W twórczości teatralnej i plastycznej Józefa Szajny najistotniejsze znaczenie ma jego przesłanie, skierowane ku wolności i godności ludzkiej, a także przeciw władzy i siłom zniewalającym człowieka. Artysta stawiał przy tym pytania podstawowe - o naturę świata, o cele i sens istnienia - pisze Zbigniew Taranienko w Dzienniku.

Szajna po trudnych doświadczeniach okresu wojny - jako uczestnik Ruchu Oporu, więzień Auschwitz i Buchenwaldu - skonstatował, że wszystkie zasady europejskiej cywilizacji zostały zdruzgotane. Pozostała jedynie wartość ludzkiej wolności, starania o zachowanie własnej godności w powojennych, nadal nieprzyjaznych czasach. Pojmował teatr na sposób plastyczny - jako niezależne dzieło sztuki. Odrzucił teatr psychologiczny oparty na literaturze; uznał bowiem że słowa i ich siła nie powstrzymały masowego ludobójstwa. Józefowi Szajnie udało się osiągnąć to, co wielu artystów XX wieku pragnęło zrealizować w teatrze innym niż dramatyczny, w rozumieniu właściwym wielkim reżyserom początku ubiegłego wieku. Takich prób podejmowano wiele. Jednak Polska ma w tej dziedzinie osiągnięcia nieporównywalne. U nas podobnym teatrem parał się nie tylko Szajna, bo przecież także Kantor, Grzegorzewski, Mądzik. Jednak, moim zdaniem, Szajna pierwszy zrealizował w