła, które z perspektywy przeżyć wojennych wydaje się fundamentalne. Twórcy zastanawiają się także, czy krwawe obrazy zbrodni, jak wierzył Milewicz, faktycznie działają jak antidotum na zachowania przemocowe? A może tylko podnoszą granicę ludzkiej odporności?
Scenariusz „Prime time” powstał dwa tygodnie przed rozpoczęciem wojny w Ukrainie – spektaklu nie można jednak czytać bez odniesienia do wydarzeń zza naszej wschodniej granicy. To co w reportażach Milewicza wydawało się na tyle odległe i abstrakcyjne, by mogło dotkać nas bezpośrednio – okazało się nagle dojmująco realne i bliskie. Wydarzenia w Ukrainie, stale przewijające się w programach informacyjnych, nie tylko zaburzają poczucie bezpieczeństwa, ale też realnie wpływają na gospodarkę, stabilność systemu finansowego i ładu międzynarodowego. I choć ludzie mają zdolność przystosowania się do niemal każdych warunków – w Ukrainie wciąż toczy się życie – to nie odbywa się to bezkosztowo. Wojna zawsze wiąże się z cierpieniem, zostawia w człowieku ślad – nie ma zaznaczenia, czy jest się stroną konfliktu, czy jedynie obserwatorem.
***
Wiesława Sujkowska
„Prime time”
reżyseria: Anna Sroka-Hryń
prapremiera: 13 października 2022, Prom Kultury Saska Kępa w Warszawie, wyprodukowany przez Fundację Sztuki Kreatywna Przestrzeń w ramach programu Instytutu Teatralnego OFF Polska
występują: Sławomir Grzymkowski, Robert Siwak
***
Marta Żelazowska – pedagog, absolwentka studiów podyplomowych Wiedza o teatrze i dramacie z elementami wiedzy o filmie w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk oraz Krytyki teatralnej w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, a także Laboratorium Nowych Praktyk Teatralnych, otrzymała wyróżnienie specjalne w VI edycji Ogólnopolskiego Konkursu im. Andrzeja Żurowskiego na Recenzje Teatralne.